موضوع: كتاب الصلاة/صلوة الاستیجار /جایز بودن انجام مستحبات

متن:

نَعَمْ یَجُوزُ إتْیانُ الْمُسْتَحَبّاتِ وَ إهْداءُ‌ ‌ثَوابِها لِلْأحْیاءِ کَما یَجُوزُ ذلِکَ لِلْأمْوات.

(بلی جایز است انجام مستحبات و اهداء ثواب آنها برای احیاء همانطور که چنین کاری جایز است برای اموات.)

در ادامه متن، مرحوم مصنّف اتیان مستحبات و اهداء ثواب آنها را برای اَحیاء جایز دانسته اند همانطور که برای اموات جایز است.

مرحوم محقق خوئی در مستند، ثواب مترتب بر اعمال را از باب تفضّل دانسته نه استحقاق بنابراین عبد چیزی را مالک نشده که آن را تملیک دیگری نماید پس اهداء در واقع به دعا و طلب از پروردگار باز می گردد یعنی از خداوند می خواهد تا ثوابی را که اگر بخواهد به او تفضّل می کند به جای وی به شخص معیّنی اعم از حیّ یا میت اعطاء فرماید و خدای متعال چنانچه بخواهد دعای او را مستجاب می نماید همانطور که در سایر دعاها چنین می باشد و بدیهی است که دعا امر جایز و مشروعی است پس اهداء که حقیقتاً از مصادیق دعا است نیازی به قیام دلیل خاص که دلالت بر آن کند ندارد[1] .

مرحوم سید محسن حکیم در مستمسک به بعض نصوص وارد در صلاة الهدیه اشاره نموده است و همینطور نسبت به نصوص قرائت آیة الکرسی و اهداء ثواب آن به اموات[2] .

متن:

وَ یجوزُ النّیابة عَنِ الْأحْیاءِ فی بَعْضِ‌ ‌الْمُسْتَحبّات.

(و جایز است نیابت از زندگان در بعض مستحبات.)

منظور از بعض مستحبات که در آنها نیابت از احیاء جایز دانسته شده مواردی است که در بعض نصوص ذکر گردیده است.

علی بن ابراهیم الحضرمی:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْحَضْرَمِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَي بْنِ جَعْفَرٍ(ع) فِي حَدِيثٍ قَالَ فَإِذَا أَتَيْتَ قَبْرَ النَّبِيِّ(ص) فَقَضَيْتَ مَا يَجِبُ عَلَيْكَ فَصَلِّ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ قِفْ عِنْدَ رَأْسِ النَّبِيِّ(ص) ثُمَّ قُلْ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ مِنْ أَبِي وَ أُمِّي وَ وُلْدِي وَ خَاصَّتِي وَ جَمِيعِ أَهْلِ بَلَدِي حُرِّهِمْ وَ عَبْدِهِمْ وَ أَبْيَضِهِمْ وَ أَسْوَدِهِمْ فَلَا تَشَاءُ أَنْ تَقُولَ لِلرَّجُلِ قَدْ أَقْرَأْتُ رَسُولَ اللَّهِ(ص) عَنْكَ السَّلَامَ إِلَّا كُنْتَ صَادِقاً[3] .

(علی بن ابراهیم حضرمی از پدرش از امام موسی بن جعفر(ع) در حدیثی نقل کرده است که آن حضرت فرمود هرگاه آمدی نزد قبر پیامبراکرم(ص) پس انجام دادی آنچه بر تو واجب است پس دو رکعت نماز بخوان سپس بایست نزد سر پیامبر(ص) پس بگو سلام بر تو ای رسول خدا(ص) از پدرم و مادرم و فرزندانم و خواصّم و تمامی همشهریانم اعم از آزاد و عید آنها و سفید و سیاه آنها پس نمی گویی به کسی که از سوی تو به رسول الله(ص) سلام رساندم مگر اینکه صادق خواهی بود.)

هشام بن سالم:

جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَيْهِ فِي الْمَزَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْأَصَمِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ أَنَّهُ قَالَ لَهُ رَجُلٌ هَلْ يُزَارُ وَالِدُكَ قَالَ نَعَمْ وَ يُصَلَّي عِنْدَهُ وَ قَالَ يُصَلَّي خَلْفَهُ وَ لَايُتَقَدَّمُ عَلَيْهِ قَالَ فَمَا لِمَنْ أَتَاهُ قَالَ الْجَنَّةُ..[4] .

(هشام بن سالم از امام صادق(ع) نقل کرده در حدیث طولانی که آن حضرت گفت آیا پدر شما زیارت می شود؟ فرمود: بلی و نزد وی نماز خوانده می شود و فرمود نماز خوانده می شود پشت آن و مقدم بر آن نشوند گفت برای کسی که بیاید نزد او چه خواهد بود فرمود: بهشت.)

این روایت در (کامل الزیارات) از هشام بن سالم نقل شده است که متضمّن فضیلت زیارت امام حسین(ع) و تجهیز کسی که به نیابت او زیارت کند می باشد.

