درس خارج فقه استاد حمید درایتی

موضوع: کتاب الشركة/شرکت تعاونی /شرائط صحت شرط

همچنان كه گفته شد قانون گذار و بالطبع حقوقدانان نظير جناب آقاى دكتر شهيدى در كتاب شروط ضمن عقد، شرط مجهول را در صورتى كه منجر به جهالت عقد شود، باطل و مبطل مى دانند مثل اينكه بايع شرط إيهاب يك دهم مبيع به اختيار مشترى نمايد كه در اين فرض، جهالت اصل يك دهم در كل مبيع به اصل مبيع (نه دهم) نيز سرايت مى نمايد.

توجه به این نكته نيز لازم است كه بطلان جهالت در شرط مربوط به عقودى مى باشد كه آن عقد مبنى بر تسامح نباشد و الا جهالت شرط مضر نخواهد بود مانند عقد صلح كه صحت آن حتى موقوف علم تفصيلى به عوضين نيز نمى باشد.

مختار در مسأله

به نظر مى رسد براى جهالت شرط عوامل مختلفى وجود داشته باشد مانند :

    • مجهول بودن مفهوم و مفاد شرط (بيع مشروط به قدوم زيد مجهول از سفر).

    • مجهول بودن تطبيق و تحقّق خارجى شرط (بيع مشروط به وصف خارجى نامعلوم).

    • عدم وجود تعيّن خارجى واقعى براى شرط (إيهاب كل ما أُريد).

    • عدم وجود مستقبل روشن براى شرط (بيع مشروط به خيار فسخ دائمى).

حكم شرط مجهول بدين شرح است :

    • متعلّق شرط، وصف عوضين باشد :

        ◦ وفاء به شرط مجهول باشد — عقد و شرط صحيح و مستلزم خيار است.

        ◦ مفهوم شرط مجهول باشد — مستلزم جهل به عوضين و بالتبع بطلان عقد است.

    • متعلّق شرط، فعل باشد :

        ◦ فعل ارزش مالى داشته باشد :

            ⁃ مُنشأ معلّق بر شرط باشد — بر فرض صحت تعليق در إنشائيات، معلّق بودن مُنشأ بر امر مجهول مستلزم بطلان عقد است.

            ⁃ إلتزام به مُنشأ معلّق بر شرط باشد :

    • فعل مجهول مردّد بين أقل و اكثر باشد — عقد صحيح و شرط حمل بر قدرمتيقن (اقل) مى شود و مستلزم خيار است.

    • فعل مجهول مردّد بين متباينين باشد — شرط باطل است ولى مستلزم بطلان عقد نيست.

        ◦ فعل ارزش مالى نداشته باشد —؟

    • متعلّق شرط، واقعة خارجية باشد :

        ◦ مُنشأ معلّق بر شرط باشد — مستلزم بطلان عقد است.

        ◦ إلتزام به مُنشأ معلّق بر شرط باشد — مستلزم بطلان شرط است و عقد صحيح و منجّز (بدون خيار) خواهد بود.

    • متعلّق شرط، نتيجة و اثر غير منحصر به سبب خاصّ باشد :

        ◦ مُنشأ معلّق بر شرط باشد — مستلزم بطلان عقد است.

        ◦ إلتزام به مُنشأ معلّق بر شرط باشد :

            ⁃ نتيجة مجهول مردّد بين اقل و اكثر باشد — عقد صحيح و شرط حمل بر قدرمتيقن (اقل) مى شود و مستلزم خيار است.

            ⁃ نتيجة مجهول‌ مردّد بين متباينين باشد — مستلزم بطلان شرط است و عقد صحيح و منجّز (بدون خيار) خواهد بود.