درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/مواد غذایی مفید در بارداری /

جلسه گذشته اشاره کردیم که آیات 12 تا 15 سوره مؤمنون جزو آیات طبی قرآن به حساب می‌آیند و در این رابطه صحبت کردیم. در این آیات خداوند متعال به مراحل تکاملی جنین اشاره می‌کند: ابتدائا به سیر خلقی انسان می‌پردازد؛‌ انسان از عصاره‌ای از خاک آفریده شده است و از آیه 13 شروع به ذکر مراحل تکاملی جنین می‌کند و می‌فرماید: جنین در مرحله اول، سیر خود را به صورت نطفه در رحم آغاز می‌کند و طبق روایات چهل روز طول می‌کشد تا آب مرد و تخمک زن به صورت نطفه دربیاید. در روایات شکل آن به صورت خلطی لزج‌مانند ذکر شده است. بعد از مرحله نطفه، چهل روز طول می‌کشد تا تبدیل به علقه (مانند خون بسته شده) شود. در مرحله بعد، چهل روز طول می‌کشد تا علقه به مضغه (مانند گوشت جویده شده) شود. در مرحله بعدی، چهل روز طول می‌کشد تا مضغه (گوشت جویده شده)‌ که قابلیت‌های گوناگونی دارد به استخوان تبدیل شود و بعد از اینکه به استخوان تبدیل شد، خدای متعال بر روی استخوان گوشت جدید می‌رویاند. گوشتی که بعد از ایجاد استخوان رویش می‌یابد غیر از آن گوشتی است که قبل از ایجاد استخوان وجود داشت. در نهایت وقتی بدن کامل شد، زمینه‌ای برای نفخ روح در وجودش فراهم می‌شود.

شاهد ما در رابطه با این آیات این است که بعد از اینکه آب مرد و تخمک زن به صورت امشاج درآمد و با هم آمیخته شدند و نطفه شکل گرفت، نطفه و همه مراحل تکامل بعد از آن، از خون حیض زن تغذیه می‌کند. بر این اساس هر آنچه که خون‌ساز و تقویت‌کننده خون زن باردار باشد تأثیر فوق العاده‌ای بر جنین خواهد داشت. در تأیید این مطلب روایتی در کتاب توحید مفضل آمده است:

«نَبْتَدِئُ يَا مُفَضَّلُ بِذِكْرِ خَلْقِ اَلْإِنْسَانِ فَاعْتَبِرْ بِهِ فَأَوَّلُ ذَلِكَ مَا يُدَبَّرُ بِهِ اَلْجَنِينُ فِي اَلرَّحِمِ وَ هُوَ مَحْجُوبٌ ﴿فِي ظُلُمٰاتٍ ثَلاٰثٍ﴾ ظُلْمَةِ اَلْبَطْنِ وَ ظُلْمَةِ اَلرَّحِمِ وَ ظُلْمَةِ اَلْمَشِيمَةِ حَيْثُ لاَ حِيلَةَ عِنْدَهُ فِي طَلَبِ غِذَاءٍ وَ لاَ دَفْعِ أَذًى وَ لاَ اِسْتِجْلاَبِ مَنْفَعَةٍ وَ لاَ دَفْعِ مَضَرَّةٍ فَإِنَّهُ يَجْرِي إِلَيْهِ مِنْ دَمِ اَلْحَيْضِ مَا يَغْذُوهُ كَمَا يَغْذُو اَلْمَاءُ اَلنَّبَاتَ فَلاَ يَزَالُ ذَلِكَ غِذَاءَهُ حَتَّى إِذَا كَمَلَ خَلْقُهُ وَ اِسْتَحْكَمَ بَدَنُهُ وَ قَوِيَ أَدِيمُهُ عَلَى مُبَاشَرَةِ اَلْهَوَاءِ وَ بَصَرُهُ عَلَى مُلاَقَاةِ اَلضِّيَاءِ هَاجَ اَلطَّلْقُ بِأُمِّهِ فَأَزْعَجَهُ أَشَدَّ إِزْعَاجٍ وَ أَعْنَفَهُ حَتَّى يُولَدَ وَ إِذَا وُلِدَ صَرَفَ ذَلِكَ اَلدَّمَ اَلَّذِي كَانَ يَغْذُوهُ مِنْ دَمِ أُمِّهِ إِلَى ثَدْيَيْهَا فَانْقَلَبَ اَلطَّعْمُ وَ اَللَّوْنُ إِلَى ضَرْبٍ آخَرَ مِنَ اَلْغِذَاءِ وَ هُوَ أَشَدُّ مُوَافَقَةً لِلْمَوْلُودِ مِنَ اَلدَّمِ فَيُوَافِيهِ فِي وَقْتِ حَاجَتِهِ إِلَيْهِ»[1]
ای مفضل! با سخن درباره خلقت انسان آغاز می‌کنیم، از آن عبرت بگیر. نخست می‌پردازیم به چیزی که جنین در حالی که در سه تاریکی یعنی تاریکی شکم، رحم و بچه‌دان پوشانده شده است، بوسیله‌ی آن پرورانده می‌شود؛ آنجا که هیچ راهی برای بدست آوردن غذایی یا دور کردن اذیتی یا جلب منفعتی یا دفع ضرری از خود ندارد. پس مقداری از خون حیض به سوی او جاری می‌شود و غذای او می‌گردد همچنان که آب، غذای گیاه. خون حیض خوراک جنین است تا روزی که خلقتش کامل شود و بدنش محکم گردد و پوستش برای همجواری با هوا قوت یابد و چشمانش برخورد با نور را تاب آورد. در این هنگام درد زادن مادرش را فرا می‌گیرد و جنین را به شدت بیرون می‌راند و او متولد می‌شود پس خونی که در رحم خوراک جنین بوده به جانب سینه‌های مادر جاری می‌گردد و مزه و رنگش دگرگون می‌شود و به صورت غذایی متفاوت که برای نوزاد از خون حیض مناسب‌تر و سازگارتر است، ‌در می‌آید و وقتی نوزاد به آن نیازمند است،‌ او را کفایت می‌کند.

