موضوع: صلوة/صلوة المسافر /عالم به اصل حکم و جاهل نسبت به خصوصیات

و اما در فرضی که عالم به اصل حکم و جاهل نسبت به خصوصیات مانند آنچه در متن به عنوان مثال آورده شده و نماز را در سفر تمام خوانده است می بایست در وقت اعاده و در خارج وقت قضا نماید، و همین طور کسی که عالم به اصل حکم و جاهل به موضوع است از قبیل این که تصور می کرد مقصدش در حد مسافت نیست در حالی که به حد مسافت بود و نماز را تمام به جا آورد بر او اعاده یا قضاء واجب می باشد.

دلیل بر آن ظاهر عبارت صحیح زراره و محمد بن مسلم از امام باقر(ع) می باشد:

.... قَالَ إِنْ کَانَ قُرِئَتْ عَلَیْهِ آیَةُ التَّقْصِیرِ وَ فُسِّرَتْ لَهُ فَصَلَّی أَرْبَعاً أَعَادَ.

ترجمه:

(فرمود اگر آیه تقصیر بر او قرائت شده و تفسیر گردیده است، سپس نماز را در سفر چهار رکعتی خوانده بایستی اعاده نماید).

معلوم است که مراد از آیه تقصیر و تفسیر آن چنین است که بداند(فَلَیْسَ عَلَیْکُم جُناح) در آیه شریفه« وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ »دلالت بر وجوب قصر در سفر دارد و بنابراین اگر جهل به بعض خصوصیات موجب شده که نماز را در سفر تمام بخواند بایستی اعاده نماید و اطلاق«اعاد» در صحیحه مزبور شامل آن می باشد بلی البته کسی که جاهل به اصل حکم است به وسیله همان صحیحه از اطلاق«اعاد» خارج می شود و مابقی از جمله جهل نسبت به خصوصیات و جهل به موضوع تحت اَعادَ می ماند و حکم به وجوب اعاده شامل آن می گردد.

و اما در فرض نسیان نسبت به سفر یا نسیان نسبت به این که حکم نماز در سفر قصر است موجب شد که نماز را در سفر تمام بخواند که تکلیف وی آن است که اگر در وقت متذکر شد اعاده نماید و در صورتی که اعاده نکرد بایستی در خارج وقت، قضا کند و چنانچه بعد از خروج وقت متذکر شد، قضا بر او واجب نیست.

دلیل آن صحیحه ابوبصیر از امام صادق(ع) می باشد که در همین فصل ذکر آن آن گذشت:

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ سُوَیْدٍ الْقَلَّاءِ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ (عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَنْسَی فَیُصَلِّی فِی السَّفَرِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ قَالَ إِنْ ذَکَرَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ فَلْیُعِدْ وَ إِنْ لَمْ یَذْکُرْ حَتَّی یَمْضِیَ ذَلِکَ الْیَوْمُ فَلَا إِعَادَةَ عَلَیْهِ[1] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به کسی که فراموش کرده، پس نماز را در سفر چهار رکعت خوانده است؟ فرمود: اگر در همان روز متذکر شد پس اعاده نماید و اگر متذکر نشد تا آن روز گذشت پس اعاده بر او واجب نیست).

مسأله:

حُکْمُ الصُّومِ فِیما ذُکِرَ حُکْمُ الصَّلاةِ، فَیَبْطُلُ مَعَ الْعِلمِ وَ الْعَمدِ، ‌وَیَصِحُّ مَعَ الْجَهلِ بِأصْلِ الْحُکْمِ، دُوْنَ الْجَهْلِ بِالْخُصُوصِیاتِ وَ دُوْنَ الْجَهْلِ بِالْمُوْضُوعِ.

(و اما حکم روزه در آنچه ذکر شد همانند حکم نماز است پس اگر با علم و عمد به این که نبایستی در سفر روزه بگیرد با این حال روزه گرفت، باطل می باشد).

کسی که عالماً عامداً در سفر صوم به جا آورد بر خلاف آیه شریفه عمل نموده است.

﴿(فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ )﴾ (سوره بقره آیه ۱۸۴)

ترجمه:

(پس کسی از شما مریض یا در سفر باشد پس تعدادی از روزهای دیگر، قضای آن را به جا آورد).

نصوصی که دلالت دارد بر وجوب افطار در سفر و بطلان صوم در صورتی که عالماً عامداً در سفر انجام شود:

صحیحه عیص بن القاسم:

وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا خَرَجَ الرَّجُلُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مُسَافِراً أَفْطَرَ[2] .

