موضوع: كتاب الزكاة/متعلق الزکاة /متعلقات زکات

جمع‌بندی فصل گذشته بنا بر قول مختار:

کافر نسبت به ادای زکات تکلیف دارد و مکلّف به فروع است همانطور که مکلف به اصول می‌باشد لکن انجام آن از او صحیح نیست یعنی کافر اگر زکات بدهد با عین حالی که مکلّف است اما اگر در همان حال زکات بپردازد از او صحیح نیست علت آن این است که از لوازم عبادات قصد قربت است بنابراین همزمان با مکلّف بودن به اصول مکلّف به فروع هم هست با رعایت ترتیب یعنی قبول اسلام و ادای زکات وگرنه تکلیف نسبت به هر دو در یک زمان است، البته ترتیب بین آن دو لازم است یعنی اسلام بیاورد و زکات هم بدهد با رعایت ترتیب، اما از طرفی گفتیم که با قبول اسلام تکالیفی که در زمان کفر به عهده داشته قطع و محو می‌شود بنابراین اگر اسلام آورد طبعاً تکالیف قبل از اسلام او از وی محو می‌شود و اگر اسلام نیاورد تکلیف بر عهده او هست بدون اینکه انجام آن صحیح باشد پس نتیجه چه خواهد بود؟

در پاسخ گوئیم: بنا بر مبنایی که کافر مکلّف به فروع هست همچنان که مکلّف به اصول است، اگر کافری در حال کفر بمیرد هم نسبت به اصول و هم نسبت به فروع مواخذه می‌شود، لکن بر مبنای که کافر را فقط مکلّف به اصول می‌داند طبعاً تکلیفی نداشته که نسبت به آن مواخذه شود یا با اسلام آوردن آن تکلیف قطع و محو گردد.

متن:

فَصْلٌ فِي الْاَجْنَاسِ الَّتِي تَتَعَلَّقُ بِهَا اَلْزَکَاةْ.

تَجِبُ الزَّكَاةُ فِي تِسْعَةِ أشْيَاءَ، الأنْعَامِ الثَّلاثَةِ وَهِيَ الإِبِلُ وَالبَقَرُ وَالغَنَمُ، وَالنَّقْدَينِ وَ هُمَا الذَّهَبُ وَ الفِضَّةُ وَ الغَلَّاتِ الأربَعُ وَ هِيَ الحِنطَةُ وَ الشَّعيرُ و التَّمْرُ وَالزَّبِيبُ وَلا تَجِبُ في ما عَدَا ذلِكَ عَلَي الأصَحُّ.

ترجمه:

(در اجناسی که به آن ها زکات تعلق می‌گیرد:

زکات واجب است در نُه چیز، انعام ثلاثه و آن شتر و گاو و گوسفند است و نقدین و آن دو طلا و نقره می‌باشد و غلّات اربع و آن گندم و جو و خرما و کشمش است، واجب نیست در غیر این‌ها بنا بر قول صحیح‌تر).

مرحوم صاحب جواهر(ره):

فِي وُجُوبِ اَلزَّكَاةِ عَلَي اَلتِّسْعَةِ الْمَذْکُورَةِ بِلَا خِلَافٍ اَجِدُهُ فِيهِ بَيْنَ الْمُسْلِمِينَ فَضْلاً عَنِ الْمُومِنِينَ، بَلْ هُوَ مِنْ ضَرُورِيَّاتِ الفِقْهِ اِنْ لَمْ يَكُنْ مِنْ ضَرُورِيَّاتِ اَلدِّينِ وَ اَلنُّصُوصُ بِهِ مَعَ ذلِكَ مُتَوَاتِرَةٌ كَتَوَاتُرِهَا فِي اَنَّهُ لَاتَجِبُ فِي مَا عَدَا ذلِكَ[1] .

ترجمه:

(در وجوب زکات بر نُه مورد یاد شده، بدون خلافی که یافته‌ باشم در آن بین مسلمین تا چه رسد به مومنین، بلکه آن از ضروریات فقه است، اگر از ضروریات دین نباشد علاوه بر آن نصوص متواتره نسبت به موارد نُه گانه موجود می باشد همان طور که تواتر نصوص است بر اینکه واجب نیست غیر از موارد مزبور).

