موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الشكوك /شک در افعالی از نماز

مَسْألَة: إذا شَكَّ فِي شَئٍ مِنْ أفْعالِ الصَّلاةِ فَإمّا أنْ يَكُونَ قَبْلَ الدُّخُولِ فِي الْغَيْرِ الْمُرَتَّبِ عَلَيْهِ وَإمّا أنْ يَكونَ بَعْدَهُ فَإنْ كانَ قَبْلَهُ وَجَبَ الْإتْيانُ كَما إذا شَكَّ فِي الرُّكُوعِ وَهُوَ قائِمٌ اَوْ شَكَّ فِي السَّجْدَتَيْنِ أوِ السَّجْدَةِ الْواحِدَةِ وَلَمْ يَدْخُلْ فِي الْقِیامِ وَ التَّشَهُدِ وَ هكَذا لَوْ شَكَّ فِي تَكبِيْرَةِ الْإحْرامِ وَ لَمْ يَدْخُل فِي ما بَعْدَها أوْ شَكَّ فِي الحَمْدِ وَ لَمْ يَدْخُلْ فِي السُّورَةِ أوْ فِيها وَ لَمْ يَدْخُلْ فِي الرُّكُوعِ أوِ القُنُوتِ وَ إنْ كانَ بَعْدَهُ لَمْ يَلْتَفِتْ وَ بَنى عَلى أنَّهُ أتى بِه مِنْ غَيْرِ فَرْقٍ بَيْنَ الْأوَّلَتَيْنِ وَ الْأخِيرَتَيْنِ عَلَى الأَصَحِّ.

ترجمه: ( هرگاه شک کند در چیزی از افعال نماز پس یا قبل از دخول در غیر که به دنبال آن است و یا بعد از دخول در آن غیر می باشد، پس اگر قبل از آن باشد واجب است مورد شک را به جا آورد مانند شک در این که رکوع را به جا آورده یا نه در حالی که ایستاده است یا شک در سجدتین یا سجده واحده در حالی که داخل قیام و تشهد نشده است و همینطور اگر شک در تکبیرة الاحرام داشت در حالی که داخل بعد از آن نشده است یا شک در حمد داشت و داخل سوره نشده است یا در سوره شک کرد در حالی که داخل رکوع یا قنوت نشده است و اگر وارد فعل بعدی شده باشد التفاتی به شک نکند و بنا بگذارد که آن را آورده است بدون فرق بین دو رکعت اول یا دو رکعت اخیره بنا بر اصح).

شرح: در خصوص مواردی که شک دارد چیزی از افعال نماز را به جا آورده است یا نه در حالی که قبل از دخول به غیر مترتب بر آن می باشد تکلیف آن است که آن را انجام دهد نصوصی که بر این حکم دلالت دارند

صحیحه عمران الحلبی

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عِمْرَانَ الْحَلَبِیِّ قَالَ: قُلْتُ الرَّجُلُ یَشُکُّ وَ هُوَ قَائِمٌ فَلَا یَدْرِی أَ رَکَعَ أَمْ لَا قَالَ فَلْیَرْکَعْ.[1]

ترجمه: ( عمران الحلبی نقل کرده است که گفتم شخصی شک می کند در حالی که ایستاده است پس نمی داند آیا رکوع را به جا آورده یا نه فرمود پس رکوع را انجام دهد).

صحیحه ابو بصیر

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حُسَیْنٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ شَکَّ وَ هُوَ قَائِمٌ فَلَا یَدْرِی أَ رَکَعَ أَمْ لَمْ یَرْکَعْ قَالَ یَرْکَعُ وَ یَسْجُدُ.

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ مِثْلَهُ .[2]

ترجمه: ( ابوبصیر گوید سوال کردم از امام صادق راجع به شخصی که شک کرده در حالی که ایستاده است پس نمی داند آیا رکوع را انجام داده یا نه فرمود رکوع کند و به سجده رود).

صحیحه عبدالرحمان بن أبی عبدالله

وَ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ رَفَعَ رَأْسَهُ عَنِ السُّجُودِ فَشَکَّ قَبْلَ أَنْ یَسْتَوِیَ جَالِساً فَلَمْ یَدْرِ أَ سَجَدَ أَمْ لَمْ یَسْجُدْ قَالَ یَسْجُدُ قُلْتُ فَرَجُلٌ نَهَضَ مِنْ سُجُودِهِ فَشَکَّ قَبْلَ أَنْ یَسْتَوِیَ قَائِماً فَلَمْ یَدْرِ أَ سَجَدَ أَمْ لَمْ یَسْجُدْ قَالَ یَسْجُدُ.[3]

ترجمه: (عبد الرحمن بن ابی عبد الله نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم شخصی سر از سجود برداشته پس شک می‌کند قبل از آن که کاملاً بنشیند پس نمی داند آیا سجده به جا آورده یا نه فرمود سجده را به جا می‌آورد گفتم پس شخصی سر از سجودش برداشته سپس شک می کند قبل از آنکه کاملاً بایستد و نمی داند آیا سجده را بجا آورده یا نه فرمود سجده را انجام می‌دهد).

اما در خصوص مواردی که شک دارد چیزی از افعال نماز را به جا آورده یا نه در حالی که بعد از دخول در غیر مترتب بر آن می باشد تکلیف آن است که التفات نکند و بنا گذارد بر اینکه آن را انجام داده است.

