موضوع: كتاب الزكاة/زكاة النقدين /بررسی شرط سوم وجوب زکات طلا و نقره

نصوصی که دلالت دارند بر اینکه از شروط وجوب زکات طلا و نقره این است که سال بر آن بگذرد در حالی که نصاب در طول سال موجود باشد:

صحیحه علی بن یقطین:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ حَرِيزٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ عَنْ أَبِي إِبْرَاهِيمَ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّهُ يَجْتَمِعُ عِنْدِي الشَّيْ‌ءُ فَيَبْقَي نَحْواً مِنْ سَنَةٍ أُزَكِّيهِ قَالَ لَا كُلُّ مَا لَا يَحُلْ عَلَيْهِ عِنْدَكَ الْحَوْلُ فَلَيْسَ عَلَيْكَ فِيهِ زَكَاةٌ[1] .

ترجمه:

(علی بن یقطین از امام ابو ابراهیم«موسی بن جعفر(ع)» نقل کرده است که به آن حضرت گفتم: نزد من چیزی جمع شده پس مقداری از سال باقی می‌ماند آیا زکات دارد؟ فرمود: نه، تمام آنچه نزد توست تا سال برآن نگذرد بر عهده تو در آن زکاتی نیست).

صحیحه زراره:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ الزَّكَاةُ عَلَي الْمَالِ الصَّامِتِ الَّذِي يَحُولُ عَلَيْهِ الْحَوْلُ وَ لَمْ يُحَرِّكْهُ[2] .

ترجمه:

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده است که فرمود: بر مال راکدی که سال بر آن بگذرد و آن را به حرکت نیاورد زکات تعلّق می‌گیرد).

صحیحه رِفَاعَة النَّخاس:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ رِفَاعَةَ النَّخَّاسِ قَالَ سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ إِنِّي رَجُلٌ صَائِغٌ أَعْمَلُ بِيَدِي وَ إِنَّهُ يَجْتَمِعُ عِنْدِي الْخَمْسَةُ وَ الْعَشَرَةُ فَفِيهَا زَكَاةٌ فَقَالَ إِذَا اجْتَمَعَ مِائَتَا دِرْهَمٍ فَحَالَ عَلَيْهَا الْحَوْلُ فَإِنَّ عَلَيْهَا الزَّكَاةَ[3] .

ترجمه:

(رِفاعة النَّخّاس نقل کرده است که مردی از امام صادق(ع) سوال کرد پس گفت من زرگر هستم، با دستم کار می‌کنم و نزد من پانزده عدد جمع شده است، پس آیا زکات در آن هست؟ پس فرمود: هرگاه دویست درهم جمع شد و سال بر آن گذشت پس در آن زکات می‌باشد).

صحیحه حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يُفِيدُ الْمَالَ قَالَ لَا يُزَكِّيهِ حَتَّي يَحُولَ عَلَيْهِ الْحَوْلُ[4] .

ترجمه:

(حلبی نقل کرده است که سوال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که مالی به دست آورده است؟ فرمود: زکات ندارد تا وقتی یک سال بر آن بگذرد).

صحیحه عبدالله بن سنان:

وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ كَانَ لَهُ مَالٌ مَوْضُوعٌ حَتَّي إِذَا كَانَ قَرِيباً مِنْ رَأْسِ الْحَوْلِ أَنْفَقَهُ قَبْلَ أَنْ يَحُولَ عَلَيْهِ أَ عَلَيْهِ صَدَقَةٌ قَالَ لَا[5] .

ترجمه:

(عبدالله بن سنان نقل کرده است که سوال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که مالی دارد که برای معامله قرار داده شده است تا وقتی که نزدیک آخر سال برسد مالش را انفاق نموده قبل از آن که سال بر او بگذرد آیا زکات به آن تعلّق می‌گیرد؟ فرمود: نه).

صحیحه زراره و بُکَیْر:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ وَ بُكَيْرٍ ابْنَيْ أَعْيَنَ فِي حَدِيثٍ أَنَّهُمَا سَمِعَا أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ إِنَّمَا الزَّكَاةُ عَلَي الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ الْمَوْضُوعِ إِذَا حَالَ عَلَيْهِ الْحَوْلُ فَفِيهِ الزَّكَاةُ وَ مَا لَمْ يَحُلْ عَلَيْهِ الْحَوْلُ فَلَيْسَ فِيهِ شَيْ‌ءٌ[6] .

ترجمه:

(زراره و بُکَیْر فرزندان اَعْیَن در حدیثی نقل کرده‌اند که از امام باقر(ع) شنیده‌اند که می‌فرمود: زکات بر طلا و نقره که برای معامله قرار دارد، هرگاه سال بر آن بگذرد پس در آن زکات است و آنچه بر آن سال نگذشته در آن چیزی نیست).

خبر فضل بن شاذان:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِيدِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ لَا تَجِبُ الزَّكَاةُ عَلَي الْمَالِ حَتَّي يَحُولَ عَلَيْهِ الْحَوْلُ[7] .

ترجمه:

(فضل بن شاذان از امام رضا(ع) نقل کرده است که فرمود: زکات نیست بر مال تا وقتی که سال بر آن بگذرد).