در این روایت ذکر شده که جنین با خون حیض مادر تغذیه می‌کند؛ بنابراین غذای جنین تابع غذای مادر است و هر آنچه که خون را زیاد کند، در رشد جنین و کامل شدن رشدش مؤثر است. از این رو سفارش می‌شود که زن باردار از غذاها و گیاهانی که در روایات اهل بیت (ع) به عنوان خون‌ساز معرفی‌ شده‌اند، استفاده کند.

عوامل خون‌ساز در روایات اهل بیت (ع):

1) غذای معروف گوشت و شیر

در روایت آمده است که غذای گوشت و شیر (که گوشت در شیر پخته شود) موجب تشدید استخوان و رویش گوشت می‌شود. این غذا موجب تقویت مغز استخوان و رویش گوشت مادر می‌شود. با تقویت مغز استخوان موجبات تولید خون فراهم می‌شود.

2) انار

در رابطه با خوردن انار وارد شده است که خوردن آن مخصوصا انار شیرین حیات جدیدی به خون می‌دهد:

«... وَ اِمْتَصَّ مِنَ اَلرُّمَّانِ اَلْمُزِّ فَإِنَّهُ يُقَوِّي اَلنَّفْسَ وَ يُحْيِي اَلدَّمَ»[2]
آب انار میخوش را بمک زیرا نفس را قوی و خون را زنده می‌کند.

انار شیرین خون‌ساز است. از این رو برای زن باردار بسیار مفید است.

3) شکر نیشکر

شکر نیشکر برخلاف شکر چغندر، در روایات اهل بیت (ع) مورد سفارش قرار گرفته است. یکی از خواصش این است:

«... يَرُدُّ اَلدَّمَ اَلطَّرِيَّ وَ يَزِيدُ فِي اَلْقُوَّةِ»[3]
شکر بعد از حجامت خون تازه تولید می‌کند و قوت را زیاد می‌کند.

از این جهت توصیه می‌شود زن باردار از شکر نیشکر استفاده کند تا ضعف‌های معمول در هنگام بارداری را برطرف کند و هم خون تازه در بدن تولید کند.

4) سویق

در روایات اهل بیت (ع) بر خوردن سویق سفارش شده است. بنابراین بسیار مناسب است که غذای زن باردار سویق باشد؛ چه سویقی که سه بار شسته شده و چه هفت بار شسته شده باشد (که این بهترین حالتش است).
سویق گندم و جو محور سویق‌ها است. سویقی که سه یا هفت بار شسته شود (که تحت عنوان سویق شسته از آن یاد می‌شود) ‌ساق و قدم پا را قوی می‌کند؛ یکی از مراکز تولید خون استخوان و ساق پا است. سویق خون جدیدی در بدن زن باردار تولید می‌کند و موجب می‌شود خون‌رسانی بهتری به جنین صورت گیرد.

