درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/نهی از آشامیدن آب داغ /

از دیگر آیات طبی قرآن آیه 15 سوره مبارکه محمّد است. قبلا صدر آیه را بحث کردیم و ذیل آن شاهد بحث این جلسه است.

﴿وَسُقُوا مَاءً حَمِيمًا فَقَطَّعَ أَمْعَاءَهُمْ﴾
آب جوشنده حمیم به خوردشان می‌دهند تا اندرونشان را پاره پاره گرداند.

آب حمیم به جهنمیان نوشانده می‌شود و نتیجه نوشاندن از آن، قطعه قطعه شدن معده، روده، کبد، طحال و جوارح درونی آن‌ها خواهد بود طوری که از مقعدشان خارج می‌شود.

در ذیل این آیه و آیه ﴿يُسْقَىٰ مِنْ مَاءٍ صَدِيدٍ﴾[1] (از آبی چرکین نوشانده می‌شود) روایتی آمده است:

«فِي قَوْلِهِ: ﴿وَ يُسْقىٰ مِنْ مٰاءٍ صَدِيدٍ﴾ قَالَ يُقَرَّبُ إِلَيْهِ فَيَكْرَهُهُ فَإِذَا أُدْنِيَ مِنْهُ شُوِيَ وَجْهُهُ وَ وَقَعَ فَرْوَةُ رَأْسِهِ فَإِذَا شَرِبَ قَطَّعَ أَمْعَاءَهُ حَتَّى يَخْرُجَ مِنْ دُبُرِهِ»[2]
و از آب بد بوی متعفّنی نوشانده می‌شود ... حضرت پیامبر (ص) فرمودند: این آب را به او نزدیک می‌سازند ولی او از نوشیدن آن کراهت دارد و چون آن را به او نزدیک نمایند صورتش می‌سوزد و پوست سرش کنده می‌شود و چون از آن آب بنوشد امعاء او پاره پاره می‌شود و از دبرش خارج می‌شود.

جهنمیان در اثر گرمای شدیدی که در جهنم احساس می‌کنند، به شدت تشنه می‌شوند و ولع زیادی به آشامیدن آب دارند. آنان از آب‌های جهنم اظهار بیزاری می‌جویند اما چاره‌ای ندارند؛‌ چرا که بدن به آب احتیاج دارد. همین که این آب به دهانشان نزدیک شود، چهره‌هایشان گداخته می‌شود و پوست سرشان در آن می‌ریزد و چون از آن بنوشند، درون‌شان متلاشی و قطعه قطعه می‌شود طوری که جوارح درونی آن‌ها از مقعدشان خارج می‌شود.

«حمیم» به معنای آب بسیار داغ است یا چشمه‌ی مخصوصی به این نام است که آب آن بسیار داغ می‌باشد و اختصاص به جهنمیان دارد.

نهی از خوردن غذاها و نوشیدنی‌های داغ

ائمه اطهار (ع) ما را از خوردن غذاها و آب داغ نهی کردند. البته جزو نواهی حضرت پیامبر (ص) هم هست:

«عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَنَّهُ نَهَى عَنْ شُرْبِ الْحَمِيمِ يَعْنِي اَلْمَاءَ اَلْحَارَّ اَلَّذِي اِنْتَهَى إِلَى غَايَةِ اَلْحَرَارَةِ»[3]
پیامبر (ص) از نوشیدن آب بسیار داغ نهی کردند یعنی آبی که به غایت داغی برسد.

معلوم می‌شود «حمیم» در آیه به معنای آب بسیار داغ است.

پیامبر (ص) از آشامیدن آب جوش نهی فرمودند. آشامیدن چای، شیر یا نوشیدنی‌های بسیار داغ نامناسب است و نوشیدنی گرم که اندکی از شدت گرمی آن کاسته شده باشد، مناسب است. آشامیدن نوشیدنی‌های بسیار داغ طوری که دهان، حلق و معده‌ را بسوزاند، جزو نواهی است. آب داغ بایستی به صورت طبیعی اندکی ملول شود و بعد استفاده شود. انسان اجازه ندارد به غذا یا نوشیدنی داغ فوت کند و از این جهت نیز مورد نهی قرار گرفته است بلکه باید بگذارد به صورت طبیعی سرد شود.

امیر المؤمنین (ع) فرمودند:

«لَا يَنْفُخُ الرَّجُلُ فِي مَوْضِعِ سُجُودِهِ وَ لَا يَنْفُخُ فِي طَعَامِهِ وَ لَا فِي شَرَابِهِ»[4]
نباید کسی در محل سجده‌اش و نه در غذایش و نه در نوشیدنی‌اش بدمد (یا فوت کند).

باید غذا و آشامیدنی داغ را بگذارد به صورت طبیعی خنک شود.

