موضوع: فصل فی أحكام غسل الجنابة/لزوم طهارت بدن قبل از غُسل/-

خلاصه جلسه گذشته

بحث در مسأله666 بود.

عرض شد که به نظر مرحوم سید (ره)، در هر عضوی، شرط است که قبل از اینکه [به نیّت غُسل] شسته شود، پاک باشد، پس اگر نجس باشد، غُسل کننده نخست باید آن عضو را تطهیر کند [و بعد از آن به نیّت غُسل، آن عضو را بشوید] و شستن واحد برای رفع خبث [نجاستی که روی عضو است] و حدث [حالتی، مثل جنابت که برای شخص ایجاد شده است] کفایت نمی‌کند، همان‌گونه که [این مطلب] در بحث وضو گذشت و لازم نیست که شخص [ی که یک عضو از بدنش نجس است] قبل از شروع غُسل، همه اعضای بدنش را بشوید، هرچند که احتیاط [مستحب] این است که همه اعضا را بشوید.

عرض شد که در رابطه با مسأله مذکور، در دو مقام بحث می‌شود؛ مقام اول، در لزوم یا عدم لزوم طهارت همه اعضای بدن، قبل از غُسل است و مقام دوم در لزوم یا عدم لزوم طهارتِ هر عضوِ متنجِّسی قبل از غُسل است.

مقام اول در جلسه گذشته ذکر شد و عرض شد که عده‌ای از بزرگان معتقدند که طهارتِ مجموع اعضای بدن، قبل از غُسل لازم است، یعنی در صحت غُسل شرط است که همه اعضای بدن قبل از غُسل پاک باشند. این عده برای سخن خود به دو دسته از روایات استناد کرده بودند که در جلسه گذشته ذکر شدند.

همچنین، عرض شد که مرحوم آیت الله خویی (ره) به استناد به این دو دسته روایت اشکال کرده است و فرموده است که قبول داریم که اوامر، در وجوب نفسی ظهور دارند، اما این ظهور در رابطه با واجبات مرکب، به امر ارشادی انقلاب پیدا می‌کند که به شرطیت یا جزئیت ارشاد دارند، کما اینکه نهی صادر شده از طرف شارع در واجبات مرکّب، به مانعیت ارشاد دارد.

اما دو امری که در دو روایت مذکور، آمده‌اند از امور عادی می‌باشند و امر مولوی نیستند تا گفته شود که امر مولی به شرطیت و جزئیت ارشاد دارد یا نهی او به مانعیت ارشاد دارد. پس در بحث مورد نظر، مولی در مقام بیان یک امر عادی است و در مقام بیان امر مولوی نیست چون غالباً بعد از حصول جنابت، عورت به واسطه خروج مَنی، نجس می‌شود و مَنی مثل بول نیست که با ریختن آب بر آن، زایل بشود زیرا بول شبیه آب است لذا با صِرف آب ریختن بر آن، برطرف می‌شود، ولی مَنی یک حالت لزج دارد که با صرف آب ریختن برطرف نمی‌شود، بلکه نیاز به کیسه کشیدن یا صابون زدن دارد تا برطرف شود لذا طبیعی است که زمانی که شخصِ جنب می‌خواهد غُسل کند، عورت را کاملاً بشوید تا رفع خبث شود. خود جُنب نیز متوجه است که با صرف آب ریختن، رفع خبث و حدث با هم ممکن نیست زیرا با ریختن آب بر سر، آب به عورت که متنجِّسِ به نجاست مَنی است، اصابت می‌کند و باعث می‌شود که آن نجاست به سایر مواضع نیز منتقل شود. پس امر شارعِ مقدس به شستن عورت و شستن نجاست که در روایات مذکور، آمده است، امر عادیِ طبیعی است و امر مولوی نیست.

نکته: به نظر می‌رسد که فرمایش مرحوم آیت الله خویی (ره)، مربوط به فرضی است که شخص بخواهد با آب قلیل غُسل کند، که در این فرض شخص نمی‌تواند هم‌زمان با غُسل کردن، مَنی را نیز برطرف کند و برطرف کردن مَنی در اثناء غُسل مشکل است ولی در زمان کنونی که نوعاً با آب کثیر غُسل می‌شود، محتمل است که شخص هم‌زمان با غُسل کردن و در اثناء غُسل، مَنی را نیز برطرف کند.

