موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الاحتياط /نماز احتیاط مردد بین نافله یا جزء

مَسْألَة (2): حَيْثُ أنَّ هذِهِ الصَّلاةَ مُرَدَّدَةٌ بَيْنَ كَوْنِها نافِلَةً أوْ جُزْءاً أوْ بِمَنْزِلَةِ الجُزْءِ فَيُراعي فِيها جَهَةُ الْاِسْتِقْلالِ وَ الْجُزْئِيَّةِ بِمُلاحِظَةِ جَهَةِ الْاِسْتِقْلالِ يُعْتَبَرُ فيها النِّيَّةِ وَ تَكْبِيرَةُ الْإِحْرامِ وَ قِراءَةُ الْفاتِحَةِ دُوْنَ التَّسْبِيحاتِ الْأرْبَعِ وَ بِلَحاظِ جَهَةِ الْجُزئِيَةِ یَجِبُ الْمُبادَرَةُ إِلَيها بَعْدَ الْفَراغِ مِنَ الصَّلاةِ وَ عَدَمُ الْإِتْيانِ بِالمُنافِياتِ بَيْنَها وَ بَيْنَ الصَّلاةِ وَ لَوْ اَتی بِبَعضِ الْمُنافِياتِ فَالْأحْوَطُ إِتْيانُها ثُمَّ إِعادَةُ الصَّلاةِ وَ لَوْ تَكَلَّمَ سَهْواً فَالْاَحْوَطُ الْاِتْيانُ بِسَجْدَتَيِ السَّهْوِ.

وَالْأحْوَطُ تَرْكُ الْاِقْتِداءِ فِيها وَ لَوْ بِصَلاةِ الْاِحْتِياطِ خُصُوْصَاً مَعَ اخْتِلافِ سَبَبِ احْتِياطِ الْإِمامِ وَ الْمَأمُومِ وَ إِنْ كانَ لا يَبْعُدُ جَوازُ الْاِقْتِداءِ مَعَ اِتِّحادِ السَّبَبِ وَ كَوْنِ الْمامُومِ مُقْتَدِيَاً بِذلِكَ الْإِمامِ فِي اَصْلِ الصَّلاةِ.

ترجمه: (مسئله دو از آنجا که این نماز مردد بین نافله یا جزء یا به منزله جز است پس بایستی در آن رعایت شود هم جهت استقلال و هم جهت جزئیت، به ملاحظه جهت استقلال معتبر است در آن نیت و تکبیره الاحرام و قرائت فاتحه غیر از تسبیحات اربع و به لحاظ جهت جزئیت واجب است انجام آن بعد از فراغ از نماز و بدون این که منافیاتی بین نماز احتیاط و نماز اصلی آورده شود و چنانچه بعضی منافیات را انجام دهد پس احوط این است که نماز احتیاط را به جا آورد و سپس نماز اصلی را اعاده نماید و اگر تکلّم سهوی نموده باشد پس احوط این است که دو سجده سهو به جا آورد و احوط ترک اقتداء در نماز احتیاط است، هرچند به کسی که نماز احتیاط را می‌خواند خصوصاً در صورتی که سبب نماز احتیاط در امام و ماموم مختلف باشند، هرچند بعید نیست جواد اقتداء در فرضی که اتحاد سبب بوده و ماموم به این امام در نماز اصلی هم اقتداء نموده باشد).

شرح: قبلاً هم گفته شد و در این مسئله هم مرحوم مصنف متذکر شدند که نماز احتیاط بر حسب واقع مردد بین این است که نماز مستقلی باشد یا جزء متمم باشد؛ بنابراین می بایستی هر دو جهت در آن رعایت گردد، از لحاظ جهت مستقل بودن آن معتبر است که نیت و تکبیره الاحرام و قرائت فاتحه خوانده شود و به لحاظ جهت جزئیت، واجب است پس از فراغ از نماز به جا آورده شود، بدون اینکه فاصله‌ای بین آن و نماز اصلی ایجاد شود، به گونه‌ای که هیئت اتصالی را بر هم زند و افعال منافی انجام دهد و اگر بعض منافیات را مرتکب شود، احتیاطاً می بایست نماز احتیاط را بخواند و سپس نماز را اعاده نماید و بدین ترتیب رعایت هر دو طرف احتمال می گردد.

می توان گفت: جمله «اَتِمَّ» در عبارت «فَاَتِمَّ ما ظَنَنْتَ اَنَّکَ نَقَصْتَ» در موثقه عمّار هم ظاهر در وجوب اتصال و عدم جواز فصل با منافیات می باشد:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ لَهُ یَا عَمَّارُ أَجْمَعُ لَکَ السَّهْوَ کُلَّهُ فِی کَلِمَتَیْنِ مَتَی مَا شَکَکْتَ فَخُذْ بِالْأَکْثَرِ فَإِذَا سَلَّمْتَ فَأَتِمَّ مَا ظَنَنْتَ أَنَّکَ نَقَصْتَ .[1]

ترجمه: (از امام صادق(ع) نقل کرده است که به او فرمود: ای عمار جمع می کنم برای تو سهو را تماماً در دو کلمه، زمانی که شک کردی پس بنا را بر اکثر بگذار، پس وقتی سلام دادی پس نماز کن آنچه را گمان داری آن را ناقص گذارده ای).

