درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/بیماری‌های حیض /

حیض

از دیگر آیات طبی قرآن، آیه شریفه 222 سوره بقره است:

﴿وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ ۖ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ ۖ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىٰ يَطْهُرْنَ ۖ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ﴾

در این آیه، عده‌ای از پیامبر (ص) در رابطه با خون حیض سوال می‌کنند و خداوند می‌فرماید: به آنان بگو: خون حیض در حقیقت نوعی آزار و اذیت دیدن است.
خداوند تعبیر بسیار لطیفی بکار برده است. می‌توانست این‌طور بیان کند که آن‌ها از تو در رابطه با خون حیض سوال می‌کنند و تو در جواب آن‌ها بگو نوعی بیماری است. خروج خون حیض از بدن زنان، بیماری محسوب نمی‌شود بلکه اگر شرایط لازم را داشته باشد نشانه نوعی سلامتی است. به تعبیر جناب حکیم بوعلی، اگر فاصله بین دو عادت بین بیست تا سی روز باشد، نشان دهنده‌ی سلامتی بدن است و اگر این فاصله کمتر از بیست روز، به عنوان مثال نوزده روز (یعنی یک روز کمتر) یا بیشتر از سی روز باشد (به عنوان مثال سی و یک روز باشد) نشانه نوعی خلل مزاجی و مشکلی در بدن است. اگر این فاصله زمانی بیست یا سی روز باشد، نشانه سلامتی جنس مؤنث است و خون‌های سوخته و کثیف طی یک ماه از بدن او خارج می‌شود.

اذیت دو نوع است: اذیت طبیعی و غیر طبیعی
یکی از مصادیق اذیت شدن غیر طبیعی این است که فرد هنگام عادت ماهانه درد شدیدی مانند درد زایمان احساس کند که نشانه نوعی نقص و بیماری است و باید علت آن بررسی شود. عواملی که موجب حبس خون می‌شوند مانند بادی که در رحم می‌افتد، اجازه خروج خون را نمی‌دهند و در نتیجه خون حیض به صورت کامل خارج نمی‌شود یا کلا قطع می‌شود و فرد در ازای این مشکل درد شدیدی احساس می‌کند که نوعی درد غیرطبیعی است.
اگر هیچ گونه مانعی وجود نداشته باشد، خون‌های سوخته به اندازه کافی از بدن خارج می‌شوند و به علت فرو ریختن جداره‌های رحم همراه با نوعی درد است. این درد طبیعی و آزاری که فرد می‌بیند نیز طبیعی است. لذا تعبیر «أَذًى» در آیه به این معناست که آزاری است که بانوان می‌بینند و بیماری نیست بلکه نشانه سلامتی است اگر چه همراه با درد طبیعی باشد.

بیماری‌های حیض:

گاهی حالاتی بر خون حیض عارض می‌شود که بر حسب آن‌ها می‌تواند نوعی بیماری به حساب بیاید از جمله خون‌ریزی شدیدی که فرد را در آستانه مرگ قرار دهد یا بند آمدن خون در حدی که موجب فشار خون بالا شود. هر دو، نوعی بیماری به حساب می‌آیند.

1ـ خونریزی شدید

درمان خونریزی شدید حیض در روایات:

1) سویق عدس

وقتی خونریزی حیض شدید باشد در حدی که ممکن است فرد را در آستانه مرگ قرار دهد، دو توصیه اساسی در روایات اهل بیت (ع) وارد شده که ذیل این آیه مطرح می‌کنیم.
راوی از امام جواد (ع) سوال می‌کند:

«إِنَّ جَارِيَةً لَنَا أَصَابَهَا الْحَيْضُ وَ كَانَ لَا يَنْقَطِعُ عَنْهَا حَتَّى أَشْرَفَتْ عَلَى الْمَوْتِ فَأَمَرَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَنْ تُسْقَى سَوِيقَ الْعَدَسِ فَسُقِيَتْ فَانْقَطَعَ عَنْهَا وَ عُوفِيَتْ»[1]
من کنیزی دارم که دچار حیض شده و خون حیضش بند نمی‌آید در حدی که در آستانه مرگ قرار گرفته است. امام امر فرمودند که به کنیزش سویق عدس بنوشاند. اين سويق به او نوشانده شد و پس از آن، خونريزى بند آمد و او بهبود يافت.

بند نیامدن خون حیض یک بیماری و نقص است. خونریزی حیض بایستی حداقل سه و حداکثر هفت روز باشد و این، در روایات اهل بیت (ع)، نشانه طبیعی بودن آن است.

