موضوع: فصل في صلاة المسافر/قواطع السفر موضوعاً و حکماً /اموری که منقطع سفر است

اَلثْاني مِنْ قَواطِعِ السَّفَرِ: اَلْعَزْمُ عَلى إقامَةِ عَشَرَةِ أيّامٍ.

(دوم از قواطع سفر قصد اقامت ده روز می باشد).

صاحب مستمسک(سید محسن حکیم ره):

وَ اَمّا اِیْجابُها التَّمام فَلا اِشْکالَ فِیه بَلْ لَعَلَّهُ مِنَ الضَّرُورِیاتِ وَ الْمَنْصُوصُ الدِّالَةِ عَلَیْهِ مُسْتَفِیضَة اِنْ لَمْ تَکُنْ مُتِواتِرَة

ترجمه:

(در وجوب تمام خواندن نماز در صورت قصد اقامت ده روز، هیچ گونه اشکالی نیست، بلکه شاید از ضروریات باشد و نصوص دال بر آن مستفیضه است اگر متواتر نباشد[1] ).

صحیحه علی بن جعفر:

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَمْرَکِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُدْرِکُهُ شَهْرُ رَمَضَانَ فِی السَّفَرِ فَیُقِیمُ الْأَیَّامَ فِی الْمَکَانِ عَلَیْهِ صَوْمٌ قَالَ لَا حَتَّی یُجْمِعَ عَلَی مُقَامِ عَشَرَةِ أَیَّامٍ وَ إِذَا أَجْمَعَ عَلَی مُقَامِ عَشَرَةِ أَیَّامٍ صَامَ وَ أَتَمَّ الصَّلَاةَ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ عَلَیْهِ أَیَّامٌ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ هُوَ مُسَافِرٌ یَقْضِی إِذَا أَقَامَ فِی الْمَکَانِ قَالَ لَا حَتَّی یُجْمِعَ عَلَی مُقَامِ عَشَرَةِ أَیَّامٍ[2] .

ترجمه:

(علی بن جعفر از امام ابوالحسن(ع) نقل کرده است که سوال کردم از آن حضرت راجع به شخصی که ماه رمضان مقارن سفر او می گردد پس ایامی در مکانی اقامت می کند آیا بایستی روزه به جا آورد؟ فرمود: نه، تا زمانی که قصد اقامت عشره نماید و زمانی که چنین قصدی نمود، روزه بگیرد و نماز را تمام به جا آورد راوی گوید سوال کردم از آن حضرت در مورد شخصی که روزهایی از ماه رمضان مسافر بوده آیا زمانی که اقامت کند در مکانی بایستی روزه انجام دهد؟ فرمود: نه، تا قصد اقامت ده روز نماید).

صحیحه منصور بن حازم:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِذَا أَتَیْتَ بَلْدَةً فَأَزْمَعْتَ الْمُقَامَ عَشَرَةَ أَیَّامٍ فَأَتِمَّ الصَّلَاةَ الْحَدِیثَ[3] .

ترجمه:

(منصور بن حازم از امام صادق(ع) نقل کرده است، شنیدم از آن حضرت که فرمود هرگاه وارد شهری شدی پس عزم جزم برای اقامت ده روز نمودی پس نماز را تمام به جا آور).

صحیحه زراره:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ أرَأَیْتَ مَنْ قَدِمَ بَلْدَةً إِلَی مَتَی یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یَکُونَ مُقَصِّراً وَ مَتَی یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یُتِمَّ فَقَالَ إِذَا دَخَلْتَ أَرْضاً فَأَیْقَنْتَ أَنَّ لَکَ بِهَا مُقَامَ عَشَرَةِ أَیَّامٍ فَأَتِمَّ الصَّلَاةَ[4] .

ترجمه:

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده که به آن حضرت گفتم رای و نظر شما در مورد کسی که وارد شهری شده در چه حد از زمان بماند بایستی نماز را قصر بخواند و در چه حدی از زمان بماند نمازش تمام است؟ پس فرمود: هرگاه داخل سرزمینی شدی پس یقین برای تو حاصل شد که ده روز تمام می مانی نماز را تمام بخوان).

صحیحه ابو ایوب:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ قَالَ سَأَلَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا أَسْمَعُ عَنِ الْمُسَافِرِ إِنْ حَدَّثَ نَفْسَهُ بِإِقَامَةِ عَشَرَةِ أَیَّامٍ قَالَ فَلْیُتِمَّ الصَّلاة[5] .

ترجمه:

(ابو ایوب نقل کرده است که محمد بن مسلم از امام صادق(ع) سوال نمود و من می شنیدم راجع به مسافر که خویشتن را ملزم به اقامت ده روز نموده است؟ پس فرمود بایستی نماز را تمام بخواند).

صحیحه ابوبصیر:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا عَزَمَ الرَّجُلُ أَنْ یُقِیمَ عَشْراً فَعَلَیْهِ إِتْمَامُ الصَّلَاةِ[6] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده است که امام صادق(ع) فرمود: هرگاه شخصی تصمیم گرفت که در روز اقامت کند پس بر او واجب است نماز را تمام بخواند).

