موضوع: كتاب الصلاة/صلوة الجماعة /بررسی نصوص

ظاهر صحیحه مزبور این است که حاوی دو حکم می باشد که هر کدام شرطی از شروط جماعت است:

1- بین امام و مأموم بیش از یک قدم فاصله نباشد و همینطور بین هر صف و صف مقابل.

2- بین امام و مأموم حائل و ساتر نباشد و همینطور بین هریک از مأمومین با مأمومی که محل اتصال وی و امام قرار گرفته نبایستی حائل و ساتر باشد بنابر روایت مرحوم کلینی(ره) که هم اضبط است و هم اعم از حکم به عدم وجود حائل بین امام و مأموم و عدم وجود حائل بین مأموم و مأموم دیگر که در محل اتصال وی به امام قرار گرفته هردو می باشد:

فَاِنْ کانَ بَینَهُم سُتْرَةٌ أَوْ جِدَارٌ فَلَيْسَتْ تِلْكَ لَهُمْ بِصَلَاةٍ.

(پس اگر بین آنها پوشش یا دیواری باشد آن نماز برای آنها نماز نیست.)

کلمه بینهم کاشف از عموم حکم بین دو حالت مزبور می باشد.

البته صحیحه به نحوی که در وسائل نقل شده اشعار دارد به اختصاص حکم بین امام و مأمومین لکن آنچه در کتب ثلاثه (کافی، تهذیب، الفقیه)ثبت است چنین اختصاصی را نمی رساند.

در اینجا ببینیم آیا صحیحه مزبور با موثّقه ابن الْجَهْم تعارض پیدا می کند؟

موثقه حَسَنِ بْنِ الْجَهْم:

وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ سَأَلْتُ الرِّضَا(ع) عَنِ الرَّجُلِ يُصَلِّي بِالْقَوْمِ فِي مَكَانٍ ضَيِّقٍ وَ يَكُونُ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَهُ سِتْرٌ أَ يَجُوزُ أَنْ يُصَلِّيَ بِهِمْ قَالَ نَعَمْ.

(أَقُولُ هَذَا مَحْمُولٌ عَلَي سِتْرٍ لَايَمْنَعُ الْمُشَاهَدَةَ أَوِ الْأَسَاطِينِ أَوْ عَلَي التَّقِيَّةِ.)[1] .

(حسن بن الجَهْم گوید: سؤال کردم از امام رضا(ع) راجع به شخصی که نماز می خواند با جمعی در مکان ضیق و بین آنها و وی ساتر وجود دارد آیا جایز است نماز بخواند با آنها؟ فرمود: بلی.

صاحب وسائل گوید: این روایت حمل بر ساتری می شود که مانع از مشاهده نباشد یا منظور از ستر ستون ها باشد یا حمل بر تقیّه گردد.)

صاحب مستمسک العروة «سید محسن حکیم»:

فلابدّ مِنْ طَرْحِه اَوْ تَأویله وَ لاسیّما و فی بعض نُسَخِه «شبر» بدل: «ستر» وَ لَعَلّه اَنْسبُ بالصّدر. فتأمّل، فَلایَکُونُ مِمّا نَحْنُ فیه[2] .

(پس ناگزیر از طرح یا تأویل این روایت موثقه هستیم، خصوصاً که در بعض نسخه ها بجای «ستر» کلمه شبر «یک وَجَب» ثبت شده است. «وافی، باب اقامة الصفوف جلد2 صفحه161» و شاید این نسخه مناسب تر با صدر روایت باشد پس تأمل کن، با این ترتیب روایت از آنچه مورد بحث ما خارج می باشد.)

صاحب مستند العروة «محقق خوئی»:

اِنَّ الْمُوَثَّقَ مُضْطَرِبُ الْمَتْن فَحُکی تارَةً کَما اَثْبَتْناهُ وَ اُخْری کَما عَنْ بَعْضِ نُسَخِ الْوافی بِتَبْدیلِ السِّتْرِ بِالشِّبْرِ «بِالشّینِ الْمُعْجَمَة وَ الباءِ الْمُوَحّدة» وَ لَعَلَّ الثّانی اَقْرَبُ اِلَی الصِّحَةِ وَ اَوْفَقُ بِالْاِعْتِبار لِکَوْنِهِ الْاَنْسَبَ بِفَرْضِ ضیقِ الْمَکان ... حَیْثُ اَنّ الْمَکانَ ضیقٌ فلایَسَعُهُ الْوُقُوف اِلّا عَلی جانِبِ الْاِمامِ فَسَئَلَ حینَئِذٍ اَنَّ الْفَصْلَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْاِمام اِذا کان بِمِقدارِ الشّبْرِ فهل تجوزُ الصّلاةُ؟

فَاَجابَ(ع) بِقَوْلِه نَعَمْ، فَالْمَعْنی اِنّما یَسْتَقیمُ عَلی هذا التَّقْدیرِ وَ اِلّا فَالسُّؤالُ عَنْ وُجُودِ السّاتِر لایَرْتَبِطُ مَعَ فَرْضِ ضیقِ الْمَکان کَما لایَخْفی و علیه فَالْمَوَثَّقُ اَجْنَبیُّ عَمّا نَحْنُ فیه[3] .

(حدیث موثّق «ابن الجَهَم» از لحاظ متن مضطرب است زیرا یک بار همانگونه که آوردیم «با لفظ ستر» و بار دیگر همانگونه که از بعض نسخه های وافی به جای «ستر» لفظ «شبر» و شاید دومی به صحت نزدیک تر و به اعتبار موافق تر باشد زیرا با فرض ضیق مکان مناسب تر است ... جایی که مکان ضیق است و جای ایستادن نیست مگر در کنار امام، پس سؤال می کند که در این صورت اگر فاصله بین امام و مأموم به مقدار یک وَجَب باشد آیا نماز جایز است؟

که در پاسخ فرمود: بلی. پس معنا با این فرض مستقیم خواهد بود و گرنه سؤال از وجود ساتر با فرض ضیق مکان ارتباطی ندارد با این ترتیب حدیث موثق مزبور از مبحثی که در آن هستیم اجنبی خواهد بود.)