موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الخلل /اخلال بالطهارت

مسأله:

اِذاْ اَخَلَّ بِالطَّهارَةِ الحَدَثِيَّةِ ساهِيْاً بِاَنْ تَرَكَ الْوُضُوءَ أوِ الْغُسْلَ أوِ التَّيَمُّمَ بَطَلَتْ صَلاتُهُ وَ إنْ تَذَكَّرَ فِي الْأثْناءِ وَكَذا لَوْ تَبَيَّنَ بُطْلانُ اَحَدِ هذِه مِنْ جَهَةِ تَرْكِ جُزْءٍ أوْ شَرْطٍ

ترجمه: هرگاه اخلال نسبت به طهارت حدثیه سهوا واقع شود به اینکه وضو یا غسل یا تیمم را ترک کند نمازش باطل است هر چند در اثناء نماز متذکر شود و همینطور اگر بطلان یکی از این امور آشکار گردد از جهت ترک جزء یا شرط.

شرح: بعض اعاظم از جمله صاحب مستمسک العروه آن را از ضروریات فقه شمرده اند نصوص کثیره ای هم دال بر آن می باشد از جمله:

صحیحه زراره( حدیث لا تعاد):

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع لَا تُعَادُ الصَّلَاةُ إِلَّا مِنْ خَمْسَةٍ الطَّهُورِ وَ الْوَقْتِ وَ الْقِبْلَةِ وَ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ.[1]

این حدیث که قبلا هم توضیح داده شد تصریح دارد بر این که پنج مورد از جمله طهارت از اموری است که نماز در حالی که فاقد آنها باشد بایستی اعاده گردد.

روایت احمد بن عمر:

وَ عَنْهُ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ رَجُلٍ تَوَضَّأَ وَ نَسِیَ أَنْ یَمْسَحَ رَأْسَهُ حَتَّی قَامَ فِی الصَّلَاةِ قَالَ مَنْ نَسِیَ مَسْحَ رَأْسِهِ أَوْ شَیْئاً مِنَ الْوُضُوءِ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی الْقُرْآنِ أَعَادَ الصَّلَاةَ.[2]

ترجمه: (احمد بن عمر نقل کرده است که از حضرت ابوالحسن(ع) سوال کردم راجع به شخصی که وضو ساخته و فراموش کرده که مسح سر بکشد تا اینکه به نماز ایستاده است، در پاسخ فرمود: کسی که مسح سر یا چیزی از وضو را که خداوند در قرآن ذکر فرموده است، فراموش کند بایستی نماز را اعاده نماید).

روایت سماعه:

وَ عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ نَسِیَ مَسْحَ رَأْسِهِ أَوْ قَدَمَیْهِ أَوْ شَیْئاً مِنَ الْوُضُوءِ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی الْقُرْآنِ- کَانَ عَلَیْهِ إِعَادَةُ الْوُضُوءِ وَ الصَّلَاةِ.[3]

ترجمه: (عثمان بی عیسی از سماعة از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: کسی که مسح سر یا پاها یا چیزی از وضوئی که خداوند در قرآن ذکر آن را نموده است فراموش کند بایستی وضو و نماز را اعاده کند).

مسأله:

اِذاْ زَاْدَ رَكْعَةً أوْ رُكُوْعاً أوْ سَجْدَتَيْنِ مِنْ رَكْعَةٍ أوْ تَكْبيْرَةَ الْإحْرامِ سَهْواً بَطَلَتْ الصَّلاةُ

ترجمه: اگر یک رکعت یا یک رکوع یا دو سجده از یک رکعت یا تکبیرة الاحرام را سهواً زیاده آورد نماز باطل است.

صحیحه ابوبصیر( قبلا هم ذکر آن گذشت):

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ زَادَ فِی صَلَاتِهِ فَعَلَیْهِ الْإِعَادَةُ.