حضرت پیامبر (ص) فرمودند:

«أَبْرِدُوا الطَّعَامَ الْحَارَّ فَإِنَّ الطَّعَامَ الْحَارَّ غَيْرُ ذِي بَرَكَةٍ»[5]
بگذارید غذای داغ، کمی ملول شود؛ زیرا غذای داغ بی‌برکت است.

خوب است غذا به صورت گرم خورده شود اما خوردن غذای داغ مناسب نیست. لذا حضرت فرمودند: غذای خود را گرم کنید؛ چرا که غذای سرد معده را سرد می‌کند.

منظور روایت این نیست که غذا را سرد کنید. سرد در مقابل داغ به این معناست که کمی از داغی آن کم شود.

وقتی انسان غذای داغ در دهانش گذاشت یا نوشیدنی داغ در دهانش ریخت، مجبور می‌شود سریعا آن را ببلعد؛ زیرا نمی‌تواند آن را در فضای دهان نگه دارد. اگر غذا یا نوشیدنی داغ مقداری در دهان مکث کند، فضای دهان را می‌سوزاند و پوست داخل دهان، لثه‌ها یا زبان تاول می‌زند یا کنده می‌شود. لذا فرد مجبور می‌شود غذا را سریعا بلع کند و چون آن را خوب نجویده، دچار مشکلات گوارشی می‌شود و احساس گرسنگی می‌کند.

«امعاء» به معنای روده و «احشاء» به معنای معده، روده و دستگاه گوارش وارد شده است؛ به کل اعضا و جوارح درونی «احشاء» گفته می‌شود. وقتی این دو کلمه کنار هم قرار گیرند، می‌تواند معده، روده، کبد، طحال و تمام این موارد منظور باشد. اما قرائنی وجود دارد که «امعاء» در آیه به معنای امعاء و احشاء است یعنی معده، روده، کبد و طحال فرد جهنمی بعد از آشامیدن آب جوشان حمیم قطعه قطعه می‌شوند. کلمه «امعاء» در روایات اهل بیت (ع) یا در لغت به معنای روده است. اگر امعاء و احشاء‌ با هم بکار برده شوند، به صورت کلی دستگاه گوارش منظور است که شامل معده، روده، طحال و کبد می‌شود.

شربت امام رضا (ع)

از روده تحت عنوان امعاء یاد می‌شود و می‌تواند بیماری‌های گوناگونی داشته باشد از جمله اینکه می‌تواند دچار اسهال، یبوست،‌ پولیپ روده و گوشت اضافه، کولیت روده و عفونت و سندروم روده بی‌قرار شود.

یک شراب یا شربت حلال در روایات اهل بیت (ع) وارد شده است که برای بیماری‌های روده و به صورت کلی برای بیماری‌های درونی که شامل معده، روده، طحال و کبد و ... می‌شود، مفید است و آن هم شربت امام رضا (ع) است.

در روایت آمده است:

