موضوع: كتاب الصلاة/صلاة المسافر /اسقاط الرکعتین الاخیرتین من رباعیات

بِإسقاطِ الرَّكْعَتَينِ الْأخِيرَتَينِ مِنَ الرُّباعِياتِ وَ اَمَّا الصُّبْحُ وَالْمَغْرِبُ فَلا قَصْرَ فِيهِما

ترجمه: ( مراد از قصر در سفر ساقط کردن دو رکعت اخیر از چهار رکعتی ها است و اما صبح و مغرب قصری در آنها نمی باشد)

نصوصی که بر آن دلالت دارند:

صحیحه زراره

وَ عَنْهُ وَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ عَشْرُ رَکَعَاتٍ رَکْعَتَانِ مِنَ الظُّهْرِ وَ رَکْعَتَانِ مِنَ الْعَصْرِ وَ رَکْعَتَا الصُّبْحِ وَ رَکْعَتَا الْمَغْرِبِ وَ رَکْعَتَا الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ لَا یَجُوزُ الْوَهْمُ فِیهِنَّ ....... فَزَادَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی صَلَاةِ الْمُقِیمِ غَیْرِ الْمُسَافِرِ رَکْعَتَیْنِ فِی الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ رَکْعَةً فِی الْمَغْرِبِ لِلْمُقِیمِ وَ الْمُسَافِرِ.[1]

ترجمه: (زراره از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمود:ده رکعت، دو رکعت از ظهر و دو رکعت از عصر و دو رکعت صبح و دو رکعت مغرب و دو رکعت عشاء که صحیح نیست شک در آن ها… پس رسول الله(ص) در نماز مقیم غیر مسافر دو رکعت به ظهر و عصر و عشاء اضافه فرمود و در نماز مقیم و مسافر، یک رکعت به نماز مغرب افزود).

توضیح این صحیحه آن است که بنای اولیه در جمیع نمازها، دو رکعتی بوده که شک در آنها به لحاظ دو رکعتی بودن صحیح نبوده است و پیامبر(ص) فقط برای مقیم در ظهر و عصر و عشاء دو رکعت و برای مغرب اعم از مقیم و مسافر یک رکعت اضافه فرموده است.

صحیحه حذیفه بن منصور

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُمَا قَالَا الصَّلَاةُ فِی السَّفَرِ رَکْعَتَانِ لَیْسَ قَبْلَهُمَا وَ لَا بَعْدَهُمَا شَیْ‌ءٌ [2]

ترجمه: (حذیفة بن منصور از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل کرده است که ایشان فرمودند: نماز در سفر دو رکعت است، قبل و بعد از آن ها چیزی نیست).

توضیح: آنکه قبل و بعد از آن ها رکعت دیگری نمی باشد.

صحیحه عبدالله بن سنان

وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الصَّلَاةُ فِی السَّفَرِ رَکْعَتَانِ لَیْسَ قَبْلَهُمَا وَ لَا بَعْدَهُمَا شَیْ‌ءٌ إِلَّا الْمَغْرِبَ ثَلَاثٌ .[3]

ترجمه: (عبدالله بن سنان از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: نماز در سفر دو رکعت است، قبل و بعد از آن ها چیزی نیست بجز مغرب که سه رکعت می باشد).

وأما الشُّرُوطُ الْقَصْرِ فَاُمُورٌ :

(اَلْأوَّلُ) اَلْمَسافَةُ وَهِيَ ثَمانِيَةُ فَراسِخَ اِمْتِدادِيَّةِ ذَهاباً وَ اِیاباً

ترجمه: ( و اما شروط قصر پس اموری است: اول مسافت و آن هشت فرسخ امتدادی است رفتن یا برگشتن).

مرحوم صاحب جواهر: بِلا خِلافٍ فِيْهِ بَيْنَنا بَلْ وَبَيْنَ سائِرِ الْمُسلِمينَ بَلْ هُوَ اِنْ لَمْ يَكُنْ ضَرورِياً عِنْدَ هُمْ فَهُوَ مُجْمِعٌ عَلَيْهِ بَيْنَهُم

ترجمه: ( بدون هیچ اختلافی در آن بین ما «امامیه» و بلکه بین سایر مسلمین و بلکه این قول چنانچه از ضروریات نزد ایشان نباشد پس قولی اجماعی هست بین آن ها).

مرحوم محقق همدانی(صاحب مصباح الفقیه) آن را «بِلا خِلافٍ فِيْهِ بَيْنَ الْفَریقَینِ»دانسته اند و تنها مورد اختلاف از داوود الظاهری نقل شده که مسافت را محدود به حدی قرار نداده بلکه اکتفا کرده به حصول مسمای سفر.

نصوصی که دلالت بر تعیین حد مسافت به هشت فرسخ دارند:

موثقه سماعه:

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُسَافِرِ فِی کَمْ یُقَصِّرُ الصَّلَاةَ فَقَالَ فِی مَسِیرَةِ یَوْمٍ وَ ذَلِکَ بَرِیدَانِ وَ هُمَا ثَمَانِیَةُ فَرَاسِخَ .[4]

ترجمه: (سماعه نقل کرده است که سوال کردم از او راجع به مسافر که در چه حدی نماز را قصر کند؟ پس فرمود در مسیر یک روز و آن دو بریده است و دو برید عبارت از هشت فرسخ می باشد).

