موضوع: كتاب الزكاة/زكاة الغلاة الاربع /بررسی بلوغ نصاب در غلاّت اربع

متن:

وَ يُعْتَبَرُ فِي وُجُوبِ اَلزَّكَاهِ فِي اَلْغَلاَّتِ أَمْرَانِ:

اَلْأَوَّلُ بُلُوغُ النِّصابِ.

ترجمه:

(معتبر است در وجوب زکات در غلّات دو امر:

اول: رسیدن به حدّ نصاب).

شرح:

این مطلب که در وجوب زکات غلّات اربع، نصاب معتبر است بدون خلاف و بی اشکال می باشد، همانطور که صاحب جواهر بر آن تصریح دارند.

مرحوم صاحب جواهر(ره):

لاَ اِشْكَالَّ وَ لاَ خِلاَفَ فِي اِعْتِبَارِ بُلُوغِ اَلنُّصَّابِ فِي اَلْوُجُوبِ بَلِ الاِجْمَاعُ بِقِسْمَيهِ عَلَيهِ كَما اَنَّ النُّصُوصَ مُتَواتِرَةٌ فيهِ بَلْ هُوَ ضَرورِي[1] .

ترجمه:

(اشکال و خلافی نیست در اعتبار حدّ نصاب برای وجوب بلکه اجماع به هر دو قسط بر آن است همانطور که نصوص متواتر در مورد آن است بلکه از ضروریات می‌باشد).

متن:

وَهُوَ بِالمَنِّ الشَّاهِي «وَ هُوَ أَلْفٌ ومِائَتَانِ وثَمَانُونَ مِثْقَالاً صَيْرَفِيّاً» مِائَةٌ وَ أَرْبَعَةٌ وَ أرْبَعُونَ مَنّاً اِلّا خَمْسَةً وَ أَرْبَعِينَ مِثْقَالاً وَبِالْمَنِّ التَّبْريزِيّ «الَّذِي هُوَ أَلْفُ مِثْقَالٍ» مِائَةٌ و أَرْبَعَةٌ وَ ثَمَانُونَ مَنَّا وَ رُبْعُ مَنٍّ و خَمْسَةٌ وَ عِشْرُونَ مِثْقَالاً وَ بِحُقَّةِ اَلنَّجَفِ فِي زَمَانِنَا سَنَةِ1326«وَ هِيَ تِسْعُمِائَةٍ وَ ثَلاَثَةٌ وَ ثَلاَثُونَ مِثْقَالاً صَيْرَفِيّاً وَ ثُلُثُ مِثْقالٍ» ثَمَانُ وَزْناتٍ وَ خَمْسِ حُقَقٍ وَ نِصْفٌ إِلاَّ ثَمَانِيَةً وَ خَمْسِينَ مِثْقَالاً وَ ثُلُثُ مِثْقَالٌ وَ بعيَارِ الاِسْلاَمبُولُ «وَ هُوَ مِائَتَانِ و ثَمَانُونَ مِثْقَالاً» سَبْعٌ و عِشْرُونَ وَزْنَةً وَ عَشْرُ حُقَقٍ وَ خَمْسَةٌ وَ ثَلاَثُونَ مِثْقَالاً.

ترجمه:

(و زکات به مَنّ شاهی که«هزار و دویست و هشتاد مثقال صیرفی است» یکصد و چهل و چهار مَنّ به جز چهل و پنج مثقال و به مَنّ تبریز«که هزار مثقال است» یکصد و هشتاد و چهار مَنّ و ربع مَنّ و بیست و پنج مثقال و به حُقّه نجف در سال ۱۳۲6«که نهصد و سی و سه مثقال صیرفی و ثلث مثقال است» هشت وزنه و پنج حُقُّه و نیم به جز پنجاه و هشت مثقال و ثلث مثقال و به عیار اسلامبول«که دویست و هشتاد مثقال است» بیست و هفت وزنه و دَه حُقّه و سی و پنج مثقال می‌باشد).

مرحوم علّامه حاج شیخ محمّدتقی آملی«صاحب مصباح الهدی» در اینجا عبارتی دارند:

مرحوم محمّد تقی آملی(ره):

وَ بِحِسَابِ اَلْكَيْلُو اَلْمَعْمُولِ فِي هَذِهِ اَلْأَدْوَارِ فِي بِلاَدِ الايرانِ وَ الْعِرَاقِ وَ سَائِرِ بِلَادِ المُسْلِمينَ تَقْلِيداً عَنْ بِلاَدِ اَلْغَرْبِ اَلَّذِي هُوَ ثُلُثُ اَلْمَنِّ التبريزي اَلَّذِي هُوَ نِصْفُ المن اَلشَّاهِي ثَمَانُ مِأَةٍ وَ ثَلاَثَةٍ وَ سِتِّينَ كَيْلُو وَ سَبْعُمِأَةٍ وَ تِسْعِينَ گِرَم[2] .

ترجمه:

( به حساب کیلو که در این دوره‌ها در شهرهای ایران و عراق و سایر شهرهای مسلمین به تقلید از بلاد غرب معمول گردیده، عبارت است از ثلث منّ تبریز که و نصف منّ شاهی هست و هشتصد و شصت و سه کیلو و هفتصد و نود گرم می‌باشد).

