موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الشكوك / شکوک صحیحه

مَساَلَهٌ (2) اَلشُّكُوكُ الصَّحِيحَهُ تِسعَهٌ فِي الرُّباعِيَهِ

(اَحَدُها) اَلشَّكُ بَيْنَ الْاِثْنَتَيْنِ وَ الثَّلاثِ بَعْدَ اِكمالِ السَّجْدَتَيْنِ فَاِنَّهُ يَبْنِي عَلَى الثَّلاثِ وَ يَاْتِي بِالرّابِعَةِ وَ يُتِمُّ الصَّلاهُ ثُمَّ يَحْتاطُ بِرَکْعَةٍ مِنْ قِيامٍ اَوْ رَكْعَتَيْنِ مِنْ جُلُوسٍ وَ الْاَحْوَطُ اِخْتِيارُ الرَّكْعَهِ مِنْ قِيامٍ وَ اَحْوَطُ مِنْهُ الْجَمْعُ بَيْنَهُما بِتَقْدِيمِ الرَّكْعَهِ مِنْ قِيامٍ وَ اَحْوَطُ مِنْ ذلِكَ اسْتِئْنافُ الصَّلاهِ مَعَ ذلِك وَ يَتَحَقَّقُ اِكْمالُ السَّجْدَتَيْنِ بِاِتْمامِ الذِّكْرِ الْواجِبِ مِنَ السَّجْدَهِ الثّانِيَهِ عَلَى الاَقْوى وَ اِنْ كانَ الاَحْوَطُ اِذا كانَ قَبْلَ رَفْعِ الرَّاسِ البَناءُ ثُمَّ الْاِعادَهَ وَ كَذا فِي كُلِّ مَورِدٍ يُعتَبَرُ اِكْمالُ السَّجْدَتَينِ.

ترجمه: (مسئله (۲) شکوک صحیحه نُه تا هستند در نمازهای چهار رکعتی.

یکی از آنها شک بین دو و سه پس از اکمال سجدتین، پس بناء می گذارد بر سه و رکعت چهارم را بجا می‌آورد و نماز را تمام می‌کند، سپس یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نماز احتیاط نشسته به جا می آورد و احوط، اختیار یک رکعت ایستاده است و احوط از آن جمع بین هر دو می باشد، با مقدم داشتن یک رکعت ایستاده و احوط از آن از سرگرفتن و اعاده نماز می باشد، علاوه بر انجام آنچه ذکر شد و اکمال سجدتین محقّق می‌شود به اتمام ذکر واجب از سجده دوم، بناء بر اقوی هرچند احوط آن است که اگر قبل از رفع رأس و سر برداشتن از سجده دوم شک عارض گردیده، آنچه ذکر شد انجام دهد و سپس نماز را اعاده نماید و همین طور در همه جاهایی که اکمال سجدتین معتبر است).

صاحب جواهر

اِذا شَكَّ بَیْنَ الْاِثْنَتَينِ وَ الثَّلاثِ بَعْدَ اِحْرازِ الْاِثْنَتَينِ كانَتْ صَلاتُهُ صَحيحَهً وَ لا اِعادَهَ عَلَيهِ اِجْماعاً كَما فِي الْمُعتَبَر وَالْمُنْتَهى وَ عَنِ التَّذْكِرَهِ وَ الْغُرْيَةِ فَما فَي بَعْضِ الْاَخبارِ مِنَ الْاَمرِ بِالْاِعادَهِ الْمُخالِفِ لِما عَلَيهِ الْاَصْحابُ مَطْرُوحٌ اَوْ مَحْمُولٌ عَلى حُصُولِهِ قَبْلَ اِكْمالِ السَّجْدَتَيْنِ اَوْ غَيْرِ ذلِکَ وَ بَنی عَلَى الثَّلاثِ وَ اَتَمَّ وَ تَشَهَّدَ وَ سَلَّمَ عَلَى الْمَشهُورِ نَقْلاً اَوْ تَحْصيلاً شُهْرَةً كادَتْ اَنْ تَكوُنَ اِجْماعاً بَلْ هِيَ كَذِلكَ فِي الْخِلافِ وَ الْاِنتِصارِ و الْغُنْيَهِ وَ عَنْ ظاهِرِ السَرائِرِ وَ مَجْمَعِ الْبُرهانِ بَلْ عَنِ الصَّدُوقِ اَنَّهُ مِنْ دِيْنِ الْاِمامِيَهِ.[1]

ترجمه: (هرگاه شک کند بین دو و سه پس از احراز دو رکعت، نمازش صحیح است و تکلیف اعاده بر او نیست به اجماع؛ همان گونه که در معتبر و منتهی ذکر شده و از تذکره و غُریه نقل گردیده است، پس آنچه در بعض اخبار امر به اعاده شده بر خلاف آنچه اصحاب بر آن می‌باشند، طرح گردیده یا حمل بر حصول شک قبل از اکمال سجدتین یا غیر آن می‌شود و بنا می نهد بر سه و تمام می‌کند و تشهد و سلام می‌دهد، بنابر قول مشهور هم به نحو منقول و هم محصّل و نزدیک به آن است که اجماعی باشد بلکه چنین است در خلاف و انتصار و غنیه و ظاهر سرائر و مجمع البرهان بلکه از صدوق نقل شده که این ترتیب از دین امامیه می باشد).