5) قرص خون

قرص خون امام رضا (ع) معروف است و از آب تره، مقل ازرق، هلیله ، بلیله و آمله تشکیل شده است. این قرص نقش به سزایی در تولید خون دارد.

به صورت کلی هر چیزی که خون‌ساز باشد مانند باقلا، برگ چغندر و انجیر استخوان را قوی می‌کند؛ استخوان که قوی شد موجبات تولید خون فراهم می‌شود.

6) کباب

کباب خون‌ساز است.

7) گوشت کبک

در روایت آمده است:

«... لَحْمَ اَلْقِبَاجِ فَإِنَّهُ يُقَوِّي اَلسَّاقَيْنِ»[4]
ساق‌ها را تقویت می‌کند.

در نتیجه موجبات خون‌سازی را فراهم می‌کند.

8) سنجد

سنجد، پودر هسته‌ی آن و سویق هسته‌اش نقش فوق العاده‌ای در تولید خون دارد. پیامبر (ص) فرمودند:‌

«اَلْغُبَيْرَاءُ لَحْمُهُ يُنْبِتُ اَللَّحْمَ وَ عَظْمُهُ يُنْبِتُ اَلْعَظْمَ وَ جِلْدُهُ يُنْبِتُ اَلْجِلْدَ ... وَ يُقَوِّي اَلسَّاقَيْنِ»[5]
گوشت سنجد، گوشت را می‌رویاند و استخوانش، استخوان را می‌رویاند و پوستش، پوست را می‌رویاند ... و ساق‌ها را قوی می‌کند.

هسته‌ی سنجد استخوان‌ساز است.

9) هسته خرما

هسته خرما استخوان‌ساز است و می‌تواند به عنوان نوشیدنی یا غذا برای زن باردار توصیه شود تا استخوان‌های بدنش را تقویت و در نتیجه مقدمات خون‌سازی را فراهم کند.

تغذیه جنین در مراحل گوناگون از قبیل نطفه، علقه، مضغه و عظام (استخوان) و رویش گوشت بر استخوان، از خون حیض است. هر چیزی که بتواند خون حیض و منابع تولید خون زن باردار را تقویت کند، در حقیقت به رشد کامل جنین کمک کرده است. ائمه اطهار (ع) نیز در رابطه با زن باردار سفارشاتی دارند؛ زیرا تغذیه زن باردار مانند تغذیه دو انسان است یعنی به زن باردار بایستی به دید دو نفر نگاه کرد و سهم دو نفره به او اختصاص داد. بنابراین بایستی در مرحله اول، خون زن باردار و منابع تولید خون مانند معده، کبد و استخوان‌ها را با غذاهایی که اشاره کردیم، تقویت کرد. شربت رضوی کبد را تقویت می‌کند. مرکب یک (از مرکبات ده‌گانه طب اسلامی) حالت تهوع، ویار و‌ مشکل معده را برطرف می‌کند و معده و کبد را تقویت می‌کند. یکی از مهم‌ترین کارهای کبد تولید خون است. سویق عدس حالت گرگرفتگی زن باردار را رفع می‌کند. اگر زن باردار اسهال دارد،‌ سویق جاورس یا سیب بخورد؛ سیب برای اسهال چه صفراوی و چه عفونی مناسب است. اگر حالت یبوست دارد،‌ داروی مرکب یک مصرف کند که به علت داشتن فلوس، ملین است و می‌تواند درمان یبوست باشد.

انتظار دیگری که در رابطه با جنین وجود دارد، بحث صورت‌گری جنین است. همه ما فطرتا زیبایی را دوست داریم و علاقه‌مند هستیم که فرزندانی زیبا داشته باشیم. سفارشات اهل بیت (ع) برای زن باردار در این رابطه این است که عکس‌های زیبا از فرزندان زیبا ببیند یا غذاها و میوه‌هایی که بچه را زیبا می‌کنند، مصرف کند مانند سبزی کاسنی.

