موضوع: صلوة/صلوة آیات /زلزله

و امّا در زلزله پس وقتی برای نماز آیات با وقوع آن تعیین نشده است به جهت اطلاق دلیل که عمدةً خبر سلیمان الدیلمی است و قبلاً آن را ذکر نمودیم و در آن امر تعلق گرفته است به نماز بدون اینکه متعرض وقت شده باشد.

مضافاً بر اینکه اساساً زلزله به گونه ای است که صلاحیت ندارد برای اینکه ظرف صلوة واقع شود.

بعضی در توجیه توقیت نماز آیات هنگام زلزله گفته اند: ظاهر این است که هرچند توقیت به نفس زلزله نمی باشد امّا توقیت به زمان مجاور زلزله با فوریّة عرفیه صحیح است به نحوی که صدق کند الصّلوة عند الزلزله زیرا از ظاهر عبارت سؤال کننده: فاذا کان ذلک فما اصنع؟ «هرگاه چنین واقع شدپس چه کاری انجام دهم؟ و پاسخ امام(ع): صلّ صلوةَ الکسوف «نماز آیات بجا آور» دانسته می شود که سؤال از وظیفه در همان حال وقوع است به نحوی که صحیح باشد اضافه صلوة به زلزله و همین دلیل بر توقیت می باشد و با توجه به عدم دلیل بر جواز تأخیر از این وقت نمی توان گفت وجوب نماز آیات مترتب بر زلزله به قصد اداء به مادام العمر توسعه می یابد.

در پاسخ گوییم ظاهر کلام امام با بیان «صل صلاة الکسوف» این است که در صورت وقوع زلزله ذمّه مکلّف اشتغال به نماز پیدا می کند لکن دلیلی بر توقیت نیست بلی البته کلام سائل صرفاً قرینه بر فوریت است که اگر به فوریت صورت نگرفت بی تردید تکلیف وجوبی ادامه دارد که همچنان به قصد اداءً تا آخر عمر انجام گیرد.

اکنون در مورد سایر آیاتی که موجب خوف غالب مردم گردد گوئیم:

در صحیحه زراره و محمد بن مسلم ملاحظه شد که از امام باقر(ع) راجع به ریاح و ظُلَم سؤال کرده اند که آیا نماز خوانده شود در پاسخ آنها امام(ع) فرموده اند کُلُّ اخاویفِ السّماءِ مِنْ ظُلْمَةٍ اَوْ ریحٍ اَوْ فَزَعٍ فَصَلِّ لها صَلوةَ الکسوف حَتّی یَسْکُنَ.

قبلاً در مورد وجوب نماز آیات هنگام وقوع اخاویف سماء و استناد به این صحیحه در مورد حتی یَسْکُنْ گفتیم: از دو حال خارج نیست: (1) قید امر است «مانند اَقِمِ الصّلوة لدلوک الشمس اِلی غَسَقِ اللیل» که به معنای انتهاء الغایة می باشد. (2) غایة برای امر است مانند «اشرب الدّواءِ حتی تعافی» که به معنای تعلیل است. در هر دو صورت توقیت ثابت است، در اولی به تصریح و در دومی به فحوی و طبعاً اگر در وقت انجام نشد پس از آن قضاء خواهد بود.

لکن با توجه به اینکه بعضی احتمال داده اند غایة الامر بر سبیل حکمت است نه بیان علّت، که نتیجه آن بقاء وجوب بعد السّکون خواهد بود احوط آن است که اگر تا پایان هریک از اخاویف السّماء نماز خوانده نشده پس از سکون هم نماز را بجا آورد امّا قصد اداء یا قضاء نکند.

متن:

و أمّا کیفیّتها فهی رَکعتان فی کلِّ منها خَمْسَهُ رُکُوعات و سجدتان بعد‌ ‌الخامس مِنْ کُلّ منهما فیکون المجموع عَشْرَةٌ رکوعات و سجدتان بعد‌ ‌الخامس و سجدتان بَعدَ الْعاشِر.

(امّا کیفیت نماز آیات پس آن دو رکعت است در هر رکعت از آن پنج رکوع و دو سجده بعد از پنجمین رکوع از هر رکعت پس مجموع ده رکوع و دو سجده بعد از رکوع پنجم و دو سجده بعد از رکوع دهم.)

شرح:

بعض اصحاب از جمله علّامه و شهیدین تصریح نموده اند بر اینکه نماز آیات دو رکعت است زیرا در اصطلاح فقهاء یک رکعت آن است که متضمّن سجود باشد و بعض دیگر اصطلاح عشر رکعات را به کار برده اند. زیرا در لغت، یک رکعت به مقداری گفته می شود که متضمّن یک رکوع باشد.

کتاب الخلاف:

صلوة الکسوف عشر رکعات و اربع سجدات ... و قال قَوْمٌ اَنّه یُصَلّی رَکْعَتَیْنِ کَصَلوةِ الفجر فَاِن صَلّی فی کُلِّ رَکْعَةٍ رُکُوعَیْن بَطَلَتْ صَلاتُهُ، ذهب الیه النخعی و الثوری و ابوحنیفه[1] .

(نماز کسوف ده رکعت و چهار سجده دارد ... و قومی گفته اند دو رکعت بجا می آورد مانند نماز صبح پس اگر در هر رکعت دو رکوع بجا آورد نمازش باطل است، نخعی و ثوری و ابوحنیفه قائل به این قول بوده اند.)

نصوص دالّ بر دو رکعت بودن نماز آیات در روایات:

روایت عبدالله بن میمون القَداح:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ مَيْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ جَعْفَر عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ(ع) قَالَ: انْكَسَفَتِ الشَّمْسُ فِي زَمَانِ رَسُولِ اللَّهِ(ص) فَصَلَّي بِالنَّاسِ رَكْعَتَيْنِ وَ طَوَّلَ حَتَّي غُشِيَ عَلَي بَعْضِ الْقَوْمِ مِمَّنْ كَانَ وَرَاءَهُ مِنْ طُولِ الْقِيَامِ[2] .

(عبدالله میمون قدّاح از جعفر(ع) از پدرش و او از پدرانش(ع) نقل کرده است: در زمان رسول الله(ص) خورشید گرفتگی شد پس با مردم نماز گذارد پس طولانی کرد تا آنجا که حالت غشوه برای بعض کسانی که پشت سر آن حضرت بودند در حال قیام رخ داد.)