موضوع: کتاب الزکاة/احکام زکات /شرائط وجوب زکاة

متن:

اَلْكَافِرُ تَجِبُ عَلَيْهِ الزَّكاةُ لكِنْ لا تَصِحَّ مِنْهُ إِذَا أَدّاهَا، نَعَمْ لِلاِمامِ(ع) أَوْ نَائِبِهِ أَخَذُها مِنْهُ قَهْراً وَ لَوْ كَانَ قَدْ أَتلَفَها فَلَهُ أَخْذُ عِوَضِها مِنْهُ.

ترجمه:

(بر کافر زکات واجب است لکن صحیح نیست از او هرگاه اداء کند آن را، بلی بر امام(ع) یا نائب وی است که زکات را از کافر بگیرد و اگر آن را تلف کرد پس بایستی عوض آن را از او اخذ نماید).

شرح:

مشهور فقهاءِ بر همین نظر می باشند، بلکه نقل اجماع اصحاب شده است که کفار مکلّف به فروع هستند همانگونه که مکلف به اصول می باشند.

بیان آیاتی از قرآن کریم را که دلالت بر آن دارند متذکّر می شویم:

عمومات آیات احکام، از قبیل:

آیه شریفه﴿و لِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَيْتَ مَنِ اسْتَطاعَ اِلَیْهِ سَبیلاً﴾ (سوره آل عمران آیه ۹۷)

ترجمه:

(و بر مردم است انجام حج هر آن کس که استطاعت داشته باشد).

آیه شریفه﴿قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَ لَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَ إِيَّاهُمْ وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ وَ لَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾. (سوره انعام آیه ۱۵۱)

ترجمه:

(بگو بیایید آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم اینکه چیزی را شریک خدا قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید و فرزندانتان را از (ترس) فقر، نکشید، ما شما و ان ها را روزی می‌دهیم و نزدیک کارهای زشت نشوید، چه آشکار باشد چه پنهان و انسانی را که خداوند محترم شمرده، به قتل نرسانید مگر به حق (و از روی استحقاق) این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش کرده، شاید درک کنید).

آیانی که تکلیف زکات بر کفار را دلالت دارد:

﴿وَ وَيْلٌ لِلْمُشْرِكِينَ الَّذِينَ لَا يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ﴾ (سوره فصلت آیه 6 و 7)

ترجمه:

(وای بر مشرکین همان هائی که زکات نمی دهند و به آخرت کافر هستند؟)

آیه شریفه ﴿مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ﴾. (سوره مدثر آیه 42 تا 46)

ترجمه:

(چه چیزی شما را به جهنم کشانید؟ گویند ما ازنمازگذاران نبودیم و به مساکین غذا نمی دادیم و با آن ها که در باطل بودند هم صدا می شدیم و همواره روز جزا را تکذیب می کردیم).

شایان ذکر است که بین آیاتی که ملاحظه شد و آن هایی که خطاب در آن ها اختصاص به مؤمنین دارد منافاتی نیست از جمله:

﴿يا أيُّها اَلذّينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصّيامُ ﴾ (سوره بقره آیه 183)

ترجمه:

(ای اهل ایمان روزه بر شما واجب گردید).

﴿اِنَّ الصَّلاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتاباً مَوْقُوتاً﴾ (سوره نساء آیه ۱۰۳)

ترجمه:

(نماز بر مومنین فریضه ای است که دارای وقت معین می باشد)

اما نصوصی که دلالت دارد بر اینکه کفار همانطور که مکلف به اصول هستند مکلف به فروع می باشند:

صحیحه هشام بن سالِم:

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِيُّ فِي الْمَحَاسِنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا كَلَّفَ اللَّهُ الْعِبَادَ إِلَّا مَا يُطِيقُونَ إِنَّمَا كَلَّفَهُمْ فِي الْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ خَمْسَ صَلَوَاتٍ وَ كَلَّفَهُمْ مِنْ كُلِّ مِائَتَيْ دِرْهَمٍ خَمْسَةَ دَرَاهِمَ وَكَلَّفَهُمْ صِيَامَ شَهْرٍ فِي السَّنَةِ وَ كَلَّفَهُمْ حَجَّةً وَاحِدَةً[1] ...

ترجمه:

(هشام بن سالم از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود خداوند تکلیف نکرده است بر بندگان جز آنچه توان آن را دارند، هر آینه تکلیف کرده برایشان درهر روز و شب پنج نماز و پرداخت پنج درهم از دویست درهم و روزه یک ماه در سال و به جا آوردن یک حج …)

آنچه بیان شد از کتاب و سنّت دلالت داشت بر اینکه کفار همانطور که مکلّف به اصول هستند نسبت به فروع هم مکلّف می باشند.

در مقابل قول به خلاف از سوی بعضی مطرح شده و بر آن استدلال نموده اند:

۱- روایاتی که دلالت دارند بر اینکه تکلیف، متوقّف بر اقرار و تصدیق به شهادتین می باشد.

مکلّف ساختن کافر به تکالیف شرعی، تکلیف به مالایطاق می باشد همانگونه که تکلیف نمودن جاهل به آنچه نسبت به آن جهل دارد تکلیف به ما لایطاق می باشد.

محال بودن تکلیف کافر به عبادات به جهت عدم صحت ان ها از وی.

در پاسخ ایشان گفته شده است:

مراد از اینکه کافر همچنان که مکلّف به اصول است نسبت به فروع هم مکلف می باشد چنین نیست که بر کافر واجب است فروع را از جمله نماز و زکات و حجّ و مانند این‌ها را در حال کفرش به جا آورد بلکه مقصود آن است همانطور که بر او واجب است ایمان و اقرار به خدا، همزمان واجب است ایمان و اقرار به رسول و ولایت و احکام و عمل به ان ها داشته باشد البته در این بین رعایت مراتب لازم است یعنی اینکه هرچند در یک زمان مکلّف به همه ان ها می‌باشد لکن به این ترتیب که اول قبول اسلام و ولایت و سپس عمل به احکام انجام پذیرد.

و در مورد علم به تکلیف هم در واقع علم، شرط تنجّز تکلیف است نه نفس تکلیف به دلیل اشتراک عالم و جاهل در اصل تکلیف و لکن در مقام عمل ابتدا بایستی علم به تکلیف حاصل کند و سپس آن را انجام دهد، بنابراین توهّم تکلیف به مالا یطاق وجهی ندارد، همانگونه که در مورد تعلّق تکلیف به کافر چنین می‌باشد و در ما نحن فیه هم آنچه مستحیل است، عبارت از تکلیف کافر به عبادات در حال کفر وی می باشد و لکن تکلیف هم زمان به اصول و فروع با رعایت ترتیب در فعلیت، یعنی ابتداء قبول اسلام و سپس عمل به احکام آن ممکن است و هیچ اشکالی بر آن نیست.

أقول: فتحصّل که بر کافر هم زکات واجب است و در نفس تکلیف بین مؤمن و کافر اشتراک است هرچند در فعلیت بایستی ترتیب رعایت گردد.