موضوع: كتاب الزكاة/متعلق الزکاة /تعلق زکات به غیر اجناس نُه گانه

متن:

نَعَمْ يُستَحَبُّ إِخْرَاجُهَا مِن أَرْبَعَةِ أَنْوَاعٍ اُخَر أَحَدُهَا اَلْحُبُوبُ مِمَّا يُكَالُ أَوْ يُوزَنُ كَالْأَرُزِّ وَ الْحِمَّصِ وَ اَلْمَاشِ وَ الْعَدَسِ وَ نَحْوِهَا وَ كَذَا اَلثِّمَارُ كَالتُّفَّاحِ وَ اَلْمِشْمِشِ وَ نحْوهمادون اَلْخُضَرُ وَ اَلْبُقُولُ كَالْقَثِّ وَ اَلْبَاذَنْجَانِ وَ اَلْخِيَارِ وَ البِطِّيخِ و نَحْوِهَا.

ترجمه:

(بلی مستحب است خارج کردن زکات از چهار نوع دیگر که یکی از آنها دانه‌ هایی که با پیمانه یا وزن کردن اندازه‌گیری می‌شوند مانند برنج و نخود و ماش و عدس و امثال آنها و همچنین میوه‌ها مانند سیب و زردآلو و امثال آنها غیر از سبزیجات و بقولات مانند یونجه و بادمجان و خیار و خربزه و امثال آنها).

شرح:

در مورد حبوب( دانه‌ها) دلیل استحباب خارج کردن زکات در آنها از جمله برنج و نخود و ماش و عدس و امثال آنها که با پیمانه یا وزن کردن اندازه‌گیری می‌شوند در فصل قبل توضیح داده شد اما در مورد میوه‌ها از جمله سیب و زردآلو و امثال آنها، مشهور فقهاء خارج کردن زکات در آن‌ها را مستحب دانسته اند.

صاحب جواهر اظهار داشته‌اند: که خلافی در آن نیافتند به جز استادم کاشف الغطاء به استناد این روایت:

صحیحه محمد بن مسلم:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ أَوْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) فِي الْبُسْتَانِ يَكُونُ فِيهِ الثِّمَارُ مَا لَوْ بِيعَ كَانَ مَالًا هَلْ فِيهِ الصَّدَقَةُ قَالَ لَا[1] .

ترجمه:

(محمد بن مسلم از امام باقر(ع) یا امام صادق(ع) نقل کرده است راجع به باغ که در آن میوه‌هایی هست اگر به مبلغی فروش رود آیا در آن زکات است؟ فرمود: نه).

همانطور که ملاحظه می‌شود صحیحه محمد بن مسلم دلیلی بر نفی تعلق زکات به میوه‌ها می‌باشد بلی اگر دلیل اثبات بر آن موجود بود آن را حمل بر استحباب می‌نمودیم و همانند حبوب آنچنان که گذشت گفته می‌شد مراد از نفی، همان نفی وجوب است که منافاتی با ثبوت استحباب ندارد لکن معلوم است که دلیل بر اثبات زکات در مورد میوه‌ها موجود نمی‌باشد.

اِنْ قُلْتَ: نصوصی که متضمن ثبوت زکات است در آنچه از زمین می‌روید طبعاً شامل میوه‌جات هم می‌شود.

قُلْتُ: سلّمنا که عنوان اَنْبَتَتِ الاَرْض بر ثمار صدق کند لکن همان نصوص متضمن استثناء(خُضَر) است همانطور که در صحیحه زراره ملاحظه شد: جَعَلَ رَسُولُ اَللَّهِ(ص) اَلصَّدَقَةَ فِي كُلِّ شَيْءٍ أنبَتَتِ الارضُ إلاَّ ما كانَ في الخُضَرِ وَالبُقولِ… و خُضَر از لحاظ لغت و عرف شامل ثمار می‌شود.

مضافاً بر اینکه در صحیحه دیگر خضر تفسیر به میوه‌ها هم گردیده است.

صحیحه زراره:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُمَا قَالَا عَفَا رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ الْخُضَرِ قُلْتُ وَ مَا الْخُضَرُ قَالَا كُلُّ شَيْ‌ءٍ لَا يَكُونُ لَهُ بَقَاءٌ الْبَقْلُ وَ الْبِطِّيخُ وَ الْفَوَاكِهُ وَ شِبْهُ ذَلِكَ مِمَّا يَكُونُ سَرِيعَ الْفَسَادِ قَالَ زُرَارَةُ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ فِي الْقَصَبِ شَيْ‌ءٌ قَالَ لَا[2] .

فتحصّل : دلیلی بر استحباب زکات در میوه‌جات نمی‌باشد بلی البته بی‌تردید به عنوان مطلق صدقه از مصادیق برّ و احسان است و دارای ثواب و پاداش می‌باشد لکن استحباب شرعی به عنوان زکات در این موارد ثابت نیست و اما در مورد خُضَر و بُقُول، همانگونه که در برخی نصوص بر آن تصریح شده به عنوان زکات استحبابی نمی‌باشد.