البته در خصوص زیارت گفته شده است که نیازی هم به ورود نص نمی باشد زیرا که سیرة العقلائیه فضلاً از سیرة المتشرعة بر آن جاری است و عادةً هنگامی که در مناسبات عجز از مباشرة دارند به جای خود نائب قرار می دهند.

متن:

یجوزُ اسْتیجارَ کُلّ مِنَ الرَّجُلِ و الْمَرْأَةِ لِلْآخِر وَ فِی الْجَهْرِ‌ ‌و الْإخفاتِ یُراعی حالَ الْمُباشِر فَالرَّجُلُ یَجْهَرُ فِی الْجَهْریَّةِ وَ إنْ کان نائباً عن‌ ‌الْمَرْأةِ وَ الْمَرْأَةُ مُخَیَّرَةً وَ إنْ کانَتْ نائِبَةً عَنِ الرَّجُلِ.

(استیجار هریک از مرد و زن به نیابت از دیگری جایز است و در بلند و آهسته خواندن مراعات حال مباشر می شود پس مرد بلند می خواند در نماز جهریه هرچند نائب از طرف زن باشد و زن مخیّر است نسبت به بلند یا آهسته خواندن در نماز جهریه هرچند نائب از مرد باشد.)

شرح:

در باب حج نصّ وارد شده است نسبت به جواز نیابت مرد از زن و بالعکس.

صحیحه معاویة بن عمّار:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) الرَّجُلُ يَحُجُّ عَنِ الْمَرْأَةِ وَ الْمَرْأَةُ تَحُجُّ عَنِ الرَّجُلِ قَالَ لَابَأْسَ[5] .

(معاویة بن عمّار گوید به امام صادق(ع) گفتم مرد به نیابت از زن حج بجا می آورد و زن به نیابت از مرد حج انجام دهد، آن حضرت فرمود اشکالی ندارد.)

امّا در غیر حج مانند نماز و روزه و امثال آن نصّ صریحی مبنی بر جواز نیابت مرد از زن و زن از مرد وجود ندارد بلکه اکثراً نیابت رجل از مثل او ذکر شده است لکن با توجه به نکات ذیل الذکر در موارد غیر حج نیز نیابت مرد از زن و زن از مرد جایز است:

1- در نصوصی که نیابت رجل از مثل خودش آمده است خصوصیّت فهمیده نمی شود لذا شکی نیست که قابل تعدّی به مرئه می باشد همانطور که در نصوص متضمّن احکام معمولاً سؤال از خصوص رجل می شود مانند «عن الرجل یَضْحَکُ فی صلاته» یا «عن الرجل یُحْدِثُ فی صلاته» و امثال اینها لکن هیچگونه استظهار خصوصیت نسبت به رجل نمی شود لذا بی تردید به مرئه هم تعدّی می نماید.

روایت محمد بن مروان:

قال ابوعبدالله(ع) مایَمنَعُ الرجلَ منکم اَنْ یَبَرَّ والِدَیْه حَیَّیْنِ و مَیِّتَیْن یُصَلّی عَنْهُما وَ یَتَصَدَّق عنهما وَ یَحُجُّ عنهما وَ یَصُومُ عَنْهُما ... [6] .

(قبلاً در بحث استیجار و تبرّع از احیاء سند روایت و شرح آن بیان شده است.)

صحیحه معاویة بن عمّار:

قلتُ لِاَبی عبدالله(ع) مایَلْحَقُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِها؟ قال ... وَ الْوَلَدُ الطَیِّبِ یَدْعُو لِوالِدَیْهِ بَعْدَ موتها و یَحُجُّ وَ یَتَصَدَّقُ و یُعْتِقُ عنهما وَ یُصَلّی و یَصُومُ عَنْهُما[7] .

(قبلاً در بحث جواز نیابت از میّت سند صحیحه و شرح آن بیان شده است.)

وَلَد عام است و شامل ذکر و انثی هردو می شود بدین ترتیب شکی در جواز نیابت هریک از رجل و مرئه نسبت به دیگری نمی ماند اعم از اینکه تطوّعاً باشد یا استیجاراً.

ضمناً این حکم متسالَمٌ علیه است و همه نسبت به آن اتفاق نظر دارند.

مرحوم مصنّف این نکته را هم متذکر شده اند که مصلّی در حالی که نائب است می بایستی طبق تکلیف خودش عمل نماید نه منوب عنه.

به عنوان مثال اگر مرد به نیابت از زن نماز می خواند نمازهای جهریه را بایستی بلند بخواند و از پوشش طلا و حریر اجتناب کند و چنانچه مرئه به نیابت از رجل نماز بجا می آورد تمامی بدن را بپوشاند و نماز جهریه را مخیّر است بین جهر و اخفات و در واقع شرایط مزبور به مصلّی بر می گردد نه صلاة لذا مباشر بایستی حال خودش را رعایت نماید.