موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجماعة /شرائط امام جماعت(ان لا یکون قاعدا للقائمین)

شرط هفتم:

وَ أنْ لا یَکُونَ قاعِداً لِلقائِمِینَ وَ لا مُضْطَجِعاً لِلقاعِدِینَ

(نشسته برای ایستاده امام جماعت نشود و دراز کشیده برای نشسته امامت نکند.)

در این مسئله قول مشهور همین است.

صاحب جواهر:

وَکَذا یُعْتَبَرُ فِی الاِمامِ اَن لا یَکُونَ قاعداً بِقائِمٍ عَلی المَشهُورٍ بَینَ اَصحابِنا[1]

ترجمه:

و نیز معتبر است در امام جماعت این که نشسته نباشد برای مامومی که ایستاده است بنابر مشهور بین اصحاب ما.

صاحب حدائق:

لا یَؤُمُّ القاعِدُ القائِمَ وَ اِنَّما یَؤُمُ مِثلَهُ وَ هُوَ قَولُ عُلَمائِنا اَجمَع عَلی ما حَکاهُ العَلَّامَة فِی التَّذکِرَةِ

ترجمه:

نشسته برای ایستاده امام جماعت نمی شود و برای مثل خودش امام جماعت می شود و این قول جمع علمای ما می باشد بنا بر آنچه علامه در تذکره نقل نموده است.

روایات:

مرسله صدوق:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص صَلَّی بِأَصْحَابِهِ جَالِساً فَلَمَّا فَرَغَ قَالَ لَا یَؤُمَّنَّ أَحَدُکُمْ بَعْدِی جَالِساً.[2]

ترجمه:

امام باقر (ع) فرمود رسول خدا (ص) با اصحابش نماز گذارد نشسته پس وقتی از نماز فارغ شد فرمود: هیچ یک از شما بعد از من امام جماعت نشود در حالی که نشسته است.

توضیح:

از لحاظ دلالت این روایت منع می کند امامت نشسته را مطلقا اعم از این که مامومین قاعد یا قائم باشند لکن با توجه به وجود نص نسبت به جواز امامت جالس برای مثل خودش( یعنی جالس) اطلاق این روایت تقیید می‌شود و طبعاً حمل می گردد بر امامت جالس برای قائم.

و اما از لحاظ سند این روایت مرسله و غیر معتبر است البته ضعف آن منجر به عمل اصحاب می باشد .

نکته قابل توجه اینکه این روایت امامت جالس برای قائم را منع می کند لکن دال بر عدم جواز امامت ناقص برای کامل نمی باشد از جمله امامت مضطجع برای قاعد یا قائم.

خبر سکونی:

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع) لَا یَؤُمُّ الْمُقَیَّدُ الْمُطْلَقِینَ وَ لَا صَاحِبُ الْفَالِجِ الْأَصِحَّاءَ وَ لَا صَاحِبُ التَّیَمُّمِ الْمُتَوَضِّئِینَ[3]

ترجمه:

سکونی از امام صادق(ع) از امیرالمؤمنین(ع) نقل کرده که امامت جماعت نکند شخص در قید و پای بند برای رها و آزاد و کسی که فلج است برای افراد سالم و کسی که با تیمم نماز می خواند برای افرادی که با وضو هستند.

توضیح:

این روایت هم می تواند دال بر عدم جواز امامت نشسته برای ایستاده بوده باشد بر فرض که روایت ظهور داشته باشند در اینکه علت منع، نقصان نماز امام جماعت است و بدین ترتیب یک کبرای کلی از آن استفاده می شود که عبارت است از از عدم جواز امامت ناقص برای کامل و موارد مذکوره در روایت از باب مثال و بیان بعضی از مصادیق آن کبرای کلی آورده شده است.

اشکال بر این بیان وارد شده است به اینکه روایت سکونی فی نفسها مشتمل بر تعلیل نیست که بتوان از آن کلی موردنظر را استفاده نمود بنابراین حکم منع، اختصاص به موارد مذکور در روایت پیدا می کند و دلیلی بر تعدی از آنها وجود ندارد، فلذا روایت از اینکه بر امامت نشسته برای ایستاده و اساساً هرنوع امامت ناقص برای کامل دلالت کند قاصر است و از لحاظ سند هم بعضی از جمله محقق همدانی آن را ضعیف شمرده اند از آنجا که نوفلی صریحاً توثیق نشده است.

البته عمل اصحاب می تواند منجبر این ضعف باشد.

و اما در مورد امام جماعت فرد ناقص برای افراد کامل از جمله امامت مضطجع برای قاعد بنا بر اینکه ادله بر آن دلالت نکند طبعاً موضع شک است و اصالت عدم مشروعیت جاری می شود و در نتیجه حکم به عدم جواز آن می گردد.

مرحوم صاحب وسائل در این مورد قائل به کراهت شده‌اند احتمالاً به جهت ضعف نصوص و قاعده تسامح در ادله سنن و ظاهراً این قول منحصراً از سوی ایشان مطرح شده و به دیگری نسبت داده نشده است.

لذا مرحوم صاحب حدائق در مقام ایراد به مرحوم صاحب وسائل چنین عبارتی دارند: وَ مِن غَفَلاتِ صَاحِبِ الوَسائِل اَنَّهُ تَفَرَدَ بِالقَولِ بِالکِراهة (از موارد غفلت صاحب وسائل این است که به تنهایی قائل به کراهت شده است)

بلی البته در مورد امام جماعت شدن شخصی که با تیمم نماز می خواند برای کسی که با وضو میخواند قول به کراهت صحیح است زیرا در ادامه روایت سکونی آمده است:

وَ لا صاحِبُ التَّیَمُّمِ لِلمُتَوَضِئِین.(و جایز نیست امامت کسی که با تیمم نماز می خواند برای کسانی که با وضو نماز می خوانند)

اما در مقابل آن صحیحه جمیل بن دراج تصریح بر جواز امامت متیمم برای متوضئ دارد.

از امام صادق (ع) سوال می کند در مورد امام جماعت گروهی که در سفر جنب شده و همراه او آب به اندازه غسل نیست، امام(ع) در پاسخ فرمودند تیمم کند و با آنها نماز بگذارد زیرا که خداوند خاک را طهور قرار داده است.[4]