در خصوص تکلم سهوی در فاصله نماز اصلی و نماز احتیاط هم بایستی دو سجده سهو بجا آورد و قسمت اخیر صحیحه ابن ابی یعفور بر آن دلالت دارد که قبلاً با ذکر سند بیان گردید:

عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الرَّجُلِ لَا یَدْرِی رَکْعَتَیْنِ صَلَّی أَمْ أَرْبَعاً قَالَ یَتَشَهَّدُ وَ یُسَلِّمُ ثُمَّ یَقُومُ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ أَرْبَعَ سَجَدَاتٍ یَقْرَأُ فِیهِمَا بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ ثُمَّ یَتَشَهَّدُ وَ یُسَلِّمُ وَ إِنْ کَانَ صَلَّی أَرْبَعاً کَانَتْ هَاتَانِ نَافِلَةً وَ إِنْ کَانَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ کَانَتْ هَاتَانِ تَمَامَ الْأَرْبَعَةِ وَ إِنْ تَکَلَّمَ فَلْیَسْجُدْ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ [2]

ترجمه: (از ابن ابی یعفور نقل شده است که گفت از امام صادق(ع) سوال کردم، راجع به شخصی که نمی داند دو رکعت خوانده یا چهار رکعت؟ فرمود: تشهد بخواند و سلام دهد سپس بایستد پس دو رکعت بجا آمرد با چهار سجده در حالی که در هر دو رکعت فاتحة الکتاب می خواند سپس تشهد بخواند و سلام دهد و اگر چهار رکعت خوانده باشد این دو رکعت نافله محسوب می‌شود و اگر دو رکعت خوانده این دو رکعت تمام می‌کند چهار رکعت را و چنانچه تکلم کرده باشد پس دو سجده سهو به جا آورد).

همان طور که مضمون صحیحه بعد از بیان وجوب نماز احتیاط متذکر می شود چنانچه در فاصله بین دو نماز سهواً تکلم نموده است دو سجده سهو به جا آورد؛ در اینجا ممکن است کسی تصور کند که منظور تکلم بین نماز اصلیه یا بین نماز احتیاط می باشد. در پاسخ گوئیم: این تصور باطلی است، از آنجا که در بین تمامی احکام نماز منحصراً حکم تکلم سهوی آن هم در موقعیتی که به صدد بیان وظیفه شاک در دو و چهار است بیان شود وجهی ندارد؛ فلذا با توجه به قرائن موجود بی تردید منظور از تکلم همان تکلم سهوی در فاصله بین دو نماز اصلی و نماز احتیاط می باشد.

و اما اقتدا در نماز احتیاط چند صورت در آن قابل تصور است:

صورت اول: شخص شاک در نماز اصلی از همان آغاز منفرد بوده است و طبعاً نماز احتیاطی که به جا می آورد در واقع از دو حالت خارج نیست، یا در اثناء نماز اصلی است (در فرضی که متمم باشد)، یا حکم نافله دارد (در فرضی که نماز اصلی تمام بوده باشد) و در هر دو احتمال اقتدا جایز نیست، زیرا در فرض اول گوئی در وسط نمازی که به صورت فرادی می خوانده به دیگری اقتداء نماید و در فرض دوم گوئی نماز نافله را به دیگری اقتداء نموده است.

صورت دوم: شخص شاک در نماز اصلی اقتدا کرده است و امام و ماموم هردو شک کرده اند اعم از اینکه در نوع شک همانند بوده یا متفاوت باشند و به عبارت دیگر آنچه سببِ وجوب نماز احتیاط شده در امام وماموم متحد بوده یا مختلف باشد، در هر حال اقتدا در نماز احتیاط جایز نیست، زیرا که در واقع احتمال هست که نماز اصلی تمام بوده و دو رکعت نماز احتیاط نافله بوده باشد، که طبعاً اقتدا در آن جایز نخواهد بود و بنابراین این بخش از کلام مرحوم مصنف، در متن مسئله مورد بحث وجهی ندارد و قابل قبول نمی باشد : لا يَبْعُدُ جَوازُ الْاِقْتِداءِ مَعَ اِتِّحادِ السَّبَبِ وَ كَوْنِ الْمامُومِ مُقْتَدِيَاً بِذلِكَ الْإِمامِ فِي اَصْلِ الصَّلاةِ ( بعید نیست جواز اقتدا در فرضی که اتحاد سبب بوده و ماموم در اصل نماز به این امام اقتدا داشته است).