نتیجه اینکه باید بین موارد تفصیل قائل شد، به این نحو که تطهیر همه اعضای بدن قبل از غُسل لازم نیست، یعنی این‌گونه نیست که غُسل متوقف بر شستن عورت که متنجِّس به مَنی است، باشد، یعنی لازم نیست که نخست آن موضع تطهیر شود و سپس غُسل کند، بلکه می‌تواند به عنوان غُسل سر و گردن را بشوید و سپس وقتی به عورت [که متجِّس است] رسید، نخست آن را تطهیر می‌کند و سپس به نیّت غُسل آن را می‌شوید، پس لازم نیست که حتماً قبل از شروع غُسل، موضع نجس تطهیر شود چون شستن آن موضع یک امری طبیعی است چون معمولاً مَنی در اثناء غُسل زایل نمی‌شود لذا شخص نخست آن را تطهیر می‌کند و سپس به نیّت غُسل می‌شوید، اما اگر در اثناء غُسل بتوان نجاست را زایل کرد، نوبت به این نمی‌رسد که گفته شود که حتماً باید تمام اعضای بدن قبل از غُسل پاک باشند، بلکه لزوم تطهیر، مربوط به موردی است که تطهیر آن در اثناء غُسل ممکن نباشد که در این صورت، شخص نخست باید آن موضع را تطهیر کند تا یقین کند که هنگام شستن بدن به عنوان غُسل، همه بدن پاک است.

بنابراین، تطهیر عورت یک امر طبیعی و عادی است، لکن همین امر طبیعی به این نحو است که گاهی در اثناء غسل تطهیر عورت امکان دارد و گاهی تطهیر آن در اثناء غسل امکان ندارد که در هر موردی که شخص بداند که امکان تطهیر در حین غسل ممکن نیست باید قبل از غسل آن موضع را تطهیر کند و سپس غسل کند.

دلیل دیگر بر اینکه تطهیر بدن قبل از غسل، یک امر طبیعی است و شرط نیست که تمام اعضا قبل از غُسل حتماً پاک باشند روایت ذیل است؛

عَنْ حَكَمِ بْنِ حُكَيْمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) ‌فِي حَدِيثِ كَيْفِيَّةِ غُسْلِ الْجَنَابَةِ؛ قَالَ: «فَإِنْ كُنْتَ فِي مَكَانٍ نَظِيفٍ فَلَا يَضُرُّكَ أَنْ لَا تَغْسِلَ رِجْلَيْكَ وَ إِنْ كُنْتَ فِي مَكَانٍ لَيْسَ بِنَظِيفٍ فَاغْسِلْ رِجْلَيْكَ»[1] [2] .

در این روایت به شستن دو پا [بعد از شستن سر و بدن] امر شده است و معنای این کلام، این است که طهارت همه اعضای بدن، قبل از غُسل شرط نیست، بلکه می‌گوید که بعد از شستن سر و بدن، اگر پاها نجس بود، پاها را تطهیر کنید، در صورتی که اگر شستن تمام اعضای بدن قبل از غُسل، شرط بود، امام (ع) باید می‌فرمود که نخست پاها را تطهیر کن و سپس غُسل کن.

نکته: طبق مبنای کسانی که در غسل جنابت، رعایت ترتیب را لازم می‌دادند، در فرض مذکور که پاها نجس است، غُسل کننده نخست طرف راست را می‌شوید و نجاست پای راست را برطرف می‌کند و سپس به نیّت غُسل آن را می‌شوید و سپس طرف چپ بدن را می‌شوید و نجاست پای چپ را برطرف می‌کند و سپس به نیّت غُسل آن را می‌شوید. اما طبق مبنای مرحوم آیت الله خویی (ره) که رعایت ترتیب را در غُسل لازم نمی‌داند، شخص سمت راست و چپ بدن را می‌شوید و سپس نجاست پاها را برطرف می‌کند و در ادامه به نیّت غُسل پاها را می‌شوید. البته اگر بدن پاک باشد و نجاستی در آن نباشد، نیازی به شستنی سوای شستنِ به قصد غُسل نیست.

بررسی مقام دوم

مقام دوم، این است که آیا طهارت هر عضوِ متنجِّسی، قبل از غُسل لازم است یا لازم نیست؟

مشهور، معتقدند که طهارت هر عضو متنجِّسی، قبل از غُسل لازم است.

ادله حکم مذکور

دلیل اول، این است که اگر عضوی متنجِّس باشد، آبی که به آن عضوِ متنجِّس اصابت می‌کند، نجس می‌شود و در این صورت، غُسل با آب متنجِّس، صحیح نخواهد بود زیرا لازم است که آبی که شخص برای ازاله حدث [، مثل جنابت] استفاده می‌کند، پاک باشد و همچنین، آبی که در هنگام ازاله خبث [نجاست] استفاده می‌شود باید پاک باشد زیرا اگر عضوِ نجس، قبل از غُسل تطهیر نشود آبی که به آن عضوِ نجس اصابت می‌کند، نجس می‌شود و ازاله خبث با آن آب ممکن نیست و در نتیجه ازاله حدث و خبث با آب نجس ممکن نیست.