درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/عوامل تضعیف بدن /

از دیگر آیات طبی قرآن بخشی از آیه 247 سوره بقره است. خداوند می‌فرماید:

﴿وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ ۖ وَاللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾[1]
و در دانش و توانایی و قوت جسم فزونی بخشیده، و خدا ملک خود را به هر که خواهد بخشد، که خدا به حقیقت توانگر و داناست.

یکی از قصه‌ها که در سوره بقره آمده است، ماجرای طالوت و جالوت است. جالوت پادشاه ظالمی بود که مردم آن زمان از دست او به تنگ آمده بودند. عده‌ای از مردم به سراغ پیامبر خود رفتند ‌ و ‌گفتند که ما قصد مبارزه با جالوت را داریم، اما به یک فرمانده نظامی نیاز داریم و از شما می‌خواهیم برای ما یک فرمانده نظامی تعیین کنی. خداوند جناب طالوت را برای فرماندهی آنان قرار داد. عده‌ای از آن‌ها به این بهانه که طالوت وضع مالی خوبی ندارد و نسب او معروف نیست، مخالفت کردند. آن پیامبر در جواب بیان داشت: ﴿إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَيْكُمْ﴾[2] خداوند طالوت را برای شما انتخاب کرده است: ﴿وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ﴾ و از نظر علمی توسعه و وسعت علمی به ایشان عطا فرموده است و از نظر جسمی هم فردی قوی، شجاع و نیرومند است. ﴿وَاللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾[3] و خداوند هر کسی را که بخواهد به سلطنت و پادشاهی می‌رساند و خداوند واسع و علیم است (و می‌داند که چه کسی شرایط برخورداری از پادشاهی و سرلشگری را دارد)

شاهد ما این قسمت از آیه است: ﴿وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ﴾

از این رو قصد داریم ذیل این آیه به عوامل ضعیف کننده و قوت‌بخش بدن بر حسب روایات اهل بیت (ع) اشاره کنیم.

عوامل ضعیف کننده بدن:

در روایات اهل بیت (ع) عوامل ضعیف کننده‌ی بدن ذکر شده است. برخی از مصادیق این عوامل جزو محرمات و برخی جزو مکروهات است.

2 عامل حرامِ ضعیف کننده بدن:

1) خوردن گوشت مردار

در حکمت تحریم مردار وارد شده است که:

«أَمَّا الْمَيْتَةُ فَلَا يُدْمِنُهَا أَحَدٌ إِلَّا ضَعُفَ بَدَنُهُ وَ نَحَلَ جِسْمُهُ وَ ذَهَبَتْ قُوَّتُهُ وَ انْقَطَعَ نَسْلُهُ وَ لَا يَمُوتُ آكِلُ الْمَيْتَةِ إِلَّا فُجَاءَةً»[4]
هر کس خوردن مردار را ادامه دهد بدنش ضعیف و سست می‌شود و توانایی‌اش را از دست می‌دهد و نازایی به همراه دارد و چه بسا دچار مرگ‌های ناگهانی شود.

شاهد ما این قسمت از روایت است: «ذَهَبَتْ قُوَّتُهُ»؛ قوت انسان را می‌برد. از مصادیق گوشت مردار می‌تواند این موارد باشد:

1- حیوان حلال گوشت ذبح شرعی نشده باشد.
2- حیوان حلال گوشت از بلندی پرت شود یا در چاهی بیفتد و بمیرد.
3- حیوان حلال گوشت در اثر ستیز بین حیوانات حلال گوشت به ضرب شاخ حیوان دیگری مرده باشد مثلا بزی با شاخش گوسفندی را از بین ببرد و گوسفند بمیرد.
4- حیوان حلال گوشت در اثر ضربه‌ای بمیرد.

این‌ها از مصادیق مردار است و خوردن گوشت مردار باعث ضعف بدن می‌شود و از این رو است که خداوند آن را حرام کرده است.

2) خوردن خاک

برخی به خوردن مهر علاقه‌مند هستند. البته تربت امام حسین (ع) یا گِل ارمنی استثنا شده و در مقام درمان، مریض می‌تواند حداکثر به اندازه یک نخود از تربت امام حسین (ع) استفاده کند. اما عده‌ای به خوردن خاک و مهر علاقه‌مند هستند.

«مَنْ أَكَلَ اَلطِّينَ فَضَعُفَتْ قُوَّتُهُ اَلَّتِي كَانَتْ قَبْلَ أَنْ يَأْكُلَهُ وَ ضَعُفَ عَنْ عَمَلِهِ اَلَّذِي كَانَ يَعْمَلُهُ قَبْلَ أَنْ يَأْكُلَهُ حُوسِبَ عَلَى مَا بَيْنَ ضَعْفِهِ وَ قُوَّتِهِ وَ عُذِّبَ عَلَيْهِ»[5]
کسی که گِل یا خاک بخورد از ناحیه‌ی قوتی که قبل از خوردن خاک داشت، ضعیف می‌شود و از انجام كارى كه پيش از خوردن آن مي‌كرد، ناتوان می‌شود و بر آنچه از او در بين ضعف و قوّتش صادر شده، محاسبه شده و عذاب مى‌گردد.

