درس خارج فقه استاد حمید درایتی

موضوع: کتاب الوديعة/احکام وديعة /انفساخ ودیعه

حکم هشتم – وظیفه مستودع پس از موت مودع

با توجه به اینکه از یک سو عقد ودیعة از عقود جائز است یا نوعی وکالت خاص می‌باشد، و از سوی دیگر موت هر انسانی سبب انتقال اموال او به دیگران می‌شود، علی القاعده عقد ودیعة و نیابت در محافظت با موت مودع منفسخ می‌گردد (نائب متوفی و وکیل او، نائب و وکیل ورثه‌ی او نیست)، لکن پس از آنکه مودع از دنیا برود و عقد منفسخ شود، وظیفه‌ی مستودع در قبال مال ودیعة به تفصیل ذیل است[1] :

    • اگر مال ودیعة به ملک ورّاث منتقل نشده باشد (مثل اینکه مستودع وصیّ مودع بوده و براساس وصیت نافذی مأمور به هزینه کردن ودیعة در مسیر معیّنی شده باشد) — در این صورت مستودع باید فورا عمل به وظیفه‌ی شرعی خود کند و مال ودیعة را به مالکان واقعی خود برگرداند.

    • اگر مال ودیعة به ملک ورّاث منتقل شده باشد:

        ◦ چنانچه متعلّق حقّ غیر باشد (مثل اینکه مودع مالی که به رهن دیگری گذاشته را با رضایت مرتهن نزد مستودع به ودیعة قرار داده باشد) — در این صورت مستودع باید فورا مال ودیعة را به صاحب حقّ برگرداند.

        ◦ چنانچه متعلّق حقّ غیر باشد:

            ⁃ در صورتی که همه‌ی ورّاث را بشناسد — باید فورا مال ودیعة را به تمام ورثه یا وکیل آنان برگرداند و یا حداقل آنان را از ودیعة بودن مال مطلع سازد و الا ضامن خسارت‌های احتمالی خواهد بود. بدیهی است در فرضی که خود ورثه از ودیعة بودن مال متوفی نزد مستودع با خبر باشند، عدم رجوع آن‌ها حاکی از رضایت استیلاء مستودع بر مال است و لذا مستودع وظیفه‌ و مسئولیتی نخواهد داشت، هرچند برخی حتی در این صورت نیز استیلاء مستودع بر مال متوفی را مصداق تصرف بدون إذن دانسته و رفع مسئولیت از او را در گرو همان تسلیم یا إخبار می‌دانند.[2]

            ⁃ در صورتی که هیچ یک از ورّاث را نشناسد — از آنجا که تأخیر در تحویل دادن مال ودیعة برای شناسایی ورّاث مودع یک عذر شرعی است، تسلیم آن به بازماندگان مودع نه تنها واجب نیست، بلکه حرام است.