ترجمه: (کسی که زیادتی در نمازش ایجاد کند بر عهده اوست که نمازش را اعاده نماید)

(اطلاق روایت شامل هر نوع زیادتی است که زیادتی جزء غیر رکنی به غیر عمد از آن خارج می شود و مابقی از جمله موارد یاد شده که ارکان نماز هستند هرچند سهوا اضافه گردد موجب بطلان نماز خواهد بود).

در مورد خصوص زیادتی یک رکعت:

خبر زید الشّحّام:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ صَلَّی الْعَصْرَ سِتَّ رَکَعَاتٍ أَوْ خَمْسَ رَکَعَاتٍ قَالَ إِنِ اسْتَیْقَنَ أَنَّهُ صَلَّی خَمْساً أَوْ سِتّاً فَلْیُعِدْ الْحَدِیثَ.[4]

ترجمه: (زید الشحام نقل کرده است که سوال کردم از او در مورد شخصی که نماز عصر را شش رکعت یا پنج رکعت خوانده در پاسخ فرمود: اگر یقین دارد که پنج یا شش رکعت خوانده است پس بایستی اعاده نماید).

در مورد زیادتی رکوع:
:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ صَلَّی فَذَکَرَ أَنَّهُ زَادَ سَجْدَةً قَالَ لَا یُعِیدُ صَلَاةً مِنْ سَجْدَةٍ وَ یُعِیدُهَا مِنْ رَکْعَةٍ.[5]

( وسائل الشیعه، جلد ۴، باب ۱۴ از ابواب الرکوع، حدیث ۲)

ترجمه:(منصور بن حازم از امام صادق نقل کرده است که سوال کردم از آن حضرت راجع به شخصی که نماز گزارده پس متذکر شده که یک سجده اضافه نموده است، حضرت فرمودند: اعاده نمی کند نمازی را به جهت یک سجده و اعاده می‌کند آن را به جهت یک رکعت).

شرح: از مقابله رکعت با سجده دانسته می شود که منظور از رکعت همان رکوع است نه رکعت اصطلاحی. از لحاظ لغوی هم رکعت و رکوع هر دو مصدر برای رکع می باشند.

صحیحه عبیدالله بن زراره:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ رَجُلٍ شَکَّ فَلَمْ یَدْرِ أَ سَجَدَ ثِنْتَیْنِ أَمْ وَاحِدَةً فَسَجَدَ أُخْرَی ثُمَّ اسْتَیْقَنَ أَنَّهُ قَدْ زَادَ سَجْدَةً فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ لَا تَفْسُدُ الصَّلَاةُ بِزِیَادَةِ سَجْدَةٍ وَ قَالَ لَا یُعِیدُ صَلَاتَهُ مِنْ سَجْدَةٍ وَ یُعِیدُهَا مِنْ رَکْعَةٍ.[6]

ترجمه: عبیدالله بن زاره نقل کرده است که سوال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که شک کرده که آیا دو سجده به جا آورده یا یک سجده، پس یک سجده دیگر انجام می دهد سپس یقین می کند که یک سجده اضافه نموده است، پس فرمود: نه والله باطل نمی شود نماز به زیادتی یک سجده و فرمود: اعاده نکند نمازش را به جهت یک سجده و اعاده کند به جهت یک رکعت)

شرح: در این روایت همانند قبلی مراد از رکعت همان رکوع است با قرینه ای که ذکر شد.

در مورد زیادی دو سجده:

هرچند در این مورد نص خاصی وارد نشده اما اطلاق صحیح ابوبصیر (مَنْ زاْدَ فِیْ صَلاتِهِ فَعَلَیْهِ الْإعادَة) شامل آن است پس از آن که زیادتی یک سجده از آن خارج شد(در صحیحه منصور بن حازم و عبیدالله بن زراره که تصریح به عدم لزوم اعاده بر فرض زیادتی یک سجده شده است) زیادتی دو سجده باقی می‌ماند و اطلاق حدیث ابوبصیر شامل آن خواهد بود.