نصوصی که دال بر این هستند که اگر بین سال در نصاب نقصان پدید آمد یا به چیز دیگری از جنس خودش یا غیر آن تبدیل گردد هرچند به قصد فرار از زکات باشد وجوب زکات از آن ها ساقط می‌شود:

صحیحه عمر بن یزید:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ فَرَّ بِمَالِهِ مِنَ الزَّكَاةِ فَاشْتَرَي بِهِ أَرْضاً أَوْ دَاراً أَ عَلَيْهِ فِيهِ شَيْ‌ءٌ فَقَالَ لَا وَ لَوْ جَعَلَهُ حُلِيّاً أَوْ نُقَراً فَلَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ وَ مَا مَنَعَ نَفْسَهُ مِنْ فَضْلِهِ أَكْثَرُ مِمَّا مَنَعَ مِنْ حَقِّ اللَّهِ الَّذِي يَكُونُ فِيهِ[8] .

ترجمه:

(عمر بن یزید نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم: شخصی با مالش از زکات فرار کرده است، پس با آن زمینی یا خآن های خریده است آیا بر او چیزی هست؟ پس فرمود: نه، و اگر آن را زینت یا به صورت شِمش و قطعه درآورده است پس چیزی بر او نیست و آنچه خویشتن را از فضل آن منع نموده است، بیشتر از آن چیزی است از حق الله که از آن ممانعت کرده است).

صحیحه علی بن یقطین:

وَ فِي الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنِ الصَّفّارِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ يَعْنِي عَلِيَّ بْنَ يَقْطِينٍ عَنْ أَبِي إِبْرَاهِيمَ ع قَالَ لَا تَجِبُ الزَّكَاةُ فِيمَا سُبِكَ قُلْتُ فَإِنْ كَانَ سَبْكُهُ فِرَاراً مِنَ الزَّكَاةِ قَالَ أَ لَا تَرَي أَنَّ الْمَنْفَعَةَ قَدْ ذَهَبَتْ مِنْهُ فَلِذَلِكَ لَا يَجِبُ عَلَيْهِ الزَّكَاةُ[9] .

ترجمه:

(علی بن یقطین از ابو ابراهیم«موسی بن جعفر(ع)» نقل کرده است که فرمود: زکات واجب نیست در آنچه به صورت شِمش و قطعات درآورده شده، گفتم: پس اگر این کار برای فرار از زکات انجام شده باشد؟ فرمود: آیا نمی‌بینی که منفعت آن از بین رفته پس از آن جهت زکات آن واجب نیست).

صحیحه هارون بن خارجه:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ حَرِيزٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّ أَخِي يُوسُفَ وُلِّيَ لِهَؤُلَاءِ الْقَوْمِ أَعْمَالًا أَصَابَ فِيهَا أَمْوَالًا كَثِيرَةً وَ إِنَّهُ جَعَلَ ذَلِكَ الْمَالَ حُلِيّاً أَرَادَ أَنْ يَفِرَّ بِهِ مِنَ الزَّكَاةِ أَ عَلَيْهِ الزَّكَاةُ قَالَ لَيْسَ عَلَي الْحُلِيِّ زَكَاةٌ وَ مَا أَدْخَلَ عَلَي نَفْسِهِ مِنَ النُّقْصَانِ فِي وَضْعِهِ وَ مَنْعِهِ نَفْسَهُ فَضْلَهُ أَكْثَرُ مِمَّا يَخَافُ مِنَ الزَّكَاةِ[10] .

ترجمه:

(هارون بن خارجه نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم: برادرم یوسف کارهایی برای این قوم انجام داده و اموال زیادی به دست آورده و آن مال را به صورت زینت درآورده و قصد دارد به وسیله آن از زکات فرار نماید، آیا بر او زکات هست؟ فرمود: بر حُلیّ زکاتی نیست و آنچه از نقصان که بر خود وارد نموده و از فضیلتی که خود را منع کرده است بیش از زکاتی است که از آن ترس دارد).

در مقابل آن ها دو صحیحه قرار دارد:

صحیحه محمّد بن مسلم:

وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ اَلْحُلِيِّ فِيهِ زَكَاةٌ قَالَ لا اِلاّ ما فَرَّ بِهِ مِنَ الزَّکاةِ[11] .

ترجمه:

(محمّد بن مسلم نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به زینت آیا در آن زکات هست؟ فرمود: نه، مگر اینکه به وسیله آن از زکات فرار نماید).

صحیحه معاویه بن عمّار:

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ يَجْعَلُ لِأَهْلِهِ الْحُلِيَّ إِلي أَنْ قَالَ قُلْتُ لَهُ فَإِنَّهُ فَرَّ بِهِ مِنَ الزَّكَاةِ فَقَالَ إِنْ كَانَ فَرَّ بِهِ مِنَ الزَّكَاةِ فَعَلَيْهِ الزَّكَاةُ وَ إِنْ كَانَ إِنَّمَا فَعَلَهُ لِيَتَجَمَّلَ بِهِ فَلَيْسَ عَلَيْهِ زَكَاةٌ[12] .

ترجمه:
(معاویة بن عمّار نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم: شخصی قرار داده است برای همسرش زینت تا آنجا که گفت به آن حضرت گفتم پس او این کار را برای فرار از زکات انجام داده است، پس فرمود: اگر برای فرار از زکات بوده بر عهده او زکات است و چنانچه این کار را برای اینکه به وسیله آن تجمّل نماید، کرده است پس بر وی زکاتی نیست).

جمع بین دو دسته روایات:

در مورد شخصی که طلا یا نقره را به چیزهایی تبدیل کرده از جمله زینت آلات، نصوص قبلی تصریح داشت بر عدم وجوب زکات هر چند قصد شخص فرار از زکات باشد و دو صحیحه اخیر دلالت دارد بر وجوب زکات در صورتی که صاحب مال قصد فرار از زکات داشته باشد، بنابراین