موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الخلل /موجبات سجده سهو

وَ أمّا السَّهْوُ فِي «اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أيُّها النَّبِيُّ» فَلا يُوجِبُ شَيْئاً مِنْ حَيْثُ أنَّهُ سَلامٌ، نَعَمْ يُوجِبُهُ مِنْ حَيْثُ اَنَّهُ زِيادَهٌ سَهْويَهٌ

ترجمه: (و اما گفتن «السلام علیک یا ایها النبی» سهواً در غیر موضع آن موجب سجده سهو از حیث سلام بودن نمی‌شود، بلی موجب سجده سهو است از جهت این که زیادتی سهویه می باشد).

در ادامه مسئله 2 راجع به سلام سهوی در غیر موضع که موجب سجدتین سهو می شود، اکنون در مورد «اَلسَّلامُ عَلَيكَ أيُّها النَّبِيُّ» مرحوم مصنف متذکر شده‌اند از حیث اینکه سلام است، چنانچه سهوا در غیر موضع گفته شود موجب سجده سهو نمی باشد.

دلیل آن چنین است که نص اقتضاء دارد سلامِ موجب خروج از نماز منحصر به دو سلام آخر است و اما سلام اول یعنی سلام بر نبی مکرم(ص) جزء صیغ سلام نمی باشد، بلکه از توابع تشهد است و به وسیله آن خروج از نماز محقق نمی‌شود، بنابراین اگر سهواً در غیر موضع گفته شود، به لحاظ سلام بودن، موجب سجده سهو نخواهد بود و اما از حیث اینکه زیادتی در نماز محسوب شود، سجده سهو واجب باشد.

البته این کلام مصنف بنابر مبنای کسانی است که برای هر نقیصه و زیادتی سجود سهو را واجب می دانند.

لکن می توان گفت اساساً سلام بر نبی(ص) زیادتی نمی باشد، زیرا از مصادیق ذکر النبی(ص) است که در صحیحه حلبی به نقل از امام صادق(ع) فرمود:

(كُلُّ ما ذَكَرْتَ اللهَ عَزَّوَجَلَّ بِهِ وَ النَّبِيَّ فَهُوَ مِنَ الصَّلاةِ)

ترجمه: ( تمام آنچه ذکر می کنی به وسیله آن خداوند عَزَّوَجَلَّ و نبی(ص) را پس از نماز می باشد).

و از آن جا که عمدی آن در نماز جایز است و موجب چیزی نیست به طریق اولی سهوی آن چنین است و موجب سجده سهو نخواهد بود.

كَما أنَّ بَعْضَ اِحْدَي الصّيْغَتَيْنِ كَذلِكَ وَ إنْ كانَ يُمْكِنُ دَعْوی اِیجابِ لَفْظِ السَّلامِ لِلصِّدْقِ بَلْ قِيْلَ اِنَّ حَرْفَيْنِ مِنْهُ مُوجِبٌ لكِنَّهُ مُشْكِلٌ اِلّا مِنْ حَيْثُ الزِيادَةِ

ترجمه: (همانطور که حکم بعضی از اجزاء یکی از دو صیغه سلام چنین است «یعنی حکم گفتن بعضی اجزاء دو صیغه آخر نماز سهواً و در غیر موضع همانند حکم السلام علیک ایها النبی(ص) سهواً و درغیر موضوع می باشد که سجده سهو واجب است نه از حیث سلام بودن بلکه از جهت زیادتی» هر چند امکان دارد که ادعا شود اگر السلام تنها هم بگوید موجب سجده سهو باشد به لحاظ اینکه عنوان سلام بر آن صدق می‌کند بلکه گفته شده که اگر دو حرف از یکی از دو صیغه سلام را هم بگوید موجب سجده سهو است و لکن مشکل می باشد مگر این که از حیث زیادتی در نماز موجب وجوب سجده سهو گردد).