صحیحه عبدالرحمن بن الحجاج

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ قُلْتُ لَهُ کَمْ أَدْنَی مَا یُقَصَّرُ فِیهِ الصَّلَاةُ .....ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ أَرْبَعَةً وَ عِشْرِینَ مِیلًا یَکُونُ ثَمَانِیَةَ فَرَاسِخَ .[5]

ترجمه: (عبدالرحمن بن الحجاج در حدیثی از امام صادق(ع) نقل کرده است که به آن حضرت گفتم کمترین حدی که در آن نماز قصر می شود؟…. پس اشاره فرمود با دستش به ۲۴ میل که هشت فرسخ است).

خبر فضل بن شاذان

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع أَنَّهُ سَمِعَهُ یَقُولُ إِنَّمَا وَجَبَ التَّقْصِیرُ فِی ثَمَانِیَةِ فَرَاسِخَ لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ لَا أَکْثَرَ .[6]

ترجمه: (فضل بن شاذان از امام رضا(ع) نقل کرده که شنیده است که می فرمود: به تحقیق واجب است قصر کردن نماز در هست فرسخی، نه کمتر از این و نه بیشتر).

اَوْ مُلَفَّقَةً مِنَ الذَّهابِ وَ الْاِيّابِ

ترجمه: (یا مجموعه رفت و برگشت هشت فرسخ باشد).

نصوصی که دلالت بر آن دارد:

صحیحه معاویة بن وهب

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَدْنَی مَا یُقَصِّرُ فِیهِ الْمُسَافِرُ الصَّلَاةَ قَالَ بَرِیدٌ ذَاهِباً وَ بَرِیدٌ جَائِیاً.[7]

ترجمه: (معاویة بن وهب نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم: کمترین حدی که در آن مسافر بایستی قصر کند نمازش را؟ فرمود یک برید در حال رفتن و یک برید در حال آمدن).

صحیحه زُرارَة بن اَعْیَن

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ التَّقْصِیرِ فَقَالَ بَرِیدٌ ذَاهِبٌ وَ بَرِیدٌ جَائِیٌ[8]

ترجمه: (زرارة بن اعین نقل کرده است که سوال کردم از امام صادق(ع) راجع به قصر نمودن پس فرمود یک برید رونده و یک برید آینده).

در اینجا لازم است بعضی از روایات را هم متذکر شویم که ظاهر آنها دال بر این است که حد مسافت شرعی یک برید یعنی چهار فرسخ است.

صحیحه زراره

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ التَّقْصِیرُ فِی بَرِیدٍ وَ الْبَرِیدُ أَرْبَعَةُ فَرَاسِخَ .[9]

ترجمه: (زراره از امام باقر(ع) نقل کرده است که قصرکردن نماز در حد یک برید است و یک برید عبارت از چهار فرسخ می باشد).

صحیحه زید الشّحّام

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی أُسَامَةَ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ یُقَصِّرُ الرَّجُلُ الصَّلَاةَ فِی مَسِیرَةِ اثْنَیْ عَشَرَ مِیلًا .[10]

ترجمه: (زید الشحام نقل کرده است که شنیدم از امام صادق(ع) که می‌فرمود: بایستی قصر کند شخص نمازش را پس از پیمودن ۱۲ میل).

صحیحه اسماعیل بن فضل

بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْفَضْلِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ التَّقْصِیرِ فَقَالَ فِی أَرْبَعَةِ فَرَاسِخَ.[11]

ترجمه: (اسماعیل بن فضل نقل کرده است که سوال کردم از امام صادق(ع) راجع به قصر کردن پس فرمود در چهار فرسخی).

صحیحه ابن ابی عمیر

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَدْنَی مَا یُقَصِّرُ فِیهِ الْمُسَافِرُ قَالَ بَرِیدٌ .[12]

ترجمه: (ابن ابی عمیر از ابو ایوب نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم کمترین حدی که مسافر بایستی نماز را قصر کند؟ فرمود یک برید).

اکنون گوئیم که منظور از هر چهار صحیحه این است که شخص مسافر قصد دارد چهار فرسخ برود و همان مسیر را یعنی چهارفرسخ بازگردد که جمعاً ۸ فرسخ می شود .

شاهد بر این مطلب موثقه محمد بن مسلم است:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ التَّقْصِیرِ قَالَ فِی بَرِیدٍ قَالَ قُلْتُ بَرِیدٌ قَالَ إِنَّهُ إِذَا ذَهَبَ بَرِیداً وَ رَجَعَ بَرِیداً فَقَدْ شَغَلَ یَوْمَهُ .[13]

ترجمه: (محمد بن مسلم نقل کرده است که از امام باقر(ع) سوال کردم راجع به قصر کردن فرمود: در یک برید. محمد بن مسلم گوید: گفتم یک برید؟ فرمود زمانی که رفت یک برید و وقتی برگشت یک برید پس یک روزش را مشغول بوده است).