موضوع: صلوة/مبطلات نماز /گفتن آمین

متن:

العاشر: تَعَمُّدُ قَوْلِ «آمین» بَعْدَ تَمامِ الفاتِحَة لِغَیْرِ ضَرورَةٍ مِنْ غَیْرِ فَرْقٍ بین ‌الإجْهارِ به و الْإسْرارِ لِلْإمام و الْمَأموم و المنفرد وَ لابَأسَ به فی غَیْرِ الْمَقامِ‌ ‌الْمَزْبُورِ بِقَصْدِ الدُّعاء کما لابَأس بِه مَعَ السَّهْوِ و فی حال الضَّرورَةِ بل قَدْ یَجِبُ‌ ‌مَعَها وَ لَوْ تَرَکَها أثِمَ لکِن تَصِحُّ صَلاتُه عَلَی الأقوی.

(دهم: عمداً آمین گفتن بعد از تمام شدن سوره حمد بدون ضرورت، بدون فرق بین بلند یا آهسته گفتن آن برای امام و مأموم و منفرد و چنانچه در غیر پایان حمد «جای دیگر نماز» به قصد دعا بگوید آمین اشکالی ندارد همانطور که سهواً گفتن آن بی اشکال است همینطور در حال ضرورت «تقیّه» بلکه واجب است با ضرورت و اگر ترک کند آن را گناه کرده و لکن بنابر اقوی نمازش صحیح است.)

از موارد اختلاف نظر بین امامیّه و عامّه همین فرع است.

برحسب نقل محقّق در معتبر، شافعی و ابوحنیفه و احمد حنبل آمین گفتن بعد از حمد را برای امام و مأموم سنّت دانسته اند لکن مالک آن را برای امام سنّت نمی داند.

امّا مشهور اصحاب امامیّه آن را از مبطلات نماز یا حداقل حرام دانسته اند.

از جمله مرحوم شیخ مفید و سید مرتضی حکم حرمت گفتن آمین در آخر حمد نموده اند و مرحوم شیخ طوسی گفتن آمین در آخر حمد یا قبل از آن را اعم از اینکه سراً یا جهراً باشد برای امام و مأموم مبطل می دانند.

صاحب جواهر:

لایَجُوزُ قولُ آمین فی آخِرِ الحمد عند المشهور بین الاصحاب القدماءِ و المتأخرین شهرةً عظیمه کادت تکون اجماعاً کما اعترف به فی جامع المقاصد بل فی المنتهی[1] .

(جایز نیست گفتن آمین در آخر سوره حمد بنابر مشهور بین اصحاب از قدماء و متأخرین به شهرة عظیمه نزدیک به اجماع همانطور که اعتراف نموده به آن در جامع المقاصد بلکه در منتهی.)

نصوصی که در این رابطه وارد شده است.

صحیحه جمیل:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ إِذَا كُنْتَ خَلْفَ إِمَامٍ فَقَرَأَ الْحَمْدَ وَ فَرَغَ مِنْ قِرَاءَتِهَا فَقُلْ أَنْتَ الْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ لَاتَقُلْ آمِينَ.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَعْقُوبَ مِثْلَهُ[2] .

(جمیل از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود زمانی که به امامی اقتداء کرده ای پس حمد را خواند و فارغ شد از قرائت آن پس بگو الْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِين و آمین بگو.)

شرح:

ضمن اینکه مورد نصّ مأموم می باشد ظهور دارد در اینکه امام جماعت از عامّه بوده است و طبعاً آمین گفتن بر مبنای آنها است که قصد جزئیت و استحباب می باشد.

صحیحه معاویة بن وهب:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) أَقُولُ آمِينَ إِذَا قَالَ الْإِمَامُ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ قَالَ هُمُ الْيَهُودُ وَ النَّصَارَي وَ لَمْ يُجِبْ فِي هَذَا[3] .

(معاویة بن وهب گوید به امام صادق(ع) گفتم، آمین می گویم وقتی که امام گفت «غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّين» قال هم الیهود و النصاری هستند و جواب این را نداد.)

شرح:

اینکه امام(ع) از جواب اعراض فرمود و به تفسیر آیه پرداخت که ظاهراً میتنی بر تقیه است اِشعار بر عدم جواز دارد از آنجا که اگر جایز بود تصریح به آن می فرمود و وجهی نداشت آنگونه که ذکر شد بیان گردد.

بلکه بالاتر از این آنگونه که صاحب جواهر احتمال داده است ممکن است قول امام «هم یهود و نصاری» همان جواب است اشاره به اینکه این کاری است که یهود و نصاری انجام می دهند و اشکال بر عامّه است که تابع آنها در این کارشان شده اند هرچند سائل متوجه شده و خیال کرده که امام آیه را تفسیر نموده و جواب نداده است و در این صورت دلالت بر منع گفتن آمین ظاهرتر می باشد.

خبر حلبی:

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ(ع) أَقُولُ إِذَا فَرَغْتُ مِنْ فَاتِحَةِ الْكِتَابِ آمِينَ قَالَ لَا[4] .

(محمد حلبی گوید سؤال کردم از امام صادق(ع) هرگاه فارغ از فاتحة الکتاب شدم می گویم آمین فرمود: نه)

شرح:

مورد این روایت امام جماعت و منفرد است البته از لحاظ سند ضعیف است به جهت محمد بن سنان که توثیق نشده است.

صحیحه زراره:

وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِي كَيْفِيَّةِ الصَّلَاةِ حَدِيثُ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ وَ لَاتَقُولَنَّ إِذَا فَرَغْتَ مِنْ قِرَاءَتِكَ آمِينَ فَإِنْ شِئْتَ قُلْتَ الْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ[5] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمود: هرگاه از قرائت خود فارغ شدی آمین نگو پس اگر خواستی بگو الْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ.)

مورد این روایت هم امام و منفرد می باشد.