تعبیر «عُوفِيَتْ» نشان می‌دهد که این نوع خونریزی، ناصحیح و نشانه نوعی بیماری است و باید درمان شود. آن‌چنان که در روایات اهل بیت (ع) وارد شده است خون حیض، سیاه خالص یا قرمز متمایل به سیاه و گرم است. سویق عدس سرد است و می‌تواند گرمای زائد بدن را برطرف کند. گرمای زائد می‌تواند نشأت یافته از غلبه خون یا صفرا باشد.

2) سماق

درمان روایی دیگری که در روایات وارد شده، استفاده از داروی سماق (ترکیب دوگانه سماق و گشنیز) است. البته تخم گشنیز هم خواص خود گشنیز را دارد. بنابراین می‌توان از گشنیز، تخم آن و سماق استفاده کرد. در روایتی بین یک بانوی شیعی و امام رضا (ع) مکاتبه‌ای صورت می‌گیرد:

«كَتَبَتْ اِمْرَأَةٌ إِلَى اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ تَشْكُو دَوَامَ اَلدَّمِ بِهَا قَالَ فَكَتَبَ تَأْخُذِينَ كَفّاً مِنْ كُزْبُرَةٍ وَ مِثْلَهُ مِنْ سُمَّاقٍ فَتُنْقِعِيهِ لَيْلَةً تَحْتَ اَلنُّجُومِ ثُمَّ تُقَرِّبِيهِ بِالنَّارِ وَ تُصَفِّيهِ ثُمَّ تَشْرَبِينَ مِنْهُ قَدْرَ سُكُرُّجَةٍ يَسْكُنُ عَنْكَ اَلدَّمُ بِإِذْنِ اَللَّهِ تَعَالَى»[2]
زنی به امام رضا (ع) نامه نوشت و از خونریزی مداوم شکایت کرد. راوی می‌گوید: امام برای او نوشت یک کف گشنیز و یک کف سماق بگیر و روی آن آب بریز در حدی که کل سماق و گشنیز را بگیرد و روی آن پر آب شود و یک شب تا صبح این ترکیب دوگانه را زیر آسمان و نور ستارگان قرار بده. سپس با آتش بجوشان و بعد صاف کن. سپس اندازه یک لیوان از آن بنوش، خونریزی به اذن خداوند از تو تسکین یافته می‌شود.

خونریزی مداوم، خونریزی بیش‌تر از هفت یا ده روز است.

به نظر می‌رسد تعبیر «سُكُرُّجَةٍ» به اندازه یک قطعه‌ی قند نیشکر باشد. یک قطعه قند نیشکر شاید به اندازه یک لیوان امروزی ما باشد.

این نیز یک نسخه روایی است برای خونریزی‌های شدیدی که ممکن است فرد را در آستانه مرگ قرار دهد.

ذیل این آیه، در همین رابطه می‌توانیم به این نکته اشاره کنیم که خوردن سیب، سویق سیب یا آشامیدن آب سیب می‌تواند نقش درمانی خوبی برای قطع مطلق خونریزی‌ها و مخصوصا خونریزی بینی (که از آن با عنوان خون دماغ یاد می‌شود) داشته باشد. همچنین برای خونریزی‌های عادت ماهانه نیز مفید است.

2ـ حبس حیض

گاهی حالتی بر خون حیض عارض می‌شود که دچار احتباس می‌شود و خارج نمی‌شود. در نتیجه فرد دچار اذیت غیرطبیعی می‌شود. در این صورت درد فوق العاده شدیدی که مانند درد زایمان است، خواهد داشت. رازش این است که خون حیض دچار حبس شده است؛ خون از داخل می‌خواهد خارج شود و فشار دارد اما با مانع یا موانعی مواجه می‌شود. بر حسب روایات اهل بیت (ع) دو مانع اساسی وجود دارد: باد و غلظت شدید خون

بادهای متحرک در بدن که منشأ آن‌ها معده است، در جاهای تهی و اجوف قرار می‌گیرند. باد، خون حیض را حبس می‌کند و از این جهت فرد درد شدیدی احساس می‌کند. خود باد نیز موجب درد می‌شود.
غلظت شدید خون نیز باعث حبس خون می‌شود. وقتی عواملی که خون را کثیف می‌کنند فوق العاده زیاد شوند، خون حالت میعان خود را از دست می‌دهد و حالت جامد و لختگی به خود می‌گیرد و خارج نمی‌شود.

در روایتی آمده است:

«احْتَبَسَ طَمْثُهَا مِنْ فَسَادِ دَمٍ أَوْ رِيحٍ فِي الرَّحِمِ»[3]
عادت ماهانه‌ی او به دو علت حبس شده است: فساد خون یا باد در رحم.

