درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/ادامه استفراغات عمومی در طب اسلامی /

19) مَشی

بحث ما در رابطه با استفراغات عمومی بدن در طب اسلامی بود. یکی دیگر از عوامل خارج کننده بیماری‌ها در بدن مَشی (الْمَشي) است. کلمه مشی دو معنا دارد: پیاده‌روی و معنای دیگر آن کنایه از دستشویی رفتن مرتب است (که این خود نیز کنایه از اسهال است و ناظر به این است که از ملینات و مسهلات برای خروج بیماری از بدن استفاده شود. روده‌ که محل تجمع فضولات و مدفوع است، بایستی هفت یا هشت ساعت بعد از خوردن غذا تخلیه شود. اگر این فضولات در روده باقی بماند و خارج نشود، فرد دچار یبوست می‌شود. فردی که دچار یبوست شده بایستی از روش‌هایی استفاده کند که فضولات از بدنش خارج شود. گفتیم که استفراغ یعنی بکارگیری روش‌هایی که موجب خروج بیماری یا عامل بیماری از بدن می‌شود.
دو عامل اساسی برای خروج فضولات روده از بدن وجود دارد: بکارگیری ملینات و مسهلات و دیگری پیاده‌روی. البته عوامل درمانی دیگری هم وجود دارد؛ مانند ماساژ روده‌ای، روغن‌مالی روده‌ها و عوامل دیگر، منتها ما به صورت کلی به دو عامل استفاده از ملینات و مسهلات و پیاده‌روی اشاره می‌کنیم.

ملینات و مسهلات

گاهی ملینات و مسهلات به صورت غذایی است و فردی که دچار یبوست شده برای خروج فضولات روده بایستی از غذاهای مخصوص و نرم‌کننده‌ی روده مانند کدو استفاده کند. در روایت درباره کدو آمده است:

« ... فَلَانَ بَطْنُهُ»[1]
شکم او نرم شد.

یا در روایتی راجع به بادمجان آمده است:

«الْبَاذَنْجَانُ جَيِّدٌ لِلْمِرَّةِ السَّوْدَاءِ»[2]
بادمجان برای مره‌ی سودا خوب است.

محل بروز سودا، روده‌ها است و نشانه بارز آن خشکی روده‌ها است؛ پس مصرف بادمجان مناسب است. اگر بادمجان در روغن زیتون سرخ شود، عصب‌های روده را تقویت و تنبلی روده را درمان می‌کند.

« ... المَقليُّ بِالزَّيتِ»[3]

می‌توان از گیاهانی که ملین روده‌ها هستند، استفاده کرد مانند کاسنی. سبزی‌جات ملین روده‌ها هستند. پس به صورت کلی از سبزی‌جات استفاده شود.

امام رضا (ع) برای اینکه شیعیان را به مصرف سبزی‌جات تشویق کنند، هنگامی که سر سفره‌ای دعوت شدند و بر آن سبزی نبود، حضرت ننشستند و فرمودند: هر چیزی زینتی دارد و زینت سفره سبزی است.

«لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ حِلْيَةٌ وَ حِلْيَةُ الْخِوَانِ‌ الْبَقْل»[4]

گاهی برای درمان یبوست بایستی از استفراغات میوه‌ای استفاده کرد مانند انجیر، آب انجیر، پرهلو، پر زردآلو یا از دمکرده سنای مکی، دمکرده گل محمدی و ... استفاده کرد.

گاهی بایستی از ملینات عقاقیر که غذا و میوه نیستند و جزو موارد درمانی هستند، استفاده کرد. در روایات از گیاهان درمانی با عنوان «عقاقیر» یاد شده است؛ مثلا دمکرده سقمونیا یا دمکرده افتیمون و از این موارد.

پیاده‌روی

گفتیم یکی از معانی مشی، پیاده‌روی است. پیاده‌روی برای درمان کل عوارض سودا و صفرا مفید است. به عنوان مثال یکی از عوارض صفرا اختلال العقل و عصبانیت است و یکی از درمان خیلی خوب آن پیاده‌روی است. لذا خداوند در تمجید عباد الرحمن چنین می‌فرماید: ﴿عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً﴾[5] بندگان خداوند رحمان روی زمین با آرامش مَشی و پیاده‌روی می‌کنند.
یکی از خواص پیاده‌روی رفع یبوست است. وجه مشترک صفرا و سودا خشکی است؛ اولی گرم و خشک و دیگری سرد و خشک است. پیاده‌روی از عوامل شادی‌بخش و مفید برای صفرا و سودا است. در روایت آمده است که ده چیز نشاط و شادابی می‌آورد: اولین آن مشی (پیاده‌روی) است.
حرکتی که به صورت ملایم در پیاده‌روی صورت می‌گیرد، روده‌ها را از حالت بی‌تحرکی و تنبلی در می‌آورد و درمان صفرا، سودا، خشکی سودایی و صفرایی و یبوست است:

«دَوَاءُ اَلْمِرَّةِ اَلْمَشِيُّ»[6]
دوای صفرا و سودا مشی است.

نکته: زمانی که فرد برای رفع یبوست از مسهلات و ملیناتی که زود اثر می‌گذارند مانند دمکرده سنا استفاده می‌کند، باید ببیند آیا بلغم هم دارد یا خیر؟ مثلا آبریزش دهان دارد یا خیر؟ اگر غلبه بلغم داشته باشد، با مصرف مسهلات و ملینات، آب بدنش کاملا تخلیه نمی‌شود؛ زیرا بدنش به اندازه کافی رطوبت دارد.
اگر فرد دهانش خشک باشد، در این صورت بایستی همراه با مسهلات و ملینات، آب زیادی هم مصرف کند. افراد ناآگاهی هستند که با علم طب اسلامی آشنا نیستند و همین که فرد یبوست داشته باشد، ملینات و مسهلات برایش تجویز می‌کنند؛ به عنوان نمونه، خانومی بر اثر مصرف زیاد مسهلات، آب بدنش تمام شد و از دنیا رفت. فردی که از مسهلات و ملینات استفاده می‌کند، بایستی مصرف آبش را زیاد کند. رطوبت بدن مخصوصا با آشامیدن آب بعد از خوردن غذا، تأمین می‌شود. لذا برای رفع یبوست باید بعد از غذا، آب تناول شود و آبی که استفاده می‌شود، آب فاتر باشد؛ زیرا در روایت آمده است:

«وَ أَمَّا الْمِيَاهُ الْمَالِحَةُ الثَّقِيلَةُ فَإِنَّهَا تُيَبِّسُ الْبَطْنَ»[7]
آب سنگین شکم را سفت می‌کند و یبوست می‌آورد.