نصوصی که بر این حکم دلالت دارد:

صحیحه حمّاد بن عثمان(الاولی)

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَشُکُّ وَ أَنَا سَاجِدٌ فَلَا أَدْرِی رَکَعْتُ أَمْ لَا قَالَ امْضِ.[4]

ترجمه: (حماد بن عثمان نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم شک می کنم در حالی که در سجده هستم پس نمی‌دانم آیا رکوع به جا آوردم یا نه، فرمود ادامه بده).

صحیحه حماد بن عثمان(الثانیه)

وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَشُکُّ وَ أَنَا سَاجِدٌ فَلَا أَدْرِی رَکَعْتُ أَمْ لَا فَقَالَ قَدْ رَکَعْتَ امْضِهْ[5]

ترجمه: (حماد بن قاسم نقل کرده که به امام صادق(ع) گفتم شک می کنم در حالی که در سجده هستم، پس نمی دانم آیا رکوع را انجام دادم یا نه، پس فرمود: رکوع را انجام داده ای، ادامه بده).

صحیحه اسماعیل بن جابر

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ (قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع) إِنْ شَکَّ فِی الرُّکُوعِ بَعْدَ مَا سَجَدَ فَلْیَمْضِ وَ إِنْ شَکَّ فِی السُّجُودِ بَعْدَ مَا قَامَ فَلْیَمْضِ و کُلُّ شَیْ ءٍ شَکَّ فِیهِ مِمَّا قَدْ جَاوَزَهُ وَ دَخَلَ فِی غَیْرِهِ فَلْیَمْضِ عَلَیْهِ.[6]

ترجمه: (اسماعیل بن جابر نقل کرده که ابوجعفر(ع) فرمود: اگر شک در رکوع نمود بعد از ورود به سجده، پس بایستی ادامه دهد و اگر شک در سجود نمود بعد از ایستادن، پس بایستی ادامه دهد، تمام چیزهایی را که شک در آن نموده از اموری که تجاوز کرده از آن و داخل درغیر شده است، پس ادامه دهد آن را).

صحیحه محمد بن مسلم(الاولی)

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ یَعْنِی أَحْمَدَ بْنَ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ شَکَّ بَعْدَ مَا سَجَدَ أَنَّهُ لَمْ یَرْکَعْ قَالَ یَمْضِی فِی صَلَاتِهِ.[7]

ترجمه: (محمد بن مسلم از یکی از آن دو «امام باقر(ع) یا امام صادق(ع)» نقل کرده که سوال کردم از آن حضرت در مورد شخصی که شک کرده بعد از دخول به سجده که رکوع نکرده است، فرمود نمازش را ادامه دهد).

صحیحه محمد بن مسلم (الثانیه)

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(ع) فِی رَجُلٍ شَکَّ بَعْدَ مَا سَجَدَ أَنَّهُ لَمْ یَرْکَعْ فَقَالَ یَمْضِی فِی صَلَاتِهِ حَتَّی یَسْتَیْقِنَ.[8]

ترجمه: ( محمد بن مسلم از امام باقر نقل کرده است راجع به شخصی که شک کرده بعد از دخول به سجده که رکوع را به جا نیاورده است، پس فرمود نمازش را ادامه دهد مگر اینکه یقین حاصل کند).

صحیحه زراره

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ شَکَّ فِی الْأَذَانِ وَ قَدْ دَخَلَ فِی الْإِقَامَةِ قَالَ یَمْضِی قُلْتُ رَجُلٌ شَکَّ فِی الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةِ وَ قَدْ کَبَّرَ قَالَ یَمْضِی قُلْتُ رَجُلٌ شَکَّ فِی التَّکْبِیرِ وَ قَدْ قَرَأَ قَالَ یَمْضِی قُلْتُ شَکَّ فِی الْقِرَاءَةِ وَ قَدْ رَکَعَ قَالَ یَمْضِی قُلْتُ شَکَّ فِی الرُّکُوعِ وَ قَدْ سَجَدَ قَالَ یَمْضِی عَلَی صَلَاتِهِ ثُمَّ قَالَ یَا زُرَارَةُ إِذَا خَرَجْتَ مِنْ شَیْ ءٍ ثُمَّ دَخَلْتَ فِی غَیْرِهِ فَشَکُّکَ لَیْسَ بِشَیْ ءٍ.[9]

ترجمه: ( زراره نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم: شخصی شک نموده است که اذان گفته یا نه در حالی که مشغول گفتن اقامه است، فرمود ادامه دهد، گفتم: شخصی در اذان و اقامه شک نموده در حالی که تکبیر می‌گوید، فرموده ادامه دهد، گفتم شخصی در تکبیره الاحرام شک کرده در حالی که مشغول قرائت است، فرمود: ادامه دهد، گفتم شک در قرائت نموده در حالی که وارد رکوع شده است، فرمود: ادامه دهد، گفتم شک در رکوع کرده در حالی که وارد سجده شده است، فرمود: نمازش را ادامه دهد، سپس فرمود: ای زراره هرگاه خارج شدی از چیزی سپس داخل شدی در غیر آن، پس شک تو چیزی نیست).