درس اصول استاد حمید درایتی

1400/06/28

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: المطلق و المقيد/ماهية اسم جنس /مختار مرحوم صدر

اشكال

مرحوم صدر مى فرمايند اولا اگرچه هر ماهيتى هنگام توجه به زائد ذاتيات آن، يا بايد به صورت مقيدة (با لحاظ قيد) ملاحظه شود و يا مطلقة (بدون لحاظ قيد) و تفسير صحيح ماهية مطلقة نيز عدم لحاظ قيد است (نه لحاظ عدم قيد كما ادعى الخوئى)، اما اساسا ممكن است در كنار ذات ماهيت هيچ توجهى نسبت به غير ذاتيات آن وجود نداشته باشد تا نوبت به لحاظ و عدم لحاظ آن برسد و روشن است كه در اين صورت، ملحوظ همان ذات ماهيت جامع بين مقيدة و مطلقه و مقسم آن دو خواهد بود [1] . به عبارت دیگر چنين ماهيتى را نمى توان ماهية مطلقة دانست زيرا عدم لحاظ قيد (اطلاق) فرع بر توجه به غير ذاتيات است و با انحصار نظر به ذات و ذاتيات، نوبت به عدم لحاظ قيد و اعتبار اطلاق نمى رسد[2] . [3]

ثانيا حتى اگر جامعى بين ماهيت مقيدة و مطلقه در ذهن قابل لحاظ و وجود مستقل نباشد، اما وضع براى آن غير ممكن نخواهد بود زيرا مى توان به واسطه ى عنوان مشير براى آن حقيقتى كه مقسم مقيدة و مطلقه واقع شده است، وضع صورت گيرد همچنان كه در موارد وضع عام و موضوع له خاص نيز وضع به واسطه عنوان مشير محقق مى شود[4] . [5]

[1] أقول : مرحوم صدر در اين عبارت از جامع بين ماهيت مقيدة (بشرط شئ) و ماهيت مطلقة (لابشرط قسمى) تعبير به ماهيت مهملة مى كنند و حال آنكه در مباحث پيشين تصريح فرمودند ماهيت مهملة همان ماهيت لابشرط قسمى و مطلقة است كه بنابر اين فرض نمى تواند جامع بين مقيدة و مطلقه باشد. مضافا به اينكه ماهيتى مى تواند مقسم ماهيت مقيدة و مطلقه قرار بگيرد كه لابشرط مقسمى باشد و لكن مرحوم صدر آن را لابشرط قسمى دانستند فتأمل.

[2] بحوث في علم الأصول، الهاشمي الشاهرودي، السيد محمود، ج3، ص409.

[3] باتوجه به اينكه مرحوم صدر ماهيت مقيدة و مطلقة را در حوزه معقولات أولى مى داند، طبعا بايد جامع بين ماهيت مقيدة و مطلقه هم مربوط به معقولات أولى و منتزع از خارج باشد هرچند وجود مستقل نداشته و صرفا در ضمن افراد خود قابل تحقق است.

[4] بحوث في علم الأصول، الهاشمي الشاهرودي، السيد محمود، ج3، ص409.

[5] اين جواب مرحوم صدر بنابر آن است كه وجود كلّى طبيعى در خارج ممكن باشد، حال چه وجود خارجى كلّى طبيعى را عين وجود افراد آن و چه وجودش را در ضمن افراد بدانيم.