موضوع:فصل فی أحكام غسل الجنابة/کیفیت غسل ارتماسی در حوض کمتر از کرّ/_

مسأله 672: «إذا كان حوض أقلّ من الكرّ يجوز الاغتسال فيه بالارتماس مع طهارة البدن، لكن بعده يكون من المستعمل في رفع الحدث الأكبر، فبناءً على الإشكال فيه يشكل الوضوء و الغسل منه بعد ذلك و كذا إذا قام فيه و اغتسل بنحو الترتيب بحيث رجع ماء الغسل فيه و أمّا إذا كان كرّاً أو أزيد فليس كذلك. نعم، لا يبعد صدق المستعمل عليه إذا كان بقدر الكرّ لا أزيد و اغتسل فيه مراراً عديدة، لكن الأقوى كما مرّ جواز الاغتسال و الوضوء من المستعمل»[1] .

به نظر مرحوم سید (ره)، اگر آب حوض، کمتر از کُرّ باشد، در صورتی که بدن پاک باشد، انجام غسل ارتماسی در آب آن حوض جایز است، لکن بعد از غُسل، آن آب، آبِ مستعمل در رفع حدث اکبر خواهد بود، پس بنا بر اشکال داشتن استفاده از این آبِ مستعمَل، وضو و غُسل با آن آب که برای رفع حدث اکبر استفاده شده است، مشکل می‌باشد و همین‌گونه است، در صورتی که شخص، در آب کمتر از کُر بایستد و به نحو ترتیبی غسل کند، به نحوی که آب غُسل به حوض برگردد [، یعنی همین حکمی که در رابطه با غسل ارتماسی در حوض کمتر از کُر بیان شد در رابطه با غسل ترتیبی در حوض کمتر از کُر نیز بیان می‌شود]. اما اگر آب حوض به اندازه کُر یا بیشتر از کُر باشد این گونه نیست [، یعنی حکم غسل ارتماسی در آب کمتر از کر را ندارد]. بله بعید نیست که بر آبی که به اندازه کُر باشد و بیشتر از کُر نباشد و شخص نیز چندین مرتبه در آن غسل کند، آبِ مستعمَل در رفع حدث اکبر صدق کند، لکن همان‌طور که گذشت، أقوی این است که غُسل کردن و وضو گرفتن در آب مستعملی که به اندازه کُر باشد، جایز است.

دلیل جواز غسل ارتماسی با حوض کمتر از کُر

دلیل اینکه اگر آب حوض، کمتر از کُر باشد و بدن شخص پاک باشد، می‌تواند در آن آب غُسل کند این است که:

اولاً، شرط نشده است که برای غُسل ارتماسی حتماً باید آب به اندازه کُر یا بیشتر از کُر باشد، بلکه ملاک برای غُسل ارتماسی این است که آب تمام بدن را فرا بگیرد، بنابراین اگر آبی که کمتر از مقدار کُر است، همه بدن را فرا بگیرد، غُسل ارتماسی صدق می‌کند و مشکلی ندارد، مثل اینکه شخص در آب بنشیند و آب تمام بدنش را فرا بگیرد که در این صورت، غسل ارتماسیِ او صحیح است. پس دلیل جواز غُسل ارتماسی با آب کمتر از کُر این است که دلیلی بر عدم جواز غُسل ارتماسی با آب کمتر از کُر وجود ندارد و لذا اگر ملاکِ غُسل ارتماسی که فرا گرفتن آب، تمام بدن را می‌باشد، با آب کمتر از کُر نیز محقق شود، غُسل صحیح است و مشکلی پیش نمی‌آید.

ثانیاً، اطلاق روایت صحیحه حلبی نیز بر جواز غسل ارتماسی با آب حوضِ کمتر از مقدار کُر دلالت دارد.

عَنِ الْحَلَبِيِّ؛ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ: «إِذَا ارْتَمَسَ الْجُنُبُ فِي الْمَاءِ ارْتِمَاسَةً وَاحِدَةً أَجْزَأَهُ ذَلِكَ مِنْ غُسْلِهِ»[2] .

