موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الاحتياط /نماز احتیاط

فِيْ كَيْفِيَّةِ صَلاةِ الْاِحْتِياطِ

(مَسْاَلَة 1) يُعْتَبَرُ فِيْ صَلاةِ الْاِحْتِياطِ جَمِيعُ ما يُعْتَبَرُ فِيْ سائِرِ الصَّلَواتِ مِنَ الشَّرائِطِ وَ بَعْدَ اِحْرازِها يَنْوِي وَ يُكَبِّرُ لِلْإِحْرامِ وَ يَقْرَاُ فاتِحَةَ الْكِتابِ وَ يَرْكَعُ وَ يَسْجُدُ سَجْدَتَيْنِ وَ یَتَشَهَّدُ وَ یُسَلِّمُ وَ اِنْ كانَتْ رَكْعَتَينِ فَیَتَشَهَّدُ وَ يُسَلِّمُ بَعْدَ الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ وَ لَيْسَ فِيها أذانٌ وَ لا إِقامَةٌ وَ لا سُورُةٌ وَ لا قُنُوتٌ وَ يَجِبُ فِيها الْإِخْفاتُ فِيْ قِرائَةِ وَ إِنْ كانَتِ الصَّلاةُ جَهْرِيَّةً حَتَّى فِي الْبِسْمِلَةِ عَلَی الْأحْوَط وَ إِنْ كانَ الْاَقْوى جَوازُ الجَهْرِ بِها بَل اِسْتِحْبابُهُ.

شرح: جمع شرایطی که در سایر نماز ها معتبر است، در نماز احتیاط هم معتبر می باشد. از قبیل ستر و استقبال قبله و طهارت از خبث و حدث و غیره، زیرا که نماز احتیاط هم نماز است، اعم از اینکه جزئی از نماز اصلی باشد، یا نماز مستقلی به حساب آید.

در خصوص نیت، بی‌تردید در نماز احتیاط معتبر است، چه به معنای قصد عمل به جهت تمایز از غیرش باشد و چه به معنای قصد تقرب به لحاظ اینکه نماز احتیاط هم عبادت است و در عبادت قصد تقرب لازم است.

و اما در مورد تکبیره الاحرام، قول مشهور بلکه در حد اجماع و تسالم بین اصحاب، در نماز احتیاط معتبر است هر چند از قطب راوندی، وجود خلاف در مسئله نقل شده و لکن شخص مخالف، شناخته شده نیست.

ممکن است عدم اعتبار تکبیره الاحرام توهم شود، به‌لحاظ خالی بودن اخبار مربوط به نماز احتیاط از ذکر تکبیره الاحرام، در حالی که نوعاً مشتمل بر قرائت فاتحه الکتاب و تشهد و سلام می باشد.

در رد این توهّم گوئیم: هرچند اخبار خالی از تصریح نسبت به ذکر تکبیره الاحرام باشد، لکن لزوم تکبیره الاحرام، مستفاد از آنها می باشد، زیرا در اخبار چنین آمده است که یکی از دو حالت محتمل است: یا اینکه نماز کامل بوده و نماز احتیاط نافله محسوب می شود؛ یا اینکه نماز ناقص بوده و نماز احتیاط متمّم خواهد بود. بنابراین می بایست به گونه ای انجام گیرد که صلاحیت نافله بودن را داشته باشد و این هم موقوف است بر این که مشتمل بر تکبیره الاحرام باشد، چون هر نمازی اعم از فریضه یا نافله، ناگزیر از افتتاح یا تکبیره الاحرام است. نمونه‌ای از آن نصوص، صحیحه حلبی است که به عنوان یادآوری متذکر می شویم:

صحیحه حلبی

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: إِذَا لَمْ تَدْرِ اثْنَتَیْنِ صَلَّیْتَ أَمْ أَرْبَعاً وَ لَمْ یَذْهَبْ وَهْمُکَ إِلَی شَیْ ءٍ فَتَشَهَّدْ وَ سَلِّمْ ثُمَّ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ أَرْبَعَ سَجَدَاتٍ تَقْرَأُ فِیهِمَا بِأُمِّ الْکِتَابِ ثُمَّ تَشَهَّدُ وَ تُسَلِّمُ فَإِنْ کُنْتَ إِنَّمَا صَلَّیْتَ رَکْعَتَیْنِ کَانَتَا هَاتَانِ تَمَامَ الْأَرْبَعِ وَ إِنْ کُنْتَ صَلَّیْتَ أَرْبَعاً کَانَتَا هَاتَانِ نَافِلَةً.[1]

ترجمه: (حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود هر گاه نمی دانی دو رکعت خوانده ای یا چهار رکعت و گمان تو به چیزی نرود است، پس تشهد بخوان و سلام بده سپس دو رکعت نماز با چهار سجده که در هر رکعت فاتحة الکتاب باشد به جا آور و سپس تشهد بخوان و سلام بده، پس اگر اصل نماز را دو رکعت خوانده باشی این دو رکعت نماز احتیاط موجب اتمام چهار رکعت است و اگر اصل نماز را چهار رکعت خوانده باشی این دو رکعت نماز احتیاط به منزله نافله است و فضیلت آن را دارد).

مضافاً بر آنچه گفته شد از مضمون این روایت و بعض دیگر چنین استفاده می شود که اساساً نماز احتیاط نماز مستقلی است هرچند واجب است که بین آن و نماز اصلی فاصله ای نباشد زیرا که در صورت ناقص بودن نماز اصلی متمم آن بوده باشد

دلیل این مطلب عباراتی از قبیل (فَتَشَهَّدْ وَ سَلِّمْ ثُمَّ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ ) در صحیحه حلبی، (وَ إِنِ اعْتَدَلَ وَهْمُکَ فَانْصَرِفْ وَ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ) در صحیحه عبدالرحمان بن سیابه می باشد که ظهور دارد در این که نماز احتیاط نماز مستقل است و هر نمازی بر حسب ادله نیاز به تکبیره الاحرام دارد.

فتحصل که با این واضحات تصریح به وجوب تکبیره الاحرام در نماز احتیاط ضرورتی ندارد.

شبهه دیگری که بعضی ممکن است تصور کنند آنکه تکبیره الاحرام در معرض جزئیت نماز اصلی قرار می گیرد و مستلزم زیادتی رکن خواهد بود.

پاسخ این شبهه چنین است: که اساساً این تکبیره الاحرام صدق زیادتی نمی‌کند، زیرا به قصد جزئیت آورده نمی‌شود و قصد افتتاح نماز اصلی به وسیله آن نمی شود، بلکه قصد افتتاح نماز نافله به وسیله آن می گردد، بر فرض تمام بودنِ اصل نماز و قصد ذکر مطلق می شود، بر فرض ناقص بودن اصل نماز و معلوم است که این تکبیر، افتتاحیه نمی باشد، علاوه بر این، سلّمنا که تکبیرة الاحرام در نماز احتیاط، صدق زیادتی نماید، لکن در این مورد خالی از اشکال است، زیرا بر حسب مطلبی که بیان شد، انجام آن مستفاد از ادله می‌باشد که مخصّص عموم ادله مبطل بودن زیادتی تکبیره الاحرام در نماز خواهد بود.