موضوع: صلوة/صلوة آیات /بررسی نصوص

نصوصی که به آنها استدلال شده برای قول اوّل:

خبر عمّار:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ قَالَ إِنْ صَلَّيْتَ الْكُسُوفَ إِلَي أَنْ يَذْهَبَ الْكُسُوفُ عَنِ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ تُطَوِّلُ فِي صَلَاتِكَ فَإِنَّ ذَلِكَ أَفْضَلُ وَ إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ تُصَلِّيَ فَتَفْرُغَ مِنْ صَلَاتِكَ قَبْلَ أَنْ يَذْهَبَ الْكُسُوفُ فَهُوَ جَائِزٌ[1] .

(عمار نقل کرده از امام صادق(ع) که آن حضرت فرمود: اگر نماز کسوف بجا آوری تا کسوف از شمس و قمر رفع شود و نمازت را طولانی نمایی این کار افضل است و چنانچه دوست داری که نماز بگذاری پس فارغ شوی از نمازت قبل از آنکه کسوف رفع گردد پس آن هم جایز است.)

وجه استدلال اینکه اگر نهایت وقت نماز آیات شروع در انجلاء و باز شدن کسوف بود، پس چگونه طولانی نمودن نماز آیات تا ذهاب کسوف را افضل دانسته است که مستلزم تأخیر نماز از وقت آن می باشد.

صحیحه رهط:

وَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ رَهْطٍ وَ هُمُ الْفُضَيْلُ وَ زُرَارَةُ وَ بُرَيْدٌ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ كِلَيْهِمَا وَ مِنْهُمْ مَنْ رَوَاهُ عَنْ أَحَدِهِمَا إِلَي أَنْ قَالَ قَالَ صَلَّي رَسُولُ اللَّهِ(ص) وَ النَّاسُ خَلْفَهُ فِي كُسُوفِ الشَّمْسِ فَفَرَغَ حِينَ فَرَغَ وَ قَدِ انْجَلَي كُسُوفُهَا[2] .

(فضیل و زراره و بریر و محمد بن مسلم از هردو امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل کرده اند و بعض ایشان از یکی از دو امام(ع) روایت نموده است که پیامبر اکرم(ص) نماز خواندند در حالیکه مردم پشت سر آن حضرت بودند هنگام کسوف شمس پس فارغ شد از نماز هنگامی که کسوف تمام شد و تمام انجلاء و باز شدن کسوف واقع گردید.)

وجه استدلال اینکه روایت ظهور دارد در وقوع مقداری از صلاة بعد از شروع در انجلاء و باز شدن کسوف که کشف می کند امتداد وقت تا تمام الانجلاء را با توجه به اینکه قطعاً پیامبر اکرم(ص) نماز واجب را از وقتش تأخیر نمی اندازد.

از لحاظ سند روایت اوّل با وجود علی بن خالد ضعیف است.

از لحاظ دلالت گفته اند در هر دو روایت گفته اند محل کلام جواز تأخیر شروع در نماز تا بعد از شروع در انجلاء و باز شدن است در حالیکه مورد هردو روایت جایی است که شخصی نماز را قبل از انجلاء آغاز کرده پس جایز یا مستحب است نماز را طولانی کند به گونه ای که منتهی شود به بعد از شروع در انجلاء و تلازمی بین الامرین نمی باشد.

زیرا امکان دارد تفصیل قائل شویم بین کسی که شروع کننده است و کسی که متلبس است و گفته شود در اوّلی تأخیر از زمان شروع در انجلاء جایز نیست امّا در دومی که قبلاً شروع کرده اکنون استدامه آن به گونه ای که فراغ از نماز تا بعد از شروع انجلاء تأخیر بیفتد اشکالی ندارد.

بدیهی است که این تفصیل هیچ قبحی ندارد چنانچه دلیل نسبت به آن مساعد باشد.

چون واضح است که ما نحن فیه حکم عقلی نیست که غیر قابل تخصیص باشد بلکه از احکام تعبدیه است که زمام آن به دست شارع است و ممکن است در بعض موارد قرار گرفتن بعض اجزاء مأمورٌبه در خارج وقت را ترخیص و تجویز نماید.

(نظیر آن را در روایات «مَنْ اَدْرَکَ رَکْعَة ...» ملاحظه می کنیم راجع به کسی که در ضیق وقت قرار دارد امّا یک رکعت از نمازش در وقت واقع می شود) حکم به صحت نمازش اداءً می گردد هرچند دیگر رکعات در خارج از وقت قرار گیرد.

حاصل آنکه دو روایت مورد بحث نوعی تخصیص در دلیل عدم جواز تأخیر از وقت آن است البته بعضی هم ادعا کرده اند که متفاهم از روایتین سعه وقت، تا تمام الانجلاء می باشد.