درس خارج فقه استاد حمید درایتی

موضوع: معاملات/شرکت /سهامی خاص

غیر از شرکت فقهی، امروزه، انواعی از شرکت ها وجود دارد که سابقا انواع شرکت را مطرح کردیم که باید از نظر فقهی بررسی شود.

شرکت های سهامی عام در بازار بورس معامله می شود. لذا مباحث بورس هم بعد از بررسی شرکت سهامی عام مطرح می شود.

بورس، بازاری است که اوراق بهادار سهام در آن معامله می شود.

شرکت سهامی عبارت است از شرکتی که سرمایه آن به سهام تقسیم شده است و مسئولیت صاحبان سهام، محدود به مبلغ اسمی سهام آنها است.

شرکت سهامی عام شرکتی است که سرمایه آن به صورت سهام در آمده است و سهامداران آن تعهداتشان به اندازه اسمی سهام است.

ارزش اسمی سهام در بورس اوراق بهادار عموما 100 تومان است. البته بعدا خواهیم گفت که ارزش تقسیم به ارزش اسمی، ارزش ذاتی، ارزش دفتری و ارزش بازاری می‌شود.

شاید پیدا نشود که شما بتوانید سهمی را به اندازه اسمی آن بخرید. مگر در شرکت های برشکسته که شما ریسک می کنید که به قیمت حتی کمتر از 100 تومان بخرید.

اگر دیون و بدهی شرکت، مازاد بر ارزش اسمی سهام باشد، شما تعهدی ندارید الا این که ممکن است جمع ارزش اسمی سهام از ارزش واقعی شرکت خیلی کمتر باشد. طلبکاران هر چه مال باشد را می گیرند و اگر وافی نبود، از کسی نمی توانند مازاد را طلب کنند.

گاهی ارزش و سرمایه کارخانه در سالی مانند سال1385 تقویم می شود مثلا می گویند شرکت الف با سرمایه 50 میلیارد تومان در حال فعالیت است. الان سال 1398 است و دوباره قیمت گذاری نشده است و این زمین و... ممکن است ده برابر شده باشد. پس ارزش الان ارزش واقعی نیست لذا بحثی به نام تجدید ارزیابی مطرح می شود که پس از آن قیمت روز این شرکت مشخص می شود.

خصوصیت1: شخصیت حقوقی مستقل از سهامدار دارد.

این شرکت متعهد است و مالک می شود و بدهکار می شود و عقد قرارداد می کند و این شخصیت حقیقی یعنی سهامداران در طول این شخصیت حقوقی مالک می شوند. البته برخی می گویند که این شخصیت حقوقی مُندکّ در شخصیت های حقیقی است. ولی نظریه غالب این است که شخصیت حقوقی مستقل است.

مجمع1: مجمع موسسین، مجمع2: مجمع عمومی ، مجمع3: مجمع فوق العاده

مجمعی که در آن افرادی که این شرکت را تاسیس کردند شرکت می کنند.

موسسین وقتی می خواهند شرکتی تاسیس کنند باید تصمیم بگیرند که موضوع فعالیت شرکت را تعیین کنند و نکته دیگر این که باید سرمایه اولیه ای بگذارند اما می بینیم که با 30 میلیون نمی توانیم شرکت را اداره کنیم و نیاز است به 300 میلیون تومان پس نیاز به 270 میلیون داریم که برای آن اوراق سهام می فروشیم. یعنی سهام شرکت را به تعداد زیادی تقسیم کردیم و به ازاء پولی که در برابر هر برگه سهامی می گیریم، نیاز ما یعنی 270 میلیون جبران می شود.

گاهی کارخانه، ملک شخصی ما بود و بعد از مدتی تصمیم می گیریم که پول خودمان را از آن خارج کنیم و چون کارخانه مبلغ عظیمی دارد کسی آن را نمی خرد لذا آن را تبدیل به سهام عام می کنیم تا تامین مالی شود یعنی اموال مردم جایگزین اموال صاحب کارخانه بشود.

کارخانه ای موجود است مثل کارخانه داروسازی ولی برای سودآوری بیشتر و بخاطر این که از رقبای خودش عقب نیافتد نیاز به تاسیس فازهای جدید دارد مثلا برای داروی ضد سرطان باید مکان و تاسیسات جدیدی بسازند که اوراق سهام را منتشر می کنند برای توسعه اموال شرکت. مثلا سهامداران از 100 نفر به 150 نفر تبدیل می شوند.

مثلا می گویند کارخانه فلان 100 درصد افزایش سرمایه دارد که این یعنی اوراق سهام را دوبرابر کرده است.

جلسه ای که عموما سالانه یک بار تشکیل می شود و از تمام سهام داران دعوت می شود که گزارشی از فعالیت های گذشته مانند فروش ها و خریدها و فعالیت های آینده، مطلع شوند و تصمیم گیری کنند.

هیئت مدیره و مدیر عامل گزارش می دهند.

پس نحوه دخالت سهامداران عادی این است که می تواند در مجمع عمومی شرکت کنند و هر کس به مقدار سهمش حق رای دارد.