ترجمه:

(عیص بن القاسم از امام صادق(ع) نقل کرده است که که فرمود: هرگاه کسی در ماه رمضان خارج شد به عنوان مسافر بایستی افطار کند).

صحیحه زراره:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(ع) قَالَ سَمَّی رَسُولُ اللَّهِ(ص) قَوْماً صَامُوا حِینَ أَفْطَرَ وَ قَصَّرَ عُصَاةً[3] .

ترجمه:

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده که رسول الله(ص) جمعی را که در سفر روزه گرفتند در حالی که بایستی افطار می‌کردند عصیان کنندگان نامید).

صحیحه معاویه بن عمار:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِذَا صَامَ الرَّجُلُ رَمَضَانَ فِی السَّفَرِ لَمْ یُجْزِهِ وَ عَلَیْهِ الْإِعَادَةُ[4] .

ترجمه:

(معاویة بن عمار نقل کرده است از آن حضرت شنیدم که می‌فرمود: هرگاه کسی در ماه رمضان هنگام سفر روزه بگیرد، مجزی نیست بایستی اعاده نمایند).

اما کسی که جاهل به اصل حکم است و در سفر صوم به جا آورد مجزی است و قضاء لازم نمی باشد.

نصوصی که بر آن دلالت دارند:

صحیحه عبدالرحمان بن ابی عبدالله:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ فِی السَّفَرِ فَقَالَ إِنْ کَانَ لَمْ یَبْلُغْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَهَی عَنْ ذَلِکَ فَلَیْسَ عَلَیْهِ الْقَضَاءُ وَ قَدْ أَجْزَأَ عَنْهُ الصَّوْمُ[5] .

ترجمه:

(عبدالرحمان بن ابی عبدالله نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به شخصی که در ماه رمضان هنگام سفر روزه گرفته است؟ پس فرمود: چنانچه به او نرسیده است که رسول الله(ص) از آن نهی فرموده است پس بر او نیست قضا آن، و مجزی است از او روزه).

صحیحه حلبی:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی شُعْبَةَ یَعْنِی عُبَیْدَ اللَّهِ بْنَ عَلِیٍّ الْحَلَبِیَّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ صَامَ فِی السَّفَرِ فَقَالَ إِنْ کَانَ بَلَغَهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَهَی عَنْ ذَلِکَ فَعَلَیْهِ الْقَضَاءُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ بَلَغَهُ فَلَا شَیْ‌ءَ عَلَیْهِ[6] .

ترجمه:

(حلبی نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم شخصی در سفر روزه گرفته است پس فرمود: چنانچه به او رسیده است که رسول الله(ص) از آن نهی فرموده است پس بایستی قضای آن را به جا آورد و چنانچه به او نرسیده است چیزی بر او نمی باشد).

و اما کسی که عالم به اصل حکم است و جاهل به خصوصیات حکم یا جاهل به موضوع چنانچه در سفر روزه بگیرد صحیح نیست و بایستی قضاء آن را به جا آورد به دلیل دو صحیحه عبدالرحمان بن ابی عبدالله و صحیحه حلبی زیرا عالم به اصل حکم نمونه‌ای از همان کسی است که به وی ابلاغ شده که رسول الله(ص) از صوم در سفر نهی فرموده اند؛ البته واضح است که بین این دو صحیحه و دو صحیحه عیص بن القاسم و ابو بصیر که مراد از آنها جهل به اصل حکم است تعارضی نمی باشد.

صحیحه عیص بن القاسم:

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ صَامَ فِی السَّفَرِ بِجَهَالَةٍ لَمْ یَقْضِهِ[7] .

ترجمه:

(عیص بن القاسم از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: کسی که به لحاظ جهالت در سفر روزه گرفته است قضا بر او واجب نمی باشد).

صحیحه ابوبصیر( لیث المرادی):

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ لَیْثٍ الْمُرَادِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا سَافَرَ الرَّجُلُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ أَفْطَرَ وَ إِنْ صَامَهُ بِجَهَالَةٍ لَمْ یَقْضِهِ[8] .

ترجمه:

(ابوبصیر(لیث المرادی) از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هرگاه کسی در ماه رمضان به سفر رفت بایستی افطار نماید و چنانچه از روی جهالت روزه گرفت، قضا بر او واجب نمی باشد).

قرینه بر این که مراد از این دو صحیحه جهل به اصل حکم است همان دو صحیحه عبد الرحمن بن ابی عبدالله و صحیحه حلبی می باشد.