موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الخلل /تشهد منسی

در مقابل قول مشهور روایات بسیاری است که دلالت دارد بر اینکه حکم تشهد فراموش شده این است که تنها سجده سهو به جا آورد بدون اینکه در آنها ذکری از قضاء تشهد شده باشد.

صحیحه سلیمان بن خالد

وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنْ رَجُلٍ نَسِیَ أَنْ یَجْلِسَ فِی الرَّکْعَتَیْنِ الْأَوَّلَتَیْنِ فَقَالَ إِنْ ذَکَرَ قَبْلَ أَنْ یَرْکَعَ فَلْیَجْلِسْ وَ إِنْ لَمْ یَذْکُرْ حَتَّی یَرْکَعَ فَلْیُتِمَّ الصَّلَاةَ حَتَّی إِذَا فَرَغَ فَلْیُسَلِّمْ وَ لْیَسْجُدْ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ.[1]

ترجمه: (سلیمان بن خالد نقل کرده است که از امام صادق علیه السلام سوال کردم راجع به شخصی که فراموش کرده بنشیند در دو رکعت اول، پس فرمود: اگر قبل از رکوع متذکر شد پس باید بنشیند و اگر متذکر نشد تا به رکوع رفت پس نماز را تمام کند، هر گاه از نماز فارغ شد، پس سلام دهد و دو سجده سهو به جا آورد).

صحیحه ابن ابی یعفور

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یُصَلِّی الرَّکْعَتَیْنِ مِنَ الْمَکْتُوبَةِ فَلَا یَجْلِسُ فِیهِمَا حَتَّی یَرْکَعَ فَقَالَ یُتِمُّ صَلَاتَهُ ثُمَّ یُسَلِّمُ وَ یَسْجُدُ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ وَ هُوَ جَالِسٌ قَبْلَ أَنْ یَتَکَلَّمَ.[2]

ترجمه: (ابن ابی یعفورفور نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به شخصی که دو رکعت نماز واجب به جا آورده، پس ننشسته تا به رکوع رفته است، پس فرمود: نمازش را تمام کند سپس سلام دهد و دو سجده سهو به جا آورد در حالی که نشسته است قبل از آنکه تکلم نماید).

صحیحه فضیل بن یسار

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: فِی الرَّجُلِ یُصَلِّی الرَّکْعَتَیْنِ مِنَ الْمَکْتُوبَةِ ثُمَّ یَنْسَی فَیَقُومُ قَبْلَ أَنْ یَجْلِسَ بَیْنَهُمَا قَالَ فَلْیَجْلِسْ مَا لَمْ یَرْکَعْ وَ قَدْ تَمَّتْ صَلَاتُهُ وَ إِنْ لَمْ یَذْکُرْ حَتَّی رَکَعَ فَلْیَمْضِ فِی صَلَاتِهِ فَإِذَا سَلَّمَ سَجَدَ سَجْدَتَیْنِ وَ هُوَ جَالِسٌ.[3]

ترجمه: (فضیل بن یسار از امام باقر(ع) نقل کرده است در مورد شخصی که دو رکعت از نماز واجب را به جا آورده سپس فراموش کرده پس ایستاده است قبل از آنکه بنشیند، فرمود: پس باید بنشیند تا وقتی رکوع نرفته باشد و نمازش را تمام نماید و اگر متذکر نشد تا وقتی که به رکوع رفت پس نمازش را ادامه دهد پس هرگاه سلام داد، دو سجده به جا آورد در حالی که نشسته است).

صحیحه حلبی

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا قُمْتَ فِی الرَّکْعَتَیْنِ مِنَ الظُّهْرِ أَوْ غَیْرِهَا فَلَمْ تَتَشَهَّدْ فِیهِمَا فَذَکَرْتَ ذَلِکَ فِی الرَّکْعَةِ الثَّالِثَةِ قَبْلَ أَنْ تَرْکَعَ فَاجْلِسْ فَتَشَهَّدْ وَ قُمْ فَأَتِمَّ صَلَاتَکَ وَ إِنْ أَنْتَ لَمْ تَذْکُرْ حَتَّی تَرْکَعَ فَامْضِ فِی صَلَاتِکَ حَتَّی تَفْرُغَ فَإِذَا فَرَغْتَ فَاسْجُدْ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ بَعْدَ التَّسْلِیمِ قَبْلَ أَنْ تَتَکَلَّمَ.[4]

ترجمه: (حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود هرگاه دو رکعت از نماز ظهر یا غیر آن را به جا آوردی پس تشهد را نخواندی در آن پس متذکر شده آن را در رکعت سوم قبل از رکوع پس بنشین استشهد را به جا آورد و برخیز پس نماز را تمام کند و اگر متذکر نشدی تا به رکوع رفتی پس نماز را ادامه بده تا پایان پس هرگاه از نماز فارغ شدی دو سجده سهو بجا آورد پس از سلام نماز و قبل از آنکه تکلم نمایی).

موثقه ابی بصیر

وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَنْسَی أَنْ یَتَشَهَّدَ قَالَ یَسْجُدُ سَجْدَتَیْنِ یَتَشَهَّدُ فِیهِمَا.[5]

ترجمه: (ابوبصیر نقل کرده است که سوال کردم از او راجع به شخصی که فراموش کرده تشهد را بخواند فرمود دو سجده به جا آورد در حالی که تشهد را در آن ها بخوانند).

تمامی این نصوص تنها متعرض سجده سهو شده‌اند بدون اینکه به قضاء تشهد فراموش شده اشاره‌ای نمایند بدین ترتیب حکم به عدم وجوب قضاء تشهد از این روایات نتیجه گیری می شود

از طرفی با توجه به اشکالات وارد بر نصوص دال بر وجوب قضاء تشهد فراموش شده بعد از نماز و طبعاً قصور آنها از دلالت بر قول مشهور، گویم اقوی کفایت دو سجده سهو بعد از سلام نماز است و یحتمل، همان تشهدی که در سجده سهو است، کفایت کند از این که جدا هم آورده شود، کما اینکه بعض از اعاظم متعرض شده اند، هرچند احوط ضمیمه قضاء تشهد فراموش شده می باشد.