نصوصی که دلالت بر وجوب زکات در اجناس نُه گانه داشته و عدم وجوب زکات در چیزی غیر آن ها را می‌رساند:

صحیحه عبدالله بن سنان:

مُحَمَّدُ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ اِبْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ(ع) اُنْزِلَتْ آيَةُ اَلزَّكَاةِ خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وتُزَكِّيهِم بِهَا فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فَأَمَرَ رَسُولُ اَللَّهِ(ص) مُنَادِيَهُ فَنَادَى فِي اَلنَّاسِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وتَعَالى قَدْ فَرَضَ عَلَيكُمُ اَلزَّكَاةَ كَمَا فَرَضَ عَلَيْكُمُ اَلصَّلاَةَ فَفَرَضَ اللَّهُ عَلَيكُم مِنَ الذَّهَبِ والفِضَّةِ و الإبِلِ وَ البَقَرِ وَ الغَنَمِ وَ مِنَ الحِنطَةِ وَ الشَّعِيرِ وَ التَّمْرِ والزَّبِيبِ وَ نَادَى فِيهِمْ بِذَلِكَ في شَهرِ رَمَضانَ و عَفَا لَهُم عَمّا سِوَى ذلِكَ الحَدِيث[2] .

ترجمه:

(عبدالله بن سنان نقل کرده است از امام صادق(ص) که فرمود: آیه زکات خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا «از اموال آن ها صدقه‌ای(یعنی زکات) بگیر، تا بوسیله آن، ایشان را پاک سازی و تزکیه نمائی» در ماه رمضان نازل گردید پس رسول الله(ص) امر فرمود به منادی خود که در بین مردم ندا کند خداوند تبارک و تعالی واجب فرمود بر شما زکات را همانطور که نماز را واجب فرمود پس واجب نمود بر شما از طلا و نقره و شتر و گاو و گوسفند و گندم و جو و خرما و کشمش و ندا داد این موارد را در ماه رمضان و عفو نمود بر ایشان غیر از موارد مزبور را).

صحیحه فضلاء(زراره و محمد بن مسلم و ابوبصیر و بریده بن معاویه و فضیل بن یسار):

مُحَمَّدُ بنِ يَعْقُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَن أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ ومُحَمَّدِ بنِ مُسْلِمٍ و أبي بَصِيرٍ وبُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ العِجْلِيّ والفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ كُلِّهِمْ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِمَا السَّلاَمُ قَالاَ فَرَضَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَّلَ اَلزَّكَاةَ مَعَ اَلصَّلاَةِ فِي اَلْأَمْوَالِ وَسنَّهَا رَسُولُ اَللَّهِ (ص) فِي تِسْعَةِ أَشْيَاءَ وَعَفَا رَسُولُ اَللَّهِ (ص) عَمَّا سِوَاهُنَّ في الذَّهَبِ وَالفِضَّةِ وَالإبلِ وَالبَقَرِ والغَنَمِ والحِنْطَةِ والشَّعِيرِ والتَّمْرِ والزَّبِيبِ وَعَفَا عَمَّا سِوى ذَلِك[3] .

ترجمه:

(زراره و محمد بن مسلم و ابوبصیر و برید بن معاویه و فضیل بن یسار از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل کرده‌اند که فرمودند: خداوند عزوجل زکات را با نماز در اموال او واجب نمود و آن را سنّت نهاده است در نُه چیز، در طلا و نقره و شتر و گاو و گوسفند و گندم و جو و خرما و کشمش و از غیر آن عفو نموده است).

صحیحه علی بن جعفر:

عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ(ص) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ اَلصَّدَقَةِ فِيمَا هِيَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ(ص) في تِسعَةٍ الحِنطَةِ وَالشَّعيرِ والتَّمْرِ والزَّبِيبِ وَالذَّهَبِ وَالفِضَّةِ وَالإبلِ وَالبَقَرِ وَالغَنَمِ وَعَفا عَمّا سِوَى ذلِكَ[4] .

ترجمه:

(علی بن جعفر در کتابش از برادرش موسی بن جعفر(ع) نقل کرده است که سوال کردم از صدقه در آن چه هست،فرمود: که رسول الله(ص) فرمود در نُه چیز گندم و جو و خرما و کشمش و طلا و نقره و شتر و گاو و گوسفند و عفو فرمود از غیر آن ها).

صحیحه زراره:

وَبِإسنادِهِ عن سَعْدٍ عَن أحمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ مَا أَنْبَتَتِ الأَرْضُ مِنَ الْحِنْطَةِ وَالشَّعِيرِ وَالتَّمرِ وَالزَّبيبِ إِلَى أَنْ قَالَ وَلَيْسَ فِيما أنبتَتِ الأَرْضُ شَیْئٌ إلاّ في هذِهِ الأرْبَعَةِ أشْيَاءَ[5] .

