درس خارج فقه استاد حمید درایتی

موضوع: کتاب الوديعة/احکام وديعة /هزینه‌ها

اساسا حیوانات از منظر انسان به سه دسته‌ی موذی (مانند مار)، بی‌فایده (مانند گربه) و مفید (مانند گوسفند) تقسیم می‌شوند و بدیهی است که حفظ کردن حیوانات مفید از تلف در گرو فراهم آوردن آب و آذوقه برای آن‌ها می‌باشد و از همین رو اگر چنین حیوانی به امانت نزد دیگری گذاشته شود، سه مسأله به وجود خواهد آمد:

مسأله اول - وجوب انفاق بر حیوان (حکم تکلیفی)

برای ودیعة‌ گذاشتن حیوانات مفید سه صورت قابل تصویر است[1] :

    • مودع امر به آب و آذوقه دادن کرده باشد — بدون شک در این صورت مستودع با قبول ودیعة، شرعا موظف به انفاق بر حیوان خواهد بود.

    • مودع نهی از آب و آذوقه دادن کرده باشد[2] — در این صورت اگر انفاق ننمودن مستلزم تلف شدن حیوان باشد، چند دیدگاه وجود خواهد داشت:

        ◦ برخی معتقدند که انفاق کردن بر حیوان واجب نیست ،زیرا وقتی مالک خواستار عدم انفاق شده است، نائب او نیز وظیفه‌ و مسئولیتی در قبال این موضوع نخواهد داشت.[3]

        ◦ برخی معتقدند که انفاق کردن بر حیوان نه تنها واجب نیست ،بلکه بدون اذن حاکم شرع حرام است زیرا نوعی تصرف در ملک غیر خواهد بود که بدون اذن مالک و ولیّ او که حاکم شرع است، حقّ این چنین اقدامی نخواهد داشت.[4]

        ◦ عده‌ای قائل به وجوب انفاق هستند، زیرا از یک طرف با انعقاد عقد ودیعة، فراهم آوردن هر امری که حفاظت امانت متوقف بر آن است، از باب وجوب مقدمه‌ی واجب، بر مستودع واجب خواهد بود و از طرف دیگر با توجه به اینکه حقیقت ودیعة محافظت از مال است، نهی از اموری که با محفاظت از آن در تعارض باشد، بی‌تأثیر خواهد بود.

        ◦ عده‌ای قائل به وجوب انفاق هستند، زیرا با انعقاد عقد ودیعة، مستودع نائب مودع در حافظت از مال می‌گردد و لذا همچنان که خود مالک حقّ ترک کردن انفاق بر حیوانی که مملوک خویش است را ندارد[5] ، نائب او نیز چنین حقّی ندارد و نهی مالک شرعا بی‌اعتبار خواهد بود.

        ◦ عده‌ای قائل به وجوب انفاق هستند، زیرا حفظ نفس محترمه از تلف واجب است و حیوانات مفید، نفس محترمه دارند. [6]

        ◦ عده‌ای قائل به وجوب انفاق هستند، زیرا حفظ موجود ذی شعور از تلف واجب است، همچنان که برخی از روایات نیز بدین نکته اشاره دارد.