«حبس طمث» منظور عدم عادت است که دو علت دارد: بادی که در رحم افتاده یا فساد و غلظت زیاد خون. در این صورت باید از عواملی قوی‌تر از نفسِ عادت ماهانه استفاده شود تا خون‌ها خارج شوند.

درمان‌های حبس حیض در روایات:

1) خضاب حنا بر سر

در روایات اهل بیت (ع) درمان‌هایی برای حبس حیض ذکر شده است. یکی از این درمان‌ها ضماد حنا بر سر است. راوی می‌گوید:

«قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ عليه‌السلام : إِنَّ لِي فَتَاةً قَدِ ارْتَفَعَتْ عِلَّتُهَا فَقَالَ: اخْضِبْ رَأْسَهَا بِالْحِنَّاءِ؛ فَإِنَّ الْحَيْضَ سَيَعُودُ إِلَيْهَا قَالَ: فَفَعَلْتُ ذلِكَ، فَعَادَ إِلَيْهَا الْحَيْضُ»[4]
به امام کاظم (ع) گفتم: دختری دارم که مدت زمانی بیماری زنانه‌اش منتفی شده است. حضرت فرمودند: سرش را با حنا خضاب کن؛ خون حیض مجددا به او برمی‌گردد. مرد گفت: توصیه امام را عمل کردم و عادت حیض او برگشت.

معلوم می‌شود ضماد حنا بر سر دو کار انجام می‌دهد: خون را تمیز و پاک می‌کند و بادهایی را که در بدن جریان دارند و چه بسا در سر قرار می‌گیرند، برطرف می‌کند.

2) حجامت ساقین

توصیه دیگر برای درمان احتباس خون حیض، حجامت ساقین است. از جمله خواص این حجامت در روایت زیر بیان شده است:

«وَ الّذي يُوضَعُ عَلى السَّاقَينِ... يُدِرُّ الطَّمثَ»[5]
اما حجامتی که روی دو ساق پا انجام می‌گیرد خون حیض را به جریان می‌اندازد.

امام رضا (ع) فرمودند:

«قَدْ يَنْقُصُ مِنَ الِامْتِلَاءِ فِي الْكُلَى وَ الْمَثَانَةِ وَ الْأَرْحَامِ»[6]
حجامت ساقین برای بیماری‌های کلیه و مثانه و رحم مفید است.

حجامت ساقین برای بیماری مثانه مانند بندآمدگی ادرار نیز مفید است. علل این بیماری، کلیه‌ی ضعیف است که نمی‌تواند ادرار را از خون جذب و خارج کند و همچنین مشکلی در مثانه مانند گرفتگی و انسداد آن است.

حجامت ساقین برای بیماری ارحام نیز مفید است. بیماری‌های ارحام می‌تواند گوناگون باشند: احتباس خون، میوم، کیست رحم و خونریزی شدید و ...
اگر فرد دچار خون‌ریزی شدید شده باشد، هنگامی که فرصتی پیش آمد و موقتا خون حیض با خوردن دارو بند آمد، حجامت ساقین انجام شود. این حجامت می‌تواند کیست‌ها را به صورت ریشه‌ای برطرف کند.

«إِلَّا أَنَّهَا نَافِعَةٌ لِذَوِي الْبُثُورِ وَ الدَّمَامِيلِ»[7]
برای جوش‌های بدن که معلول خون کثیف است، خوب است.

«دمامیل» واژه‌ای عام است و شامل میوم، فیبروم، کیست، توده و از این قبیل بیماری‌ها که معمولا در رحم اتفاق می‌افتد، می‌شود.

سلامتی رحم بسیار مهم است و خونریزی شدید و بندآمدن خون بیماری‌هایی هستند که باید درمان شوند. گاهی فرد در سیکل زمانی خودش (سه روز یا بین سه و هفت روز)،‌ خونریزی شدیدی دارد و عارضه‌ای که برایش بوجود می‌آید ضعف و بی‌حسی ناشی از کم‌خونی است. اینجا توصیه امام (ع) این است که شبت (شوید) را در عسل بجوشاند و حرارت بدهد و استفاده کند. این شربت می‌تواند تقویت کننده نیروی آن زن باشد.

سوال: آیا شوید باید در آب جوشانده شود یا در عسل؟
جواب: سیاق روایت به گونه‌ای است که باید در عسل جوشانده شود. در «باء» در تعبیر «بِالشِّبِتِّ اَلْمَطْبُوخِ وَ اَلْعَسَلِ»[8] ، با هم بودن ظهور دارد. البته می‌توان شوید را دم کرد و عسل به آن اضافه کرد اما ظهور ابتدایی روایت این است که شوید در آب عسل جوشانده شود.