موضوع: صلوة/قنوت /بررسی نصوص

ممکن است گفته شود بعض نصوص نفی مشروعیت قنوت در نمازجمعه است از جمله:

روایت عبدالملک بن عمرو:

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَبْدِالْمَلِكِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قُنُوتُ الْجُمُعَةِ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَي قَبْلَ الرُّكُوعِ وَ فِي الثَّانِيَةِ بَعْدَ الرُّكُوعِ فَقَالَ لِي لَا قَبْلُ وَ لَا بَعْدُ[1] .

(عبدالملک بن عمرو گوید که به امام صادق(ع) گفتم قنوت جمعه در رکعت اوّل قبل از رکوع و در رکعت دوم بعد از رکوع پس به من فرمود: نه قبل و نه بعد.)

صحیحه داود بن حُصَیْن:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَيْنِ قَالَ سَمِعْتُ مَعْمَرَ بْنِ أَبِي رِئَابٍ يَسْأَلُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ(ع) وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنِ الْقُنُوتِ فِي الْجُمُعَةِ فَقَالَ لَيْسَ فِيهَا قُنُوتٌ[2] .

(داود بن الحصین گوید شنیدم که مَعْمر بن ابی رِئاب از امام صادق(ع) سؤال کرد در حالی که من حضور داشتم پس فرمود: قنوتی در آن نیست.)

در پاسخ گوییم این روایات حمل می شود بر نفی وجوب یا حمل می شود بر تقیّه همانگونه که مرحوم صاحب وسائل الشیعه ذیل این دو حدیث از قول مرحوم شیخ آورده اند «أَقُولُ ذَكَرَ الشَّيْخُ أَنَّ هَذَا وَ مَا قَبْلَهُ مَحْمُولَانِ عَلَي نَفْيِ الْوُجُوبِ أَوْ عَلَي نَفْيِ تَعْيِينِ دُعَاءٍ فِيهِ وَ يَحْتَمِلُ الْحَمْلُ عَلَي التَّقِيَّةِ»

(صاحب وسائل: شیخ متذکر شده است که این روایت و ماقبل آن حمل می شوند بر نفی وجوب یا نفی تعیین دعاء در آن و احتمال دارد که حمل بر تقیّه گردد.)

نکته دوم:

ممکن است بعضی تصور کنند مورد تشریع قنوت در رکعة اولی با ترتیبی که در نصوص مزبور آمده است امام جمعه می باشد و شامل مأمومین نمی شود و بنابراین آنچه بر مأمومین است همانند سایر نمازها انجام قنوت در رکعت دوم نمازجمعه است.

در پاسخ به این شبهه می گوییم:

اولاً می دانیم لازم است مأموم در جمیع افعال از امام تبعیت کند و از جمله در مورد قنوت هرچند وظیفه خاص او هم نباشد.

به عنوان مثال اگر مأموم در رکعت دوم اقتداء کند به تبع امام قنوت را انجام می دهد.

ثانیاً مراد از امام در این نصوص در مقابل منفرد است همانطور که در ذیل آن نصوص آمده است نه مقابل مأموم و مراد وصف عنوانی وی بما هو امام نیست بلکه بما هو مقیمٌ لِصلوةِ الجمعه و او را از نمازگزار منفرد جدا می کند و از این جهت اختصاص می یابد به قنوت دیگری در رکعت اولی بدون فرق بین امام و مأموم.

ثالثاً در صحیحه ابی بصیر آمده است « كُلُّ قُنُوتٍ قَبْلَ الرُّكُوعِ إِلَّا فِي الْجُمُعَةِ فَإِنَّ الرَّكْعَةَ الْأُولَي الْقُنُوتُ فِيهَا قَبْلَ الرُّكُوعِ وَ الْأَخِيرَةَ بَعْدَ الرُّكُوعِ»

در اینجا جمعه شامل امام و مأموم هردو می شود.

متن:

وَ لایُشتَرَطُ ‌فیه ‌رَفْعُ الْیَدَیْن.

(و شرط نیست در قنوت که دست ها را بلند کند.)

ظاهر کلام مصنف و بعض اصحاب این است که رفع الیدین نسبت به قنوت از قبیل مستحبی است که ضمن قنوت که مستحب دیگر است صورت می پذیرد البته جماعت دیگری از اصحاب مانند فاضل مقداد و صاحب جواهر و بعض دیگر برخلاف این نظر دارند که معتقدند رفع الیدین دخل در ماهیت قنوت دارد و مقوّم مفهوم آن است و قنوت بدون بلند کردن دست ها از قبیل مطلق دعا در نماز است نه قنوت اصطلاحی و موظّف در نماز.

مرحوم محقق خوئی این نظر صاحب جواهر و بعض دیگر را صحیح دانسته اند و ارتکاز متشرعه را شاهد بر آن گرفته اند با این بیان که: (مراد از قنوت در نماز عمل خاص با کیفیت مخصوص اسمی است برای معنای مصطلحی که مغایر معنای لغوی آن از مطلق دعا یا خضوع و خشوع می باشد.)[3] .