صحیحه معاویه بن وهب:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ إِذَا دَخَلْتَ بَلَداً وَ أَنْتَ تُرِیدُ الْمُقَامَ عَشَرَةَ أَیَّامٍ فَأَتِمَّ الصَّلَاةَ حِینَ تَقْدَمُ و اِنْ اَرَدْتَ الْمُقامَ دونَ الْعَشَرَةَ فَقَصِّرْ[7] .

ترجمه:

(معاویة بن وهب از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هرگاه داخل بلدی شدی و قصد اقامت ده روز نمودی، پس نماز را تمام بخوان از همان وقت که وارد شدی و اگر قصد اقامت کمتر از ده روز داشتی نماز را قصر به جا آور).

خبر عبدالله بن سنان:

وَ عَنْهُ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ أَتَی ضَیْعَتَهُ ثُمَّ لَمْ یُرِدِ الْمُقَامَ عَشَرَةَ أَیَّامٍ قَصَّرَ وَ إِنْ أَرَادَ الْمُقَامَ عَشَرَةَ أَیَّامٍ أَتِمَّ الصَّلَاةَ[8] .

ترجمه:

(عبدالله بن سنان از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: کسی که به محل و مکانش می رسد و سپس قصد اقامت ده روز ندارد بایستی نماز را قصر بخواند و چنانچه قصد اقامت ده روز دارد نماز را تمام بخواند).

خبر سُوَیْدِ بْنِ غَفَلَه:

الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی أَمَالِیهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَبَّادٍ عَنْ عَمِّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْأَعْلَی عَنْ سُوَیْدِ بْنِ غَفَلَةَ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ إِذَا کُنْتَ مُسَافِراً ثُمَّ مَرَرْتَ بِبَلْدَةٍ تُرِیدُ أَنْ تُقِیمَ بِهَا عَشَرَةَ أَیَّامٍ فَأَتِمَّ الصَّلَاةَ وَ إِنْ کُنْتَ تُرِیدُ أَنْ تُقِیمَ بِهَا أَقَلَّ مِنْ عَشَرَةٍ فَقَصِّرْ[9] .

ترجمه:

(سوید بن غفله از امام علی(ع) نقل کرده است که هرگاه مسافر بودی سپس به بلده ای رسیدی که قصد داری ده روز بمانی پس نماز را تمام بخوان و اگر قصد اقامت کمتر از ده روز داری پس نماز را قصر بخوان).

اکنون در رابطه با قصد ده روز لازم است چند نکته را متذکر شویم:

۱- متوالیات: پیاپی و پیوسته بودن ده روز از لوازم و شروط اتمام نماز می باشد و در کلام مصنف عبارت عشرة ایام متوالیاً ذکر شده است، ظاهر نصوص و روایات هم دال بر همین است، زیرا تحدید به زمان، ظهور در اتصال و استمرار دارد، چنانچه قرینه‌ای برخلاف آن نباشد؛ وقتی گفته می شود اگر ده روز اقامت کنی تمام بخوان، ظهور در توالی دارد، پس اگر فرضاً قصد دارد پنج روز بماند و خارج شود و سپس باز گردد پنج روز دیگر بماند، موجب اتمام نماز نخواهد بود.

۲- قطع و یقین: نسبت به اقامت ده روز در مکان معین در کلام مصنف« وَ لا یَکْفِی الظَّن بِالْبَقاءِ فَضْلاً عَنِ الشَّک» ذکر شده است، در نصوص صحیحه گذشته کلماتی از قبیل « فَأَزْمَعْتَ یا فَأَیْقَنْتَ یا تُرِیدُ » دلالت بر همین معنا دارد و از طرفی اطلاق فَأَیْقَنْتَ اقتضا دارد حکم شامل اعم از اقامت عشره اختیاری و غیر اختیاری گردد.

۳- اقامت: در مکان واحد معتبر است

عبارت مصنف در این رابطه چنین است «فی مَکانِ واحِدٍ مِنْ بَلَدٍ اَوْ قَرْیَةٍ»

ترجمه: ( در مکان واحد از شهر یا قریه ای).

جمله ای از صحیحه زراره هم بر همین معنا دلالت دارد: فَقَالَ إِذَا دَخَلْتَ أَرْضاً فَأَیْقَنْتَ أَنَّ لَکَ بِهَا مُقَامَ عَشَرَةِ أَیَّامٍ فَأَتِمَّ الصَّلَاةَ.

ترجمه: (پس فرمود هرگاه داخل سرزمینی شدی پس یقین کردی که برای تو در آنجا اقامت عشره خواهد بود پس نماز را تمام بجا آور).

مناط وحدت محل، عرف است و رفتن به بازار و خیابان و باغ های واقع در آن عرفاً منافی با اقامت در محل واحد نمی باشد.