موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجماعة /شرائط امام جماعت(انتظار نماز)

مسألة:

يُستَحَبُ انْتِظارُ الجَماعَةِ إماماً أو مأموماً وَهوَ أفضَلُ مِنَ الصَّلاة فِي أولِ الوَقتِ مُنفَرِدَاً وَكَذا يُستَحَبُ اِختِيارُ الجَماعَةِ مَع التَخفيفِ عَلى الصَلاةِ فُرادَى مَعَ الاِطالَهِ

ترجمه:

( مستحب است انتظار جماعت اعم از اینکه امام یا مأموم باشد و این افضل است از نماز منفرد که در اول وقت خوانده شود و همینطور مستحب است اختیار نماز جماعت با تخفیف نماز و ترجیح آن بر نماز فرادی با طول دادن نماز).

شرح:

تاکید و ترغیب نسبت به نماز جماعت در روایات بسیاری وارد شده است و ثواب مترتب بر نماز جماعت به مراتب بیشتر و فضیلت آن بالاتر از نماز منفرد ذکر شده و هر چه عدد افراد بیشتر باشد ثواب آن افزون تر است.

روایت جمیل بن صالح:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ أَنَّهُ سَأَلَ الصَّادِقَ ع أَیُّهُمَا أَفْضَلُ یُصَلِّی الرَّجُلُ لِنَفْسِهِ فِی أَوَّلِ الْوَقْتِ أَوْ یُؤَخِّرُ قَلِیلًا وَ یُصَلِّی بِأَهْلِ مَسْجِدِهِ إِذَا کَانَ إِمَامَهُمْ قَالَ یُؤَخِّرُ وَ یُصَلِّی بِأَهْلِ مَسْجِدِهِ إِذَا کَانَ هُوَ الْإِمَامَ.[1]

ترجمه:

جمیل بن صالح از امام صادق(ع) سوال کرد کدام یک از دو مورد افضل است شخص نماز خودش را در اول وقت بخواند یا کمی تاخیر بیاندازد و نماز بخواند به اهل مسجدش زمانی که امام آنها است در جواب فرمود: تاخیر بیندازد و نماز را با اهل مسجدش خواند زمانی که خودش امام می باشد.

شرح: بحث از دو امر مهم است یکی نماز در اول وقت فضیلت و دیگر نماز جماعت که از نظر شارع مقدس نسبت به هر دو تاکید فراوان شده است اکنون انتظار برای نماز جماعت دو صورت پیدا می کند

1- انتظار قلیل و مختصر به نحوی که از وقت فضیلت خارج نمی شود و در واقع نماز جماعت در وقت فضیلت واقع شده و بین آنها تزاحم ایجاد نمی شود همانطور که از لفظ (یُؤَخِّرُ قَلِیلاً)ممکن است منظور همین حالت باشد و چنانچه مصنف هم از استحباب انتظار چنین حالتی را اراده کرده باشند هیچ گونه اشکالی نبوده و وجه وجیهی است.

۲- انتظار نماز جماعت به حدی که از وقت فضیلت خارج شود که در این صورت بین نماز منفرد در وقت فضیلت و نماز جماعت در خارج از وقت فضیلت تزاحم ایجاد میشود. در این صورت با توجه به این که اهتمام شارع مقدس و ترغیب اکید برای درک وقت فضیلت کمتر از ترغیب نسبت به فضیلت جماعت نیست نمی توان ترک نماز منفرد در وقت فضیلت و انتظار نماز جماعت در خارج از وقت فضیلت را مستحب دانست خصوصاً با توجه به تعابیری که در مورد تاخیر نماز از وقت فضیلت وارد شده است از قبیل تعبیر به تضییع و امثال آن.

عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ (فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ) قَالَ تَأْخِیرُ الصَّلَاةِ عَنْ أَوَّلِ وَقْتِهَا لِغَیْرِ عُذْرٍ.[2]

ترجمه:

(علی بن ابراهیم در تفسیرش از امام صادق علیه السلام نقل کرده است راجع به آیه شریفه«پس وای بر نمازگزاران کسانی که در نمازشان غافلند» فرمود تاخیر نماز از اول وقتش بدون عذر).