خوردن گِل یا خاک، قوت را از انسان می‌گیرد و چنین فردی در روز قیامت در ازای ضعفی که پیدا کرده و نتوانسته خدا را عبادت کند، مورد محاسبه قرار می‌گیرد. خدا او را عذاب می‌کند؛ چرا که خوردن خاک حرام است و بدن را بیمار و دچار ضعف و کم‌خونی می‌کند. حکمت آفرینش انسان عبادت و بندگی خدا است و انسان ضعیف نمی‌تواند خدا را به خوبی عبادت کند.

3) ترک شام

این عامل جزو مکروهات است. در روایات، خوردن شام بسیار سفارش شده است. کسی که شام نخورد، بدن خودش را خراب کرده است.

«أَوَّلُ خَرَابِ اَلْبَدَنِ تَرْكُ اَلْعَشَاءِ»[6]
آغاز ویران‌گری بدن شام نخوردن است.

یا

«تَرْكُ الْعَشَاءِ خَرَابُ الْبَدَنِ‌»[7]
شام نخوردن مساوی با خراب شدن بدن است.

در روایت دیگری آمده است:

«مَنْ تَرَكَ اَلْعَشَاءَ لَيْلَةَ اَلسَّبْتِ وَ لَيْلَةَ اَلْأَحَدِ مُتَوَالِيَتَيْنِ ذَهَبَتْ عَنْهُ قُوَّتُهُ فَلَمْ تَرْجِعْ إِلَيْهِ أَرْبَعِينَ يَوْماً»[8]

در روایتی دیگر آمده است:

«مَنْ تَرَكَ اَلْعَشَاءَ نَقَصَتْ مِنْهُ قُوَّةٌ وَ لاَ تَعُودُ إِلَيْهِ»[9]
کسی که شام نخورد نیرویی را از دست می‌دهد که به هیچ‌وجه به این راحتی برنمی‌گردد.

4) ریختن آب سرد روی بدن

کسی که وارد حمام شود مناسب است هفت مشت آب گرم روی سر خودش بریزد و بدنش را آماده کند که شوکی بر او وارد نشود. اما اگر وارد حمام شد و آب سرد را به صورت ناگهانی روی بدنش ریخت، بدنش ضعیف می‌شود.

«وَ لاَ تَصُبَّنَّ عَلَيْكَ اَلْمَاءَ اَلْبَارِدَ فَإِنَّهُ يُضْعِفُ اَلْبَدَنَ»[10]
هنگام ورود به حمام، آب سرد روی بدنت نریز چرا که بدن را ضعیف می‌کند.

5) ساییدن بدن با سفال

ساییدن بدن با کیسه مناسب اما با سفال و گِل مناسب نیست چرا که بدن را ضعیف و فرسوده می‌کند.

«إِيَّاكُمْ وَ اَلْخَزَفَ فَإِنَّهُ تَنْكِي اَلْجَسَدَ عَلَيْكُمْ بِالْخِرَقِ»[11]
از مالیدن سفال به بدن بپرهیزید زیرا سبب فرسایش تن و کهنگی بدن می‌شود ولی لیف و کیسه به بدن بمالید که بسیار مناسب است.

در برخی روایات به جای عبارت «تَنْكِي اَلْجَسَدَ»، «يُبْلِي اَلْجَسَدَ»[12] آمده است.

6) خوردن ماهی

مداومت بر خوردن ماهی بدن را ذوب و لاغر می‌کند و لاغری طبق روایات نوعی بیماری و ضعف به حساب می‌آید.

«لَا تُدْمِنُوا أَكْلَ السَّمَكِ فَإِنَّهُ يُذِيبُ الْجَسَدَ»[13]

7) خوردن گوشت خشک شده

گوشتی که بگذارند چند ماه در نمک بماند و نمک‌سود کنند، بدن را فاسد می‌کند. فسادش این است که بدن را لاغر و ضعیف می‌کند و لاغری از مصادیق آسیب‌رسانی به بدن است.

به تنهایی خوردن پنیر و گوشت خشک شده، همه‌اش ضرر است و نفعی ندارد‌.