در مورد بعض از سلام در فرضی که سهواً بگوید سه احتمال در اینجا مطرح است:

۱- از آنجا که زیادتی سهوی است موجب سجدتین سهو باشد.

۲- لفظ «السلام» به مجردی که سهواً گفته شود موجب سجدتین سهو است به لحاظ اینکه عنوان سلام بر آن صدق می کند.

۳- دو حرف از آن هم که سهواً تلفظ شود موجب سجدتین سهو می باشد.

در مورد احتمال اول بر مبنایی که هرگونه نقیصه و زیادتی سهوی را موجب سجدتین سهو می داند همانگونه که مرحوم مصنف متذکر شده‌اند گفتن بعضی از اجزاء سلام باعث وجوب سجدتین سهو خواهد بود.

لکن همان گونه که قبلا گفته ایم دلیل معتبری بر وجوب سجود سهو برای هر نقیصه و زیادتی موجود نیست.

در مورد احتمال دوم گوئیم عنوان سلام مُخرج از نماز بر اجزاء آن صدق نمی کند زیرا سلام مُخرج از نماز منحصر در صیغه کامله می باشد و دلیلی بر وجوب سجده سهو به جهت مطلق سلام هرچند مُخرج نباشد موجود نیست.

در مورد احتمال سوم که دو حرف و بیشتر از اجزاء سلام سهوا تلفظ شود، نه از آن جهت که صدق سلام زائد سهوی نماید بلکه به لحاظ صدق کلام زائد سهوی، موجب وجوب سجدتین سهو خواهد بود.

اَلثَّالِثُ: نِسْيانُ السَّجْدَةِ الْواحِدَةِ إِذا فاتَ مَحَلُّ تَدارُکِها كَما إِذا لَمْ يَتَذَكَّرْ إلّا بَعْدَ الرُّكوعِ أوْ بَعْدَ السَّلامِ

ترجمه: (سوم: فراموشی یک سجده هر گاه محل تدارک آن گذشته مانند زمانی که متذکر نشود آن را مگر بعد از رکوع یا بعد از سلام).

در رابطه با یک سجده فراموش شده در حالی که محل تدارک آن گذشته است، مانند این که بعد از رکوع متذکر شود یا بعد از سلام در فرضی که سجده از رکعت آخر فراموش شده است، قبلاً مشروحاً بیان شد که در این صورت نماز صحیح است و ادامه می‌یابد و پس از سلام فراموش، قضاء سجده فراموش شده بایستی به جا آورده شود. امّا در مورد سجده سهو، قول مشهور وجوب آن است، آن چنان شهرتی که به تعبیر مرحوم صاحب جواهر«کادَت تَکونُ اِجماعاً» کما اینکه از بعض اعاظم نقل اجماع شده است.

قائلین به وجوب سجده سهو بر فرض نسیان سجده واحده به نصوصی استدلال کرده اند:

مرسله سفیان بن السِّمْط

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ سُفْیَانَ بْنِ السِّمْطِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ تَسْجُدُ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ فِی کُلِّ زِیَادَةٍ تَدْخُلُ عَلَیْکَ أَوْ نُقْصَانٍ.[1]

ترجمه: (سفیان بن السمط از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: دو سجده سهو به جا می‌آوری برای هر زیادتی یا نقصانی که بر تو واقع شود).

اشکال در این روایت:

اولاً: از حیث سند ضعیف است، هم به لحاظ مرسله بودن که قابل برای استدلال نمی باشد و هم به جهت مجهول بودن سفیان.

ثانیاً: قدماء اصحاب به مضمون آن فتوا نداده اند و در این رابطه مرحوم صاحب جواهر متذکر شده‌اند: اِنّا لَم نَعرِفْ قائِلَهُ صَريحاً قَبلَ المُصَنِّف«صاحب شرائع»

(ما نمی شناسیم قائل آن را «یعنی کسی را که به این مرسله صریحاً فتوا داده باشد» قبل از مصنف «منظور از مصنف مرحوم محقق صاحب شرایع است»).