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ (ع) أَوَّلُهُ رِضْوَانُ اللَّهِ وَ آخِرُهُ عَفْوُ اللَّهِ وَ الْعَفْوُ لَا یَکُونُ إِلَّا عَنْ ذَنْبٍ.[3]

ترجمه:
(مرحوم صدوق نقل کرده است که: امام صادق(ع) فرمود: نماز در اول وقت رضوان و رضایت الهی است و در آخر وقت بخشش خداست و بخشش نیست مگر از گناه).

وَ فِی الْمَجَالِسِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ تَاتَانَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی السَّابَاطِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: مَنْ صَلَّی الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَاتِ فِی أَوَّلِ وَقْتِهَا وَ أَقَامَ حُدُودَهَا رَفَعَهَا الْمَلَکُ إِلَی السَّمَاءِ بَیْضَاءَ نَقِیَّةً وَ هِیَ تَهْتِفُ بِهِ تَقُولُ حَفِظَکَ اللَّهُ کَمَا حَفِظْتَنِی وَ أَسْتَوْدِعُکَ اللَّهَ کَمَا اسْتَوْدَعْتَنِی مَلَکاً کَرِیماً وَ مَنْ صَلَّاهَا بَعْدَ وَقْتِهَا مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ فَلَمْ یُقِمْ حُدُودَهَا رَفَعَهَا الْمَلَکُ سَوْدَاءَ مُظْلِمَةً وَ هِیَ تَهْتِفُ بِهِ ضَیَّعْتَنِی ضَیَّعَکَ اللَّهُ کَمَا ضَیَّعْتَنِی وَ لَا رَعَاکَ اللَّهُ کَمَا لَمْ تَرْعَنِی .[4]

ترجمه:

(كسى كه نمازهاى واجب را در اول وقت ادا كند و حدود آن ها را حفظ نمايد. فرشته آن را سپيد و پاكيزه به آسمان برد. نماز(به نمازگزار) گويد: ((خدا تو را نگاه دارد همان گونه كه مرا نگاه داشتى ؛ مرا به ملكى بزرگوار سپردى . و كسى كه نمازها را بى سبب به تاخير اندازد و حدود آنها را حفظ نكند، فرشته نماز او را سياه و تاريك به آسمان برد در حالى كه نماز با صداى بلند به نمازگزار گويد:(مرا ضايع كردى، خداى تو را ضايع كند، آن چنان كه مرا ضايع كردى؛ و خدا تو را رعايت نكند آن چنان كه تو مرا رعايت نكردی).

اما در مورد ترجیح نماز جماعت با مخفف خواندن بر نماز فرادی با طولانی خواندن روایت دیگری از جمیل بن صالح بر آن دلالت دارد:

قَالَ وَ سَأَلَهُ رَجُلٌ فَقَالَ: إِنَّ لِی مَسْجِداً عَلَی بَابِ دَارِی فَأَیُّهُمَا أَفْضَلُ أُصَلِّی فِی مَنْزِلِی فَأُطِیلُ الصَّلَاةَ أَوْ أُصَلِّی بِهِمْ وَ أُخَفِّفُ فَکَتَبَ صَلِّ بِهِمْ وَ أَحْسِنِ الصَّلَاةَ وَ لَا تُثَقِّلْ.[5]

ترجمه:

جمیل بن صالح گفت که سوال کرد از آن حضرت شخصی که مسجدی برای من است در کنار درب خانه ام پس کدام یک افضل است نماز بخوانم در منزلم پس طولانی کنم نماز را یا نماز بگذارم با آنها و کوتاه کنم نماز را پس در جواب نوشت نماز بگذار با ایشان و نماز را خوب بخوان و سخت و سنگین برگزار نکن.

در اینجا تذکر این نکته لازم است که در بعضی از نصوص اساساً تخفیف نماز تاحدی که رعایت اضعف مامومین باشد وارد شده است

موثقه اسحاق بن عمار:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یَنْبَغِی لِلْإِمَامِ أَنْ تَکُونَ صَلَاتُهُ عَلَی صَلَاةِ أَضْعَفِ مَنْ خَلْفَهُ.[6]

ترجمه:

اسحاق بن عمار از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود سزاوار است برای امام جماعت که نمازش در حد نماز ضعیف ترین افراد پشت سرش باشد.