حضرت امام صادق (ع) فرمودند:

«... وَ اللَّذَانِ يَضُرَّانِ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ لَا يَنْفَعَانِ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَاللَّحْمُ الْيَابِسُ وَ الْجُبُنُّ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ ثَمَّ قُلْتَ يَهْزِلْنَ وَ قُلْتَ هَاهُنَا يَضُرَّانِ فَقَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الْهُزَالَ مِنَ الْمَضَرَّةِ»[14]
و دو چیز که همیشه ضرر دارند و نفع ندارند، گوشت خشک و پنیر، راوی گفت: فدایتان شوم، ابتدا فرمودید: لاغر می‌کنند، سپس فرمودید: ضرر می‌زنند، امام فرمودند: آیا ندانستی که لاغری نوعی ضرر است.

ضررش این است که بدن را منهدم و لاغر می‌کند.

در روایات وارد شده است که پنیر با مصلحش مانند گردو استفاده شود که ضررهای همدیگر را برطرف کنند.

8) حمام کردن با شکم پر

حمام کردن با شکم پر هم بدن را منهدم و ضعیف می‌کند.

«ثَلَاثَةٌ يَهْدِمْنَ الْبَدَنَ وَ رُبَّمَا قَتَلْنَ أَكْلُ الْقَدِيدِ الْغَابِّ وَ دُخُولُ الْحَمَّامِ عَلَى الْبِطْنَةِ وَ نِكَاحُ الْعَجُوز»[15]

آمیزش کردن با پیرزنان نیز بدن را منهدم و ضعیف می‌کند چرا که پیرزن قوت ندارد و آب تولید نمی‌کند. از این جهت مرد باید انرژی بیشتری صرف کند و بدنش بیشتر آب تولید کند. برای تولید منیِ بیشتر عوامل خون‌سازی دست به کار می‌شوند و بدن را به تلاش بیش از توان وادار می‌کنند که موجب ضعف آن شود.

9) خوردن اشنان

اشنان شوینده‌ای طبیعی برای دندان‌ها است که چربی‌های دندان، دهان و دور لب را پاک می‌کند. اما خوردن آن مناسب نیست و مداومت بر خوردن آن بدن را ضعیف می‌کند.

« أَکْلُ الْأُشْنَانِ یُذِیبُ الْبَدَنَ »[16]

10) مصرف زیاد تخم‌مرغ

در روایات مداومت بر خوردن تخم‌مرغ نهی شده است.

«وَ أَمَّا الَّتِي يُهْزِلْنَ فَإِدْمَانُ أَكْلِ الْبَيْضِ ...»[17]
و اما چیزهایی که بدن را ضعیف و لاغر می‌کند مداومت بر خوردن تخم‌مرغ است.

11) پرخوری

پرخوری خودش ریشه‌ی بیماری‌هاست، بدن را چاق می‌کند و چاقی موجب تمایل زیاد به خوابیدن، عدم تحرک و انواع بیماری‌ها می‌شود.

12) خوردن ناهار و میان وعده‌

خوردن ناهار یا میان وعده باعث می‌شود معده مرتب کار کند و در نتیجه قلب مرتب به سمت معده خون پمپاژ کند. از این طریق، قلب که یکی از اعضای رئیسه بدن است، ضعیف می‌شود.

«تَغَدَّ وَ تَعَشَّ وَ لَا تَأْكُلْ بَيْنَهُمَا شَيْئاً فَإِنَّ فِيهِ فَسَادَ الْبَدَنِ»[18]

بنابراین ناهار خوردن موجب فساد بدن می‌شود.

گاهی عوامل روحی موجب ضعف بدن می‌شود.

13) حسادت ورزیدن

در روایت آمده است:

«اَلْحَسَدُ يُذيبُ اَلْجَسَدَ »[19]
حسد بدن را ذوب می‌کند.

یا

«اَلْحَسَدُ يَأْكُلُ اَلْجَسَدَ»[20]
حسد بدن را می‌خورد.

در روایتی دیگر آمده است که امیر المؤمنین (ع‌) فرمودند: من تعجب می‌کنم که یک انسان حسود سالم باشد. طبق برخی روایات حسد، انسان را لاغر می‌کند.

14) رها کردن موهای زائد بدن

رها کردن موهای زائد بدن، بدون اینکه بتراشد یا از نوره استفاده کند،‌ موجب ضعف بدن می‌شود. موهای بدن زمانی که زیاد شود و کوتاه نشود، عوارضی دارد از جمله اینکه:

«شَعْرُ اَلْجَسَدِ إِذَا طَالَ قَطَعَ مَاءَ اَلصُّلْبِ وَ أَرْخَى اَلْمَفَاصِلَ وَ أَوْرَثَ اَلضَّعْفَ وَ اَلْكَسَلَ ...»[21]
موهای بدن زمانی که بلند شود،‌ آب کمر را قطع می‌کند و مفاصل را سست می کند و ضعف و کسالت بدن به همراه دارد.

در رابطه با عوامل درمان‌کننده ضعف بدن ان شاء الله در جلسه بعد صحبت می‌کنیم.