درس اصول استاد حمید درایتی

موضوع: المطلق و المقيد/اسم جنس /مختار مرحوم نائينی

بخش ٢ - ماهيت كلّى طبيعى

نسبت به حقيقت كلّى طبيعى سه نظريه وجود دارد :

    • مرحوم سبزوارى — ايشان معتقدند ماهيت كلّى طبيعى، لابشرط مقسمى است. [1]

    • مرحوم نائينى (مختار مرحوم صدر) — ايشان معتقدند ماهيت كلّى طبيعى، لابشرط قسمى است و كلّى طبيعى بودن لابشرط مقسمى (كما ادعى السبزوارى) مستحيل مى باشد زيرا لابشرط مقسمى كه همان ماهيت بما هى هى است جامع بين بشرط شئ (ماهيت مخلوطة) و بشرط لا (ماهيت مجردة) و لابشرط قسمى (ماهيت مطلقة) مى باشد پس اگر بخواهد كلّى طبيعى واقع شود بايد در ضمن تمام اقسام خود قابل صدق بر كثيرين و جميع افراد خارجى باشد (زيرا مقسم تنها در ضمن يكى از اقسام خويش قابل تحقق و وجود است) و حال آنكه اينچنين نيست زيرا اولا ماهيت بشرط لا، مجردة از تمام خصوصيات است و امكان صدق بر افراد خارجى را ندارد، و ثانيا ماهيت بشرط شئ نيز فقط قابليت صدق بر افراد واجد خصوصيت را دارد و تنها قسمى از آن كه قابل صدق بر همه افراد خارجى است ماهيت لابشرط قسمى مى باشد. بنابراین كلّى طبيعى لامحاله بايد همان لابشرط قسمى باشد كه جامع بين جميع افراد است.

به عبارت دیگر از آنجا كه كلّى عقلى قسيم كلّى طبيعى است و ماهيت لابشرط مقسمى از اين حيث كه يكى از اقسامش ماهيت بشرط لا (ماهيت مجردة) است بايد اعم از كلّى عقلى و كلّى طبيعى باشد، بدست مى آيد كه كلّى طبيعى محال است لابشرط مقسمى باشد.[2]

    • مرحوم اصفهانى — ايشان معتقد است كلّى طبيعى، ماهيت مهملة است.

از منظر مرحوم آيت الله خوئى نظريه صحيح مختار مرحوم اصفهانى است و حقيقت كلّى طبيعى را نيز همانند اسم جنس، ماهيت مهملة مى دانند. ايشان مى فرمايند استدلال مرحوم نائينى متضمن سه نكته است :

    • ماهيت لابشرط مقسمى همان ماهيت بما هى هى است — اين ادعا باطل است زيرا ماهيت من حيث هى هى عبارت از ماهيت مهملة اى است كه حتى مقسميت در آن لحاظ نشده باشد و حال آنكه در ماهيت لابشرط مقسمى، نفس مقسميت ملاحظه شده است.[3]

    • كلّى طبيعى نمى تواند ماهيت لابشرط مقسمى باشد — اگرچه اصل اين ادعا صحيح مى باشد (نظريه مرحوم سبزوارى باطل است) اما نه به استدلال مرحوم نائينى كه ناتمام است، بلكه بدان سبب كه عنوان مقسميت اساسا از عناوين انتزاعى بوده و انتزاع مقسيمت فرع بر وجود اقسام است فلذا ماهيت لابشرط مقسمى متأخر از ماهيت لابشرط قسمى و بشرط شئ و بشرط لا خواهد بود و بديهى است كه با فرض تأخر نمى تواند مقسم آن ها واقع شود. با توجه به اين نكته كشف مى شود كه مقسم حقيقى انواع ماهيات همان ماهيت مهملة است كه انقسامات بر آن عارض مى شود. مضافا به اينكه يك مفهوم انتزاعى قابل صدق بر افراد خارجى نخواهد بود پس چگونه ممكن است كلّى طبيعى را ماهيت لابشرط مقسمى بدانيم.[4]