با توجه به این روایت صحیحه، مصداق غسل ارتماسی در مانحن‌فیه که آب حوض، کمتر از کُر است نیز محقق است لذا غسل ارتماسی در آب کمتر از کُر، مشکلی ندارد.

دلیل لزوم پاک بودن بدن در فرض مذکور، این است که اگر بدن شخص نجس باشد و بخواهد در آب کمتر از کُر غُسل کند، آب نیز متنجِّس خواهد شد و غسل با آب متنجِّس صحیح نیست، چون به محض دخول شخص در آب، آب متنجِّس خواهد شد و امکان غُسل ارتماسی با آن آب وجود نخواهد داشت.

دلیل عدم جواز استفاده از آب استعمال شده به منظور رفع حدث اکبر، برای وضو و غُسل

جایز نیست که آب قلیل که کمتر از کُر است و برای رفع حدث اکبر مورد استفاده قرار گرفته است، برای مرتبه دوم برای رفع حدث اکبر یا رفع حدث اصغر مورد استفاده قرار گیرد.

روایت موثقه ابن سنان بر همین مطلب دلالت دارد؛ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: «... الْمَاءُ الَّذِي يُغْسَلُ بِهِ الثَّوْبُ أَوْ يَغْتَسِلُ بِهِ الرَّجُلُ مِنَ الْجَنَابَةِ لَا يَجُوزُ أَنْ يُتَوَضَّأَ مِنْهُ وَ أَشْبَاهِهِ...»[3] .

به نظر می‌رسد که اطلاق روایت موثقه ابن سنان حتّی آب کر را نیز شامل می‌شود، یعنی نمی‌توان با آبی که شخص، به منظور رفع حدث اکبر استفاده کرده است، وضو گرفت یا غُسل کرد، چه آن آب، کُر باشد و چه کمتر از کُر باشد.

حکم غُسل ترتیبی با آب کمتر از کُر

گاهی شخص، می‌خواهد در حوضی که آب آن کمتر از مقدار کُر است، غسل ترتیبی انجام بدهد، به این صورت که داخل حوض می‌ایستد و سر و گردن، طرف راست و طرف چپ را می‌شوید، به گونه‌ای که آبی که برای شستن بدن استفاده می‌کند به حوض برمی‌گردد. در این صورت، نظر مرحوم سید (ره) این است که حکم این صورت نیز همانند صورتی است که شخص می‌خواهد با آب این حوض، غسل ارتماسی انجام بدهد، یعنی وضو و غُسل با این آب که در رفع حدث اکبر استفاده شده است، جایز نیست.

اما به نظر مرحوم آیت الله خویی (ره)، فرمایش مرحوم سید (ره) را نمی‌توان تأیید کرد چون موضوع برای نهی از اغتسال یا وضو با آب مستعمَل، آبی است که شخص با آن آب غُسل کرده باشد و آبی که آب مستعملِ در اغتسال با آن مخلوط شده باشد را شامل نمی‌شود و مانحن‌فیه که شخص به صورت ترتیبی در حوض می‌ایستد و غُسل می‌کند از این قبیل است، پس نهی مذکور، فقط آبی را شامل می‌شود که شخص با آن غُسل کرده باشد و آبی که شخص به منظور غُسل کردن برداشته است و دوباره به حوض برگشته است و با آب حوض مخلوط شده است را شامل نمی‌شود زیرا در این صورت، گفته نمی‌شود که شخص در این آب غُسل کرده است، بلکه گفته می‌شود که از این آب برداشته است و با آن غُسل کرده است و نهی مذکور، فقط آبی را شامل می‌شود که شخص در آن غُسل کرده باشد و این فرض فقط غسل ارتماسی را شامل می‌شود و غُسل ترتیبی را شامل نمی‌شود.

توضیح این مطلب، ان‌شاءالله، در جلسه آینده بیان خواهد شد.