عوامل زیباساز جنین:

1) کاسنی

« عَلَيْكَ بِالْهِنْدَبَاءِ فَإِنَّهُ ... يُحَسِّنُ الْوَلَدَ »[6]
بر تو باد به خوردن کاسنی؛ چرا که فرزند را زیبا می‌کند.

2) میوه «به»

وقتی امام صادق (ع) دیدند غلامی بسیار زیباست، فرمودند:

«نَظَرَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِلَى غُلاَمٍ جَمِيلٍ فَقَالَ يَنْبَغِي أَنْ يَكُونَ أَبُو هَذَا اَلْغُلاَمِ أَكَلَ اَلسَّفَرْجَلَ»[7]
حضرت امام صادق (ع) به جوان خوش‌سیمایی نگاه کردند و فرمودند: شایسته بوده است که پدر چنین پسری «میوه به» خورده باشد.

خوردن میوه‌ «به» برای زیبا شدن فرزند، اختصاصی به پدر ندارد و مادر هم ‌می‌تواند در دوران بارداری از میوه به استفاده کند.

3) انار

انار موجب زیبایی جنین می‌شود.

«أَكْلُ الرُّمَّانِ الْحُلْوِ ... وَ يُحَسِّنُ الْوَلَدَ»[8]

4) تصور چهره‌ی زیبا

در روایت آمده است که پادشاهی به دانیال نبی گفت: دوست دارم فرزندی مانند تو داشتم. جناب دانیال‌ فرمود:

«فَإِذَا جَامَعْتَ فَاجْعَلْ هِمَّتَكَ»[9]
هر گاه خواستی با همسرت نزدیکی کنی همت خود را در من مصروف دار.

بعد از چندی فرزندی از آن ملک پدید آمد که از همگان به دانیال شبیه‌تر بود.

آن فرد در هنگام آمیزش چهره دانیال نبی را در مخیله خود قرار داد. معلوم می‌شود تصور چهره زیبا، دیدن چهره‌های زیبا یا عکس کودکان زیبا در زیباسازی جنین نقش دارد. همچنان که اشاره کردیم خوردن برخی از غذا‌ها و میوه‌ها نیز مؤثر است.

برخی افراد می‌خواهند به لحاظ روحی بعد از دمیدن روح در کالبد جنین کامل، کودک به لحاظ اخلاقی دارای فضیلت باشد.

عوامل زیباساز سیرت جنین:

1) خرما

در روایت آمده است که سعی کنید به زنان باردارتان در ماهی که قرار است جنین به دنیا بیاید، خرما بدهید و خرما غذای زن باردار باشد، این موجب می‌شود کودک حلیم و صبور و به لحاظ روحی پاک شود.

«أَطْعِمُوا اَلْمَرْأَةَ فِي شَهْرِهَا اَلَّذِي تَلِدُ فِيهِ اَلتَّمْرَ فَإِنَّ وَلَدَهَا يَكُونُ حَلِيماً نَقِيّاً»[10]
به زن باردار در ماهی که می‌خواهد وضع حمل کند، خرما بدهید؛ چرا که موجب می‌شود فرزند به لحاظ روحی صبور و دارای قلب پاک باشد.

در روایتی آمده است اگر زن باردار خرما بخورد، فرزندش زیبا می‌شود:

«أَطْعِمُوا نِسَاءَكُمُ اَلتَّمْرَ اَلْبَرْنِيَّ فِي نِفَاسِهِنَّ تُجَمِّلُوا أَوْلاَدَكُمْ»[11]
به زنانتان در هنگام نفاسشان خرمای برنی بدهید، فرزندانتان زیبا می‌شوند.

البته این روایت ناظر به دوران نفاس (بعد از به دنیا آمدن کودک) است و منظور ما بیشتر توصیه‌های مخصوص زن باردار است.

2) خربزه با پنیر

همه دوست دارند فرزندانی خوش اخلاق و زیبا داشته باشند. در روایت واردشده است:

«مَا مِنِ اِمْرَأَةٍ حَامِلَةٍ أَكَلَتِ اَلْبِطِّيخَ بِالْجُبُنِّ إِلاَّ يَكُونُ مَوْلُودُهَا حَسَنَ اَلْوَجْهِ وَ اَلْخُلُقِ»[12]
هیچ زن بارداری نیست که خربزه با پنیر بخورد مگر اینکه فرزندش خوش اخلاق و خوش‌چهره خواهد شد.

