درس خارج فقه استاد سید هاشم حسینی بوشهری
1401/12/01
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: فصل فی الحیض/ رابطه بین حیض و بلوغ/
خلاصه جلسه گذشته
عرض شد که به نظر فقها درباره رابطه حیض با بلوغ دو نظر وجود دارد؛
نظر اول، این است که حیض دلیل و اماره بر بلوغ است و لذا حیض کاشف از تحقّق بلوغ میباشد. مرحوم شهید اول (ره) در ذکری و مرحوم شهید ثانی (ره) در مسالک این نظر را دارند و ادعای نفی خلاف کردهاند و گفتهاند که در مسأله خلافی نیست و در کتاب صوم از کتاب روضة بر این مطلب ادعای اجماع شده است.
نظر دوم، این است که گفتهاند که نفس حیض، بلوغ است، یعنی خود حیض بما هو حیضٌ بلوغ است، نه اینکه حیض اماره بر بلوغ باشد. مرحوم سید بن زهره (ره) در کتاب غُنیه بر این مطلب ادعای اجماع کرده است.
مرحوم آیت الله حکیم (ره) چهار روایت در تأیید نظر دوم ذکر کرده است که در جلسه گذشته به آنها اشاره شد.
در ادامه، مرحوم آیت الله حکیم (ره) به بررسی و تجزیه و تحلیل نظر دوم (سببیّت حیض) پرداخت و گفت که سببیّت را به دو صورت تجزیه و تحلیل میکنیم؛
تحلیل اول، این است که اگر آنگونه که از ظاهر کلمات اصحاب استفاده میشود، بگوییم که تحقّق حیض قبل از اتمام نُه سالگی ممتنع است و قبل از نُه سالگی، حیض محقّق نمیشود [، یعنی به روایاتی که برای حیض حدودی مشخص کردهاند، رجوع شود] در این صورت، سببیّت حیض برای بلوغ ممتنع خواهد بود، یعنی اگر نُه سال تمام نشده باشد، نمیتوان به حیضیّت خون حکم کرد، هرچند که در واقع حیض باشد. بنابراین، اگر تحقّق حیض قبل از نُه سالگی ممتنع باشد، نظر دوم که حیض را سبب بلوغ میدانست و معتقد بود که نفس حیض، بلوغ است زیر سؤال میرود و سببیّت حیض از بین میرود پس، نظر دوم به کلّی از بین میرود زیرا شرط تحقق حیض، اتمام نُه سالگی است و رسیدن به نُه سالگی باید أسبق از حیض باشد نه اینکه نخست حیض بیاید و بعد از آن، نُه سالگی و بلوغ ثابت شود بلکه نخست باید نُه سالگی و بلوغ ثابت شود و سپس به حیضیّت خون حکم شود در نتیجه، حیض نمیتواند سبب بلوغ باشد.
تحلیل دوم، این است که اگر گفته شود که تحقّق حیض قبل از نُه سالگی ممکن است و ممتنع نیست در این صورت، هرچند مقتضای اطلاق نصوصِ مذکور [، یعنی روایاتِ مؤیّدهای که در جلسه گذشته ذکر شدند]، این است که رؤیت خون حیض قبل از اتمام نُه سالگی سبب بلوغ میشود، لکن نصوص دال بر تحدید که حیض را به نُه سالگی محدَّد میکنند بر نصوص مذکور که حیض را سبب برای بلوغ و اثبات نُه سالگی میدانند، حاکماند لذا اطلاق این روایات، به وسیله نصوص دال بر تحدید، تقیید میخورند در نتیجه، موضوع آن نصوصِ مؤیّده [مذکور در جلسه گذشته]، به بعد از اتمام نُه سالگی اختصاص مییابند. بنابراین، اگر دختری قبل از نُه سالگی خونی ببیند که اوصاف حیض را داشته باشد، حیض شمرده نمیشود و احکام حیض بر آن مترتّب نمیشود، بلکه خونی حیض است که بعد از اتمام نُه سالگی دیده شود. این سخن با کلام مرحوم آیت الله خویی (ره) [که فرموده است که روایات دال بر ترتّب وجوب نماز، روزه و پوشش بر حیض، به موردی مربوطند که حیض بودن مسجّل باشد و حیض بودن زمانی مسجّل و ثابت است که نُه سال تمام شده باشد] نیز سازگار است.
پس در صورت دوم [، یعنی صورت امکان که تحقّقِ حیض قبل از نُه سالگی ممکن است] نیز همانند صورت اول [، یعنی صورت امتناع که تحقّق حیض قبل از اتمام نُه سالگی ممتنع است]، نمیتوان حیض را سبب برای بلوغ قرار داد زیرا با توجه به روایات تحدید، شرط تحقق حیض، بلوغ و اتمام نُه سالگی است لذا خود حیض نمیتواند سبب برای بلوغ باشد. پس در هر دو صورت (صورت امتناع و صورت امکان)، یعنی هم طبق تحلیل اول و هم طبق تحلیل دوم، حیض نمیتواند سبب برای بلوغ باشد. مرحوم آیت الله حکیم (ره) فرموده است که در هر دو صورت، مختار ما طریقیّت حیض است، یعنی حیض طریق و اماره برای اثبات بلوغ است و جنبه موضوعیّت و سببیّت ندارد و لذا نظر دوم (سببیّت حیض) که از بعضی از اصحاب نقل شده است و مرحوم سید ابن زهره (ره) بر آن ادعای اجماع کرده است، مردود است.
مرحوم آیت الله حیکم (ره) سپس از کلام خود عدول کرده است و فرموده است که در فرض دوم (فرض امکان)، طریقیت حیض را قبول نداریم. ایشان فرموده است که بنا بر فرض دوم، طریقیت حیض برای بلوغ مشکل است لذا حیض نمیتواند جنبه طریقیّت داشته باشد زیرا علم به حیضیّت که موضوع برای احکام قرار گرفته است [، مثل اینکه وقتی که علم به حیض باشد زن نباید نماز بخواند و روزه بگیرد و در مسجد داخل شود،] بر علم به اتمام نُه سالگی متوقف است و از آن طرف مبنا، امکان تحقّق حیض، قبل از اتمام نُه سالگی است و حیض طریق برای تحقق اتمام نُه سالگی قرار داده شده است پس، از یک طرف علم به حیض متوقف بر علم به اتمام نُه سالگی است و از طرف دیگر علم به اتمام نُه سالگی است نیز متوقف بر علم به حیض است و این دور است و باطل است.
توضیح بیشتر اشکال دور، انشاءالله، در جلسه آینده بیان خواهد شد.