نصّ دال بر قول مشهور

صحیحه علاء

عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الطَّیَالِسِیِّ عَنِ الْعَلَاءِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ وَ شَکَّ فِی الثَّالِثَةِ قَالَ یَبْنِی عَلَی الْیَقِینِ فَإِذَا فَرَغَ تَشَهَّدَ وَ قَامَ قَائِماً فَصَلَّی رَکْعَةً بِفَاتِحَةِ الْقُرْآنِ.[2]

ترجمه: (علاء نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم؛ شخصی دو رکعت نماز خوانده و شک در سومی دارد فرمود: بناء را بر یقین بگذارد پس هرگاه فارغ شد تشهد بخواند و بایستد و یک رکعت با فاتحه الکتاب بخواند).
شرح: بعضی این صحیحه را مستند بنابر اقل گذاردن تلقّی نموده اند به دلیل یَبْنِی عَلَی الْیَقِینِ بنابراین که مراد به یقین همان متیقَّن است که مقدار اقلّ می باشد.

لکن برخلاف این قول، مراد به یقین همان یقین به برائت است بدین معنی که کاری انجام دهد که با آن قطع به فراغ ذمّه و حصول نماز صحیح پیدا کند و آن عبارت است از بناء بر اکثر نهادن کما این که در بعضی از نصوص نسبت به آن اشاره شده است از جمله:

موثقیه عمار ساباطی

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنْ مُوسَی بْنِ عِیسَی عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی السَّابَاطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ شَیْ ءٍ مِنَ السَّهْوِ فِی الصَّلَاةِ فَقَالَ أَ لَا أُعَلِّمُکَ شَیْئاً إِذَا فَعَلْتَهُ ثُمَّ ذَکَرْتَ أَنَّکَ أَتْمَمْتَ أَوْ نَقَصْتَ لَمْ یَکُنْ عَلَیْکَ شَیْ ءٌ قُلْتُ بَلَی قَالَ إِذَا سَهَوْتَ فَابْنِ عَلَی الْأَکْثَرِ فَإِذَا فَرَغْتَ وَ سَلَّمْتَ فَقُمْ فَصَلِّ مَا ظَنَنْتَ أَنَّکَ نَقَصْتَ فَإِنْ کُنْتَ قَدْ أَتْمَمْتَ لَمْ یَکُنْ عَلَیْکَ فِی هَذِهِ شَیْ ءٌ وَ إِنْ ذَکَرْتَ أَنَّکَ کُنْتَ نَقَصْتَ کَانَ مَا صَلَّیْتَ تَمَامَ مَا نَقَصْتَ.[3]

ترجمه: (عمار ساباطی نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به چیزی از شک در نماز، پس فرمود: آیا تعلیم دهم تو را به چیزی که هر گاه آن را انجام دهی سپس متذکّر شوی که تمام به جا آورده یا ناقص برعهده تو چیزی نباشد؟ گفتم آری، فرمود: هر گاه شک کردی بناء را بر اکثر بگذار، پس زمانی که فارغ شدی و سلام دادی پس بایست و نماز بخوان به مقداری که گمان داری که ناقص بوده است، پس اگر نماز تو تمام بوده است بر عهده تو چیزی در این مورد نیست و چنانچه به یاد آوردی که نماز تو نقص داشته است آنچه خوانده‌ای؛ تمام کرده آن نقیصه را).

علاوه بر این در ذیل صحیحه علاء نکته ای بیان شده که شاهد بر این است که یَبْنِی عَلَی الْیَقِینِ به معنای یقین به برائت و فراغ ذمّه و بالاخره حصول نماز صحیح می باشد در آنجا که امام فرمودند وَ قامَ قَائِماً فَصَلّی رَکْعَةً بِفاتِحَهِ القُرآن(می ایستد و یک رکعت با فاتحه الکتاب می خواند).

معلوم است که یک رکعت نماز احتیاط در صورتی مفید است که نقص محتَمل را تدارک نماید در حالی که اگر بناء را اقلّ گذارده شود در آن صورت و طبعاً با یک رکعت نماز را ادامه می‌دهد و پس از سلام نماز هم یک رکعت نماز احتیاط می خواند که در اینجا احتمال زیادتی هست نه نقصان، بنابراین محلی برای جبران نمی ماند و حاصل آنکه صحیحه علاء مستند قول مشهور و از شواهد آن در این مسئله می باشد.