3) کندر

در مرحله‌ای لازم است جنین به لحاظ قلبی و عقلی کامل یا شجاع شود. یکی از موارد مهمی که می‌تواند این دستاوردها را برای او به همراه داشته باشد،‌ جویدن کندر توسط زن باردار است. امام رضا (ع) فرمودند:

«أَطْعِمُوا حَبَالاَكُمُ اَللُّبَانَ فَإِنْ يَكُنْ فِي بَطْنِهَا غُلاَمٌ خَرَجَ ذَكِيَّ اَلْقَلْبِ عَالِماً شُجَاعاً وَ إِنْ تَكُنْ جَارِيَةٌ حَسُنَ خُلُقُهَا وَ خِلْقَتُهَا وَ عَظُمَتْ عَجِيزَتُهَا وَ حَظِيَتْ عِنْدَ زَوْجِهَا»[13]
می‌کند و نزد همسرش محبوب خواهد شد.

با خوردن کندر، عقل کودک نیز کامل و زمینه رشد عقلی‌اش فراهم خواهد شد.

وقتی ظرافت‌های زنانه تقویت شود، در بهبود روابط جنسی با همسر بسیار نقش دارد.

«أَطْعِمُوا نِسَاءَكُمُ اَلْحَوَامِلَ اَللُّبَانَ فَإِنَّهُ يَزِيدُ فِي عَقْلِ اَلصَّبِيِّ»[14]
به زنان باردار خود کندر بدهید. زیرا که عقل کودک را افزون می‌کند.

بنابراین کندر، عقل جنین را رشد می‌دهد و کامل می‌کند.

انتظار دیگر این است که جنین از نظر استخوانی قوی باشد و گوشت‌ محکم و قوی بر بدنش رویش پیدا کند و به لحاظ عقلی، عقل کاملی داشته باشد. در این رابطه در روایات آمده است که زنان باردار سویق مصرف کنند مخصوصا سویق گندم و جو. وقتی گفته می‌شود سویق موجب رویش گوشت می‌شود، یعنی ناظر به رویش گوشت، رباط‌ها، مینسیک‌ها، تاندول‌ها، عصب‌ها و رگ‌های موجود در گوشت است؛ همه‌ی این‌ها با خوردن سویق از سلامت کامل برخوردار خواهند شد.

در روایت آمده است:

«كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَأَتَاهُ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَقَالَ لَهُ يُولَدُ لَنَا الْمَوْلُودُ فَيَكُونُ مِنْهُ الْقِلَّةُ وَ الضَّعْفُ فَقَالَ مَا يَمْنَعُكَ مِنَ السَّوِيقِ فَإِنَّهُ يَشُدُّ الْعَظْمَ وَ يُنْبِتُ اللَّحْمَ»[15]

در نتیجه ما انتظار داریم که خون‌رسانی به جنین به اندازه کافی صورت گیرد. اشاره کردیم که زن باردار بایستی از هر آنچه که تقویت‌کننده‌ی خون است و باعث زیاد شدن خون حیض و تغذیه جنین از این طریق و کامل شدن آن خواهد شد، هر آنچه استخوان و گوشت را تقویت می‌کند مانند انواع سویق‌ها، استفاده کند تا جنین کامل‌تر و برخوردار از بدنی قوی شود و نیز از هر آنچه بدن، ذهن یا عقل را تقویت یا زیاد کند مانند انار (که ذهن را زیاد می‌کند) و جویدن کندر (که عقل و ذهن را زیاد می‌کند) مصرف کند تا جنین از این جهت نیز کامل شود.

یک قاعده وجود دارد که جناب حکیم بلدی نیز در کتاب تدبیر الحبالی به آن اشاره می‌کند:

«و غذاؤه من غذائها»[16]
غذای جنین از غذای او (مادرش) است.

جنین بعد از تولد نیز با تغذیه از شیر، غذایش تابع غذای مادرش خواهد بود؛ هر چه مادر هنگام بارداری بدن خود را تقویت کند و عواملی که مغز، قلب، استخوان، گوشت و خون حیض را تقویت کند، مصرف کند، جنین تقویت خواهد شد. بعد از زایمان نیز عواملی که شیرافزا هست، مصرف کند.