متن:

وَلاَ تَجِبُ فِي اَلنَّاقِصِ عَنِ النِّصَّابِ و لَوْ يَسِيراً كَمَا أنَّها تَجِبُ فِي الزَّائِدِ عَلَيْهِ يَسِيراً كَانَ أَوْ كَثِيراً.

ترجمه:

(واجب نیست زکات کمتر از حدّ نصاب هرچند کم به نصاب مانده باشد، همانطور که واجب است زکات در بیش از حدّ نصاب اعمّ از اینکه زیادتی،کم باشد یا زیاد).

نصوصی که بر آن دلالت دارند:

صحیحه احمد بن محمّد بن ابی نصر:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع فِي حَدِيثٍ قَالَ لَيْسَ فِيمَا كَانَ أَقَلَّ مِنْ خَمْسَةِ أَوْسَاقٍ شَيْ‌ءٌ[3] .

ترجمه:

(احمد بن محمّد بن ابی نصر از امام ابوالحسن الرضا(ع) در حدیثی نقل کرده است که فرمود: در کمتر ازپنج وَسْق چیزی نیست).

صحیحه عبیدالله بن علی الحلبیّ:

وَ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ يَعْنِي أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِيٍّ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسَةِ أَوْسَاقٍ شَيْ‌ءٌ وَ الْوَسْقُ سِتُّونَ صَاعاً[4] .

ترجمه:

(عبیدالله بن علی الحلبیّ از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: در کمتر از پنج وَسْق چیزی نیست و وَسْق، شصت صاع می‌باشد).

موثّقه زراره و بُکَیر:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ وَ بُكَيْرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ وَ أَمَّا مَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ مِنْ شَيْ‌ءٍ مِنَ الْأَشْيَاءِ فَلَيْسَ فِيهِ زَكَاةٌ إِلَّا فِي أَرْبَعَةِ أَشْيَاءَ الْبُرِّ وَ الشَّعِيرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِيبِ وَ لَيْسَ فِي شَيْ‌ءٍ مِنْ هَذِهِ الْأَرْبَعَةِ الْأَشْيَاءِ شَيْ‌ءٌ حَتَّي تَبْلُغَ خَمْسَةَ أَوْسَاقٍ وَ الْوَسْق سِتُّونَ صَاعاً[5] .

ترجمه:

(زراره و بُکَیْر از امام باقر(ع) نقل کرده‌اند که فرمود: آنچه از زمین می‌روید پس در آن زکاتی نیست به جز در چهار چیز، گندم و جو و خرما و کشمش و در این چهار چیز زکاتی نیست تا به پنج وَسْق برسد و وَسْق شصت صاع می‌باشد).

خبر ابی بصیر و حسن بن شهاب:

وَ عَنْهُ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ شِهَابٍ قَالَا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَيْسَ فِي أَقَلٍّ مِنْ خَمْسَةِ أَوْسَاقٍ زَكَاةٌ وَ الْوَسْقُ سِتُّونَ صَاعاً[6] .

ترجمه:

(ابوبصیر و حسن بن شهاب نقل کرده‌اند که امام صادق(ع) فرمود: در کمتر از پنج وَسْق زکاتی نیست و وَسْق شصت صاع می‌باشد).

مرسله عبدالله بن بُکَیر:

وَ عَنْهُ عَنْ أَخَوَيْهِ عَنْ أَبِيهِمَا عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ فِي زَكَاةِ الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِيرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِيبِ لَيْسَ فِيمَا دُونَ الْخَمْسَةِ أَوْسَاقٍ زَكَاةٌ فَإِذَا بَلَغَتْ خَمْسَةَ أَوْسَاقٍ وَجَبَتْ فِيهِ الزَّكَاةُ وَ الْوَسْقُ سِتُّونَ صَاعاً[7] .

ترجمه:

(عبدالله بن بُکَیْر از بعضی اصحاب ما نقل کرده از یکی از دو امام «امام باقر(ع) یا امام صادق(ع)» که در مورد زکات گندم و جو و خرما و کشمش فرمود: در کمتر از پنج وَسْق زکاتی نیست، پس هرگاه به پنج وَسْق رسید زکات آن واجب می شود و وَسْق شصت صاع می‌باشد).

شرح:

از اطلاق ادلّه دانسته می‌شود که در ناقص از حدّ نصاب فرقی نیست بین موردی که نقصان آن کم است با موردی که نقصان آن زیاد می‌باشد و امّا در زائد از حدّ نصاب، زکات واجب است، اعمّ از اینکه مقدار زائد کم باشد یا زیاد.

دلیل آن نصوصی است که در حدّ نصاب وارد شده است و بیان کرده‌اند که اگر از حدّ نصاب کمتر بود زکات واجب نیست، اما در فرضی که زائد بر حد نصاب باشد چیزی بیان نشده است و این کاشف از آن است که در غلّات اربع یک نصاب بیشتر نیست و همین که به پنج وَسْق و زیادتر از آن رسید زکات آن واجب خواهد بود.