موضوع: صلوة/مبطلات نماز /بررسی نصوص

در جمع بین دو روایت صحیحه محمد بن مسلم و موثقه سماعه گوییم:

موثقه سماعه در ردّ سلام با جمله سلامٌ علیکم اطلاق دارد یعنی اعم از اینکه مشابهت با اصل سلام داشته باشد یا نه امّا در صحیحه محمد بن مسلم قید «مِثلَ ماقیل له» مذکور است بنابراین اطلاق موثقه سماعه با قید صحیحه محمد بن مسلم مقیّد می گردد و نتیجه می شود که مشابهت ردّ سلام با اصل سلام لازم است.

نکته دیگری که در رابطه با دو روایت محمد بن مسلم و سماعه بایستی توجه داشت این است که هردو ظهور دارند در اینکه ردّ سلام هم واجب است که تلفّظ شود و هم اینکه جهراً گفته شود که سلام کننده بشنود.

اکنون ملاحظه می کنیم که بعض روایات برخلاف ظاهر این دو روایت است.

صحیحه منصور بن حازم:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِالْحَمِيدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ إِذَا سَلَّمَ عَلَيْكَ الرَّجُلُ وَ أَنْتَ تُصَلِّي قَالَ تَرُدُّ عَلَيْهِ خَفِيّاً كَمَا قَالَ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ نَحْوَهُ[1] .

(منصور بن حازم از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود وقتی شخصی بر تو سلام کرد در حالی که نماز می خوانی جواب سلام او را خفیاً بده مشابه آنچه سلام داده است.)

موثقه عمّار بن موسی:

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَي عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ السَّلَامِ عَلَي الْمُصَلِّي فَقَالَ إِذَا سَلَّمَ عَلَيْكَ رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ وَ أَنْتَ فِي الصَّلَاةِ فَرُدَّ عَلَيْهِ فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ نَفْسِكَ وَ لَا تَرْفَعْ صَوْتَكَ[2] .

(عمار بن موسی گوید: از امام صادق(ع) سؤال کردم راجع به سلام بر نمازگزار پس فرمود هرگاه سلام کرد شخصی از مسلمانان و تو در حال نماز هستی پس جواب سلام او را بده پیش خودت و صدای خودت را بلند نکن.)

روایت محمد بن مسلم:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَاجَعْفَرٍ(ع) عَنِ الرَّجُلِ يُسَلِّمُ عَلَي الْقَوْمِ فِي الصَّلَاةِ فَقَالَ إِذَا سَلَّمَ عَلَيْكَ مُسْلِمٌ وَ أَنْتَ فِي الصَّلَاةِ فَسَلِّمْ عَلَيْهِ تَقُولُ السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ أَشِرْ بِإِصْبَعِكَ[3] .

(محمد بن مسلم گوید که سؤال کرده است از امام باقر(ع) راجع به شخصی که سلام بر قومی کرده است در حال نماز پس فرمود هرگاه سلام کرد بر تو مسلمانی و تو در نماز هستی پس سلام بده به او و بگو السّلام علیک و اشاره کن به انگشت خودت.)

أقول:

هر سه روایت چه از نظر ردّ سلام خُفْیةً و چه از لحاظ اشاره به انگشت حمل بر تقیّه می شود.

(اعم از حضور مخالف هنگام صدور روایت یا برای وقتی که سؤال کننده از مخالفین بوده باشد.)

متن:

إذا قال «سلام» بدون «علیکم» وجب الجواب فی الصّلاة إمّا‌ ‌بِمِثْلِه وَ یُقَدَّرُ «علیکم» وَ إمّا بِقَوْلِه «سَلامٌ عَلَیکُم» و الأحوط الجواب کذلک بِقَصْدِ‌ ‌القرآن أوِ الدُّعاءِ.

(هرگاه کسی گفت سلام بدون علیکم، واجب است جواب در نماز یا همانند به سلام در حالی که علیکم در تقدیر دارد و یا با قولش «سلامٌ علیکم» و احوط این است که در این صورت به قصد قرآن یا دعا بگوید.)

شرح:

واجب بودن جواب در این صورت از آن جهت است که تحیّت بر آن صدق می کند عرفاً و طبعاً اطلاقات وجوب ردّ شامل آن می شود و اینکه بعضی با استناد به عدم ثبوت تحیّت بودن آن وجوب پاسخ را انکار نموده یا تردید کرده اند قابل قبول نیست.

امّا اینکه جواب چگونه باشد مرحوم مصنّف گویند به مثل آن یعنی «سلام» در حالی که «علیکم» در تقدیر باشد و یا اینکه با «سلام علیکم» یعنی ذکر «علیکم» البته احتیاط آن است که در این صورت جواب به قصد قرآن یا دعاء باشد.