«يُؤْخَذَ مِنَ الزَّبِيبِ الْمُنَقَّى عَشَرَةُ أَرْطَالٍ فَيُغْسَلَ وَ يُنْقَعَ فِي مَاءٍ صَافٍ فِي غَمْرَةٍ وَ زِيَادَةً عَلَيْهِ أَرْبَعَةَ أَصَابِعَ وَ يُتْرَكَ فِي إِنَائِهِ ذَلِكَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ فِي الشِّتَاءِ وَ فِي الصَّيْفِ يَوْماً وَ لَيْلَةً ثُمَّ يُجْعَلَ فِي قِدْرٍ نَظِيفَةٍ وَ لْيَكُنِ الْمَاءُ مَاءَ السَّمَاءِ إِنْ قُدِرَ عَلَيْهِ وَ إِلَّا فَمِنَ الْمَاءِ الْعَذْبِ الَّذِي يَنْبُوعُهُ مِنْ نَاحِيَةِ الْمَشْرِقِ مَاءً بَرَّاقاً أَبْيَضَ خَفِيفاً وَ هُوَ الْقَابِلُ لِمَا يَعْتَرِضُهُ عَلَى سُرْعَةٍ مِنَ السُّخُونَةِ وَ الْبُرُودَةِ وَ تِلْكَ دَلَالَةٌ عَلَى خِفَّةِ الْمَاءِ وَ يُطْبَخُ حَتَّى يَنْشَفَ الزَّبِيبُ وَ يَنْضَجَ ثُمَّ يُعْصَرُ وَ يُصَفَّى مَاؤُهُ وَ يُبَرَّدُ ثُمَّ يُرَدُّ إِلَى الْقِدْرِ ثَانِياً وَ يُؤْخَذُ مِقْدَارَهُ بِعُودٍ وَ يُغْلَى بِنَارٍ لَيِّنَةٍ غَلَيَانًا لَيِّناً رَقِيقاً حَتَّى يَذْهَبَ‌ ثُلُثَاهُ وَ يَبْقَى ثُلُثُهُ ثُمَّ يُؤْخَذُ مِنْ عَسَلِ النَّحْلِ الْمُصَفَّى رِطْلٌ فَيُلْقَى عَلَيْهِ وَ يُؤْخَذُ مِقْدَارَهُ وَ مِقْدَارَ الْمَاءِ إِلَى أَيْنَ كَانَ مِنَ الْقِدْرِ وَ يُغْلَى حَتَّى يَذْهَبَ قَدْرُ الْعَسَلِ وَ يَعُودَ إِلَى حَدِّهِ وَ يُؤْخَذُ خِرْقَةٌ صَفِيقَةٌ فَيُجْعَلُ فِيهَا زَنْجَبِيلٌ وَزْنَ دِرْهَمٍ وَ مِنَ الْقَرَنْفُلِ نِصْفُ‌ دِرْهَمٍ وَ مِنَ الدَّارَصِينِيِّ نِصْفُ دِرْهَمٍ وَ مِنَ الزَّعْفَرَانِ دِرْهَمٌ وَ مِنْ سُنْبُلِ‌ الطِّيبِ نِصْفُ دِرْهَمٍ وَ مِنَ الْهِنْدَبَاءِ مِثْلُهُ وَ مِنَ الْمَصْطَكَى نِصْفُ دِرْهَمٍ بَعْدَ أَنْ يُسْحَقَ الْجَمِيعُ كُلَّ وَاحِدٍ عَلَى حِدَةٍ وَ يُنْخَلَ وَ يُجْعَلَ فِي الْخِرْقَةِ وَ يُشَدَّ بِخَيْطٍ شَدّاً جَيِّداً وَ تُلْقَى فِيهِ وَ تُمْرَسَ الْخِرْقَةُ فِي الشَّرَابِ بِحَيْثُ تَنْزِلُ قُوَى الْعَقَاقِيرِ الَّتِي فِيهَا وَ لَا يَزَالُ يُعَاهَدُ بِالتَّحْرِيكِ عَلَى نَارٍ لَيِّنَةٍ بِرِفْقٍ حَتَّى يَذْهَبَ عَنْهُ مِقْدَارُ الْعَسَلِ وَ يُرْفَعَ الْقِدْرُ وَ يُبَرَّدَ وَ يُؤَخَّرَ مُدَّةَ ثَلَاثَةِ أَشْهُرٍ حَتَّى يَتَدَاخَلَ مِزَاجُهُ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ وَ حِينَئِذٍ يُسْتَعْمَلُ وَ مِقْدَارُ مَا يُشْرَبُ مِنْهُ أُوقِيَّةٌ إِلَى أُوقِيَّتَيْنِ مِنَ الْمَاءِ الْقَرَاحِ فَإِذَا أَكَلْتَ مِقْدَارَ مَا وَصَفْتُ لَكَ مِنَ الطَّعَامِ فَاشْرَبْ مِنْ هَذَا الشَّرَابِ مِقْدَارَ ثَلَاثَةِ أَقْدَاحٍ بَعْدَ طَعَامِكَ فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِكَ فَقَدْ أَمِنْتَ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَى يَوْمَكَ وَ لَيْلَتَكَ مِنَ الْأَوْجَاعِ الْبَارِدَةِ الْمُزْمِنَةِ كَالنِّقْرِسِ وَ الرِّيَاحِ وَ غَيْرِ ذَلِكَ مِنْ أَوْجَاعِ الْعَصَبِ وَ الدِّمَاغِ وَ الْمَعِدَةِ وَ بَعْضِ أَوْجَاعِ الْكَبِدِ وَ الطِّحَالِ وَ الْمِعَاءِ وَ الْأَحْشَاءِ فَإِنْ حَدَثَتْ بَعْدَ ذَلِكَ شَهْوَةُ الْمَاءِ فَلْيَشْرَبْ مِنْهُ مِقْدَارَ النِّصْفِ مِمَّا كَانَ يَشْرَبُ قَبْلَه‌»[6]