گزارش می دهند که این مقدار سود وجود دارد و سپس تصمیم می گیرند که سود را توزیع کنیم یا سود را انباشته کنیم؟ البته قانون 10 درصد توزیع را الزامی می کند ولی در بیش از آن، توزیع و عدم توزیع بستگی به مدل و روش کارخانه است که این بستگی به مجمع عمومی دارد. برخی شرکت ها اقدام به توزیع می کنند و برخی خیر.

البته نکته اول این است که گاهی سهامدار عمده وجود دارند و رای مطابق نظر آنها می شود و نکته دوم این است که این طور نیست که همه سهامدارانِ جزء، در مجمع شرکت کنند.

برخی می گویند شرکتی که دارای سهامدار عمده است بهتر است چون شناور سهم پایین است یعنی سهامدار متخصص وجود دارد. بر خلاف شرکت هایی که شناور سهم آن ها بالا است که سهامداران نه تجربه دارند و نه تخصص و لذا با یک شایعه همه فروشنده می شود ولی وقتی سهامدار عمده دارد شرکت را حمایت می کند مثلا در مواقع شایعه، همه سهام ها را از فروشنده ها می خرد و اعتبار شرکت را نگه می دارد.

شرکتی که سال مالی اش برج12 است مجمع عمومی های آنها معمولا برج سه و یا چهار است.

مجمع فوق العاده نسبت به مسائل و موضوعات خاص و فوق العاده تشکیل می شود و تمام سهامداران دعوت می شوند و حد نصاب دارد و تصمیماتش با رای اکثریت است.

موضوع مجمع عمومی، ترازنامه مالی سالانه است ولی موضوع مجمع فوق العاده، موارد خاصی مثل خروج از ماده 141 قانون تجارت و یا افزایش سرمایه است.

تشکیل مجمع فوق العاده، مصوب مجمع عمومی است و البته گاهی به تشخیص هیئت مدیره است.

مجمع عمومی سالی یک بار است ولی مجمع فوق العاده ممکن است سالی دو بار باشد.

مدیران و مدیرعامل ضرورتی ندارد از سهامداران باشند. افراد هیئت مدیره را مجمع عمومی تعیین می کند.

تصمیم با هیئت مدیره است و مدیرعامل، مجری تصمیمات هیئت مدیره است.

در این مجمع هم رای با اکثریت است مانند مجمع عمومی با این که شرکت است.

این نکته برای مامهم است چون این سوال مطرح است که آیا در شرکت فقهی رای اکثریت ملاک است؟ خیر. اگر یکی از ده شریک راضی به کاری نباشد، انجام آن کار از سوی دیگر شرکاء جایز نیست.

در شرکت های سهامی عام سهامداران می توانند هر وقت که دوست دارند سهام خود را به غیر واگذار کنند. ضرورتی ندارد که تا آخر سهامدار باقی بمانیم و برای فروش، نیازی به اذن سایر شرکاء نیست.

شرکت های سهامی گاهی محدود هستند مانند سه سال که بعد سه سال شرکت منحل می شود و شرکت بی اعتبار می شود و اموال تقسیم می شود.

این شرکت می تواند محدود به تاریخ باشد و نیز می تواند محدود به یک ماموریت و موضوع فعالیت خاصی باشد مثلا شرکت برای ساخت برج معین تشکیل شده است.

شرکت سهامی نامحدود چون تاریخ ندارند سهم منقضی نمی شود و اعتبار خود را دارد. نه زمان خاص دارند و نه ماموریت خاص معین بلکه مثلا می خواهند دارو تولید کنند نه داروی خاص.

سودی که به سهامدار بابت فعالیت تجاری می‌دهند در شرکت‌های سهامی سود واقعی است و اگر شرکت زیان کند به شما سود نمی‌دهند. این سود علی الحساب نیست و مثل اوراق قرضه نیست و سود تضمین شده نیست.

این که می گوییم سود بابت فعالیت تجاری در برابر سود و زیان خرید و فروش برگه سهام شرکت است که این دقیقا سودی که بخاطر فعالیت تجاری شرکت است نیست هر چند بی ارتباط به آن هم نیست.

در فروش سهام در سهامی عام حق شفعه نیست.

جذابیت و خصوصیت سهامی عام نقدشوندگی آن است. شما می توانید با کمترین مبلغ سرمایه گذاری کنید و با کمترین وقت می توانید نقدش کنید. البته به شرطی که بازار خرید داشته باشد و در شرایط خاص و بحرانی نباشد.

با تشکیل شرکت های سهامی عام، سرمایه های خرد تبدیل به سرمایه های کلان می شود و تولید کشور رونق پیدا می کند و از طرفی نقدینگی را در کشور کنترل می کند.

گاهی دولت های برای کم کردن نقدینگی مردم، بورس را رونق می دهند که همه مردم پول ها را در بازار بگذارند و سپس با دستور عمل هایی آن را از بین می برد و لذا پول کم می شود.