ترجمه:

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده است که فرمود: آنچه از زمین روییده است از گندم و جو و خرما و کشمش تا آنجا که فرمود و نیست از آنچه از زمین روییده به جز این چیزهای چهارگانه).

صحیحه ابی بصیر و حسن بن شهاب:

وَعنه عَنِ العَبَّاسِ بنِ عَامِرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَن أَبِي بَصِيرٍ وَالْحَسَنِ ابْنِ شَهَابٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ(ع) قَالَ وَضَعَ رَسُولُ اَللَّهِ(ص) اَلزَّكَاةَ عَلَى تِسْعَةِ أَشْيَاءَ وَ عْفَا عمَّا سِوى ذلِكَ عَلى الذَّهَبِ وَالفِضَّةِ وَالحِنطَةِ وَالشَّعيرِ وَالتَّمرِ وَالزَّبيبِ وَالإبلِ وَالبَقَرِ والغَنَمِ[6] .

ترجمه:

(ابوبصیر و حسن بن شهاب از امام صادق(ع) نقل کرده اند که رسول الله(ص) زکات را وضع نموده است بر نُه چیز و عفو کرده از غیر آن بر طلا و نقره و گندم و جو و خرما و کشمش و شتر و گاو و گوسفند).

صحیحه حلبی:

وَعنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ عُبَيْدِ اَللَّهِ بْنِ عَلِيٍ اَلْحَلبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ(ع) قَالَ سُئِلَ عَنِ اَلزَّكَاةِ فَقَالَ الزَّكاةُ عَلَى تِسعَةِ أشْياءَ عَلى الذَّهَبِ وَالفِضَّةِ والحِنطَةِ وَالشَّعِيرِ وَالتَّمرِ وَالزَّبيبِ والإِبِلِ والْبَقَرِ والغَنَمِ وعَفَا رَسُولُ اَللَّهِ(ص) عَمَّا سِوَى ذَلِكَ[7] .

ترجمه:

(حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که از آن حضرت سوال شد راجع به زکات فرمود: زکات بر نُه چیز است طلاو نقره و گندم و جو و خرما و کشمش و شتر و گاو و گوسفند و عفو فرمود رسول الله(ص) از غیر از موارد مزبور)

روایت محمد بن طیّار:

وَعَنْهُ عَن مُحَمَّدِ بنِ عُبَيْدِ اللَّهِ بنِ عَلِيِ الحَلبيِّ والعَبَّاسِ بنِ عَامِرٍ جَمِيعاً عَنْ عَبْدِ اللهِ بن بُكَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جعفَرِ اَلطَيَّارِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ(ع) عَمَّا تَجِبُ فِيهِ الزَّكاةُ فَقالَ في تِسعَةِ أشْيَاءَ الذَّهَبِ وَالفِضَّةِ وَالحِنطَةِ وَالشَّعيرِ وَالتَّمرِ والزَّبِيبِ والإِبِلِ وَالْبَقَرِ وَالْغَنَمِ وَعَفَا رَسُولُ اللَّهِ(ص)عَمَّا سِوَى ذَلِكَ فَقُلْتُ أَصْلَحَكَ اَللَّهُ فَإِنَّ عِنْدَنَا حَبّاً كَثِيراً قَالَ فَقالَ وَما هُوَ، قُلْتُ الْأَرُزْ قَالَ نَعَمْ مَا أَكْثَرَهُ فَقُلْتُ أَ فِيهِ اَلزَّكَاةُ فَزَبَرَنِي قَالَ ثُمَّ قَالَ أَقُولُ لَكَ إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ (ص) عَفَا عَمَّا سِوَى ذلِكَ وَتَقُولُ إِنَّ عِنْدَنَا حَبّاً كَثِيراً أَفيهِ اَلزَّكَاةُ[8] .

ترجمه:

(محمّد بن طیّار نقل کرده است که سوال کردم از امام صادق(ص) راجع به آنچه زکات به آن تعلق گرفته و واجب شده است پس فرمود: در نُه چیز طلا و نقره و جو و خرما و کشمش و شتر و گاو و گوسفند و رسول الله(ص) از غیر آن عفو فرمود پس گفتم: پس نزد ما دانه زیاد است، پس فرمود: و آن چیست؟ گفتم برنج، فرمود: بلی چه زیاد است آن، پس گفتم: آیا در آن زکات است؟ پس برخورد تند نمود با من سپس فرمود: به تو می‌گویم رسول الله(ص) از غیر آن ها عفو نموده است و تو می‌گویی نزد ما دانه زیاد می‌باشد آیا در آن زکات است).