مقدار ده رطل (سه کیلوگرم و چهارصد گرم) از مویز (کشمش سیاه) بی‌هسته گرفته می‌شود و پاک کرده و در ظرفی پر از آب صاف و زلال ریخته شود به گونه‌ای که چهار انگشت آب روی آن را فرا گیرد. در زمستان سه روز (هفتاد و دو ساعت) تمام و در تابستان یک شبانه‌روز (بیست و چهار ساعت) در ظرفی به همان حال می‌گذارند. سپس محتوای ظرف در دیگی تمیز و نظیف (مثلا یک ظرف مسی) ریخته شود؛ این آب حتی الامکان از آب باران باشد. در غیر این صورت از آب گوارا و شفافی که از چشمه‌ای که از سمت مشرق جریان دارد که آبی است شفاف و زلال، رخشنده و سبک. چنین آبی است که به سرعت تحت تأثیر حرارت قرار می‌گیرد و همین ویژگی دلالت بر سبکی آب می‌کند (آب‌های صاف و سبک مثل آب چشمه مشرقی زود جوش می‌آیند و هم زود یخ می‌بندند). سپس محتویات این ظرف که آب خالص و مویز است در همان حال که در یک دیگ پاک و نظیف است، آن را روی آتش بگذارند تا مویز درون آب پخته شده و مویز‌ها پف کنند و عمل بیایند. سپس آبش را فشرده و آبش را صاف می‌کنند (و شیره و عصاره آن را پس از صاف شدن در کناری دور از آتش به گوشه‌ای می‌گذارند) و بماند تا سرد شود. باز مجددا در دیگ ریخته و با چوبی اندازه آن را مشخص می‌کنند و با حرارت ملایمی می‌گذارند که بجوشد و با همین حرارت ملایم آن‌قدر باید جوشیده شود تا دو سوم آن تبخیر و یک سوم آن باقی بماند. سپس به مقدار یک رطل (سیصد و چهل گرم) از عسل مصفی و خالص در آن می‌ریزند و باز مقدار آن عسل و آب باقی‌مانده در دیگ گرفته می‌شود و روی همان آتش ملایم آن را می‌جوشانند تا به اندازه یک رطل (سیصد و چهل گرم) یعنی به میزان وزن عسل، از آب موجود در دیگ تبخیر شود و وزن آن به همان میزان که پیش از افزودن عسل بود، بازگردد و تکه پارچه‌ای محکم بافت برداشته و به مقدار یک درهم (حدود دو و نیم گرم) زنجبیل و یک درهم میخک و نصف درهم دارچین و یک درهم زعفران و نصف درهم سنبل الطیب و نصف درهم عود مندلی و نصف درهم مصطکی را هر کدام جداگانه آسیاب، بعد همه را میان این پارچه ریخته و آن را محکم با نخ به خوبی دوخته (یک طرف نخ که درازتر است به تکه پارچه وصل می‌شود و طرف دیگر نخ از بالا به تکه‌ی چوبی که از عرض بر روی آن گذاشته می‌شود، بسته شده و در میان دیگ آویزان می‌شود) و این کیسه هنگامی که عسل در دیگ ریخته می‌شود در دیگ آویزان می‌گردد. سپس در حالی که زیر دیگ روشن است و شیره مویز به آرامی می‌جوشد تکه پارچه را ساعت به ساعت در دیگ حرکت داده تا محتویات آن در اثر حرارت در دیگ پایین‌تر رود و با حرارت ملایم آتش به همین منوال ادامه دهند تا جوشیده شود و به حال خود بازگردد و به قوام آید و فزونی عسل نیز از بین برود و حجم محتویات این دیگ به میزان نخستین خود برسد. حرارت آتش باید ملایم باشد. سپس دیگ را از روی آتش بر می‌دارند و محتویات آن را صاف کرده می‌گذارند سرد شود و آنگاه به مدت سه ماه درِ ظرف شیشه‌ای را مسدود و مختوم نموده و بدون اینکه در این مدت باز شود، می‌ماند (تا تحت همین شرایط خواص اجزای مواد متشکله در هم ترکیب شود و معجون قوت کیفی پیدا کند). پس از این مدت می‌توانی آن را بنوشی و در هر وعده یک اوقیه (هفت مثقال تقریبا سی گرم) از آن را با دو برابر آب مخلوط کرده و بنوشی. بعد حضرت فرمودند: وقتی غذا را به میزانی که برایت پیش از این توصیف کردم، میل کردی، سه قدح (سه استکان که یک لیوان می‌شود) از این نوشابه حلال بنوش. این راهکار به اذن خداوند متعال درمان بیماری نقرس و سردی‌ها و بادهای آزاردهنده می‌باشد و در آن روز و شب ایمن و محفوظ خواهی بود و برای غیر این بیماری‌ها از قبیل بیماری‌های عصبی،‌ مغز، معده و بعضی دردها و بیماری‌های کبد و طحال و امعاء‌ و احشاء (یعنی روده) مفید خواهد بود.

یک رطل تقریبا معادل سیصد و چهل گرم است.

سوال: آیا حتما باید با آب مخلوط شود؟

شربت امام رضا (ع) شراب حلالی است که برای مطلق بیماری‌های درون از جمله روده، طحال، کبد، معده، بادهای سرد و نقرس مفید خواهد بود.