درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/محل های تولید منی /

آیات 5،‌ 6 و 7 سوره طارق جزو آیات طبی قرآن هستند.

﴿فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ﴾[1]
پس انسان باید با تأمل بنگرد که از چه چیز آفریده شده است.

﴿خُلِقَ مِنْ مَاءٍ دَافِقٍ﴾[2]

﴿يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ﴾[3]

قرآن در رابطه با اینکه انسان از چه چیزی خلق شده است، چنین می‌فرماید: ما انسان را از خاک و گِل خشکیده آفریدیم. اینجا ناظر به حضرت آدم (ع) است. خداوند متعال آن حضرت را طبق مراحلی از خاک و گِل آفرید. جنس بدن انسان ابتدائا و انتهائا از خاک است و در نهایت به خاک ملحق می‌شود زیرا یکی از عوامل تشکیل دهنده‌ی بدن بوده است. خاک آمیخته با آب همان گِل است که قوام پیدا کرده و غلیظ شده و حالت سفالین به خود گرفته است. این‌ها مراحلی است که برای آفرینش جسم انسان بیان شده است. آنچه در رابطه با آفرینش انسان از خاک و گِل، مطرح است ناظر به اولین انسان یعنی حضرت آدم (ع) است. آنجا که سخن از آب، منی،‌ آب جهنده یا گندیده است، محل آن، صلب انسان و سینه زن مطرح شده است و ناظر به فرزندان حضرت آدم (ع) است. بعد از آن حضرت، فرزندانش از طریق آب بدنیا می‌آیند و بدنشان شکل می‌گیرد.

محل‌های تولید منی

این آیه می‌فرماید: انسان باید به ماده اولیه خلقتش نظر کند و ببیند از چیست؟ در آیه بعد می‌فرماید: از یک آب جهنده آفریده شده است. این آب از بین صلب (کمر مرد) و بین دو سینه زن خارج می‌شود. «تریبه» به مابین دو سینه زن گفته می‌شود. «صلب» نیز به معنای کمر و پشت است.

بر حسب آیات و روایات و سخنان حکما، چند محل برای ایجاد آب انسان مطرح شده است:

1ـ آب منی از کل بدن انسان خارج می‌شود.
2ـ آب منی درون دو بیضه یا پروستات مرد تولید می‌شود که آوندها و ظرف‌های منی و تولید آن هستند.
3ـ کمر مرد و منظور استخوان‌های کمر است.

حال سوالی مطرح می‌شود و آن هم این است چگونه می‌توان این موارد را با هم جمع کرد؟

روایتی از امام رضا (ع) وارد شده که برحسب آن، آب از کل بدن خارج می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد محل تولید منی کل بدن باشد چرا که از کل بدن خارج می‌شود. از امام رضا (ع)‌ سوال می‌شود علت غسل جنابت چیست و حضرت علت را چنین بیان می‌فرمایند:

«عِلَّةُ غُسْلِ الْجَنَابَةِ النَّظَافَةُ لِتَطْهِيرِ الْإِنْسَانِ مِمَّا أَصَابَ مِنْ أَذَاهُ وَ تَطْهِيرِ سَائِرِ جَسَدِهِ لِأَنَّ الْجَنَابَةَ خَارِجَةٌ مِنْ كُلِّ جَسَدِهِ فَلِذَلِكَ وَجَبَ عَلَيْهِ تَطْهِيرُ جَسَدِهِ كُلِّهِ وَ عِلَّةُ التَّخْفِيفِ فِي الْبَوْلِ وَ الْغَائِطِ أَنَّهُ أَكْثَرُ وَ أَدْوَمُ مِنَ الْجَنَابَةِ فَرَضِيَ فِيهِ بِالْوُضُوءِ لِكَثْرَتِهِ وَ مَشَقَّتِهِ وَ مَجِيئِهِ بِغَيْرِ إِرَادَةٍ مِنْهُ وَ لَا شَهْوَةٍ وَ الْجَنَابَةُ لَا تَكُونُ إِلَّا بِالاسْتِلْذَاذِ مِنْهُمْ وَ الْإِكْرَاهِ لِأَنْفُسِهِمْ‌»[4]
علت غسل جنابت پاکیزگی است تا انسان از آنچه از آزردگی آن‌ کار دیده است، تطهیر شود و همه تن او پاک گردد؛ زیرا جنابت از همه بدن شخص برخواسته و از همین رو تطهیر همه بدن بر او واجب شده است و اما علت آسان‌تر گرفتن درباره ادرار و مدفوع آن است که از جنابت بیشتر و همیشگی‌ترند و از همین رو به سبب فراوانی، مشقت‌آوری و بیرون آمدن آن‌ها بدون خواست و شهوت، خداوند در این باره به وضو بسنده کرده است، در حالی که جنابت تنها از لذت‌جویی و لذت‌یابی و وا داشتن خود به این کار از انسان برمی‌خیزد.

چرا کل بدن باید از جنابت پاک شود؟ زیرا بوی متعفنی از کل بدن بوجود می‌آید و منی از کل آن خارج می‌شود.

اگر قرار باشد انسان برای ادرار و مدفوع کل بدن را بشوید، دچار مشقت و سختی می‌شود؛ چرا که نسبت به آمیزش و احتلام بیشتر به پیشاب و مدفوع کردن نیاز دارد. همچنین ادرار و مدفوع بدون شهوت خارج می‌شوند؛ از این جهت خداوند به ما تخفیف داده و به شستن مواضع آن‌ها قناعت کرده است.

آمیزش امری ارادی است. درست است که هنگام پر شدن آوندهای منی‌ساز، انسان تحریک می‌شود اما با این وجود اختیار و اراده دارد. در ادرار کردن فشار شدیدی بر انسان وارد می‌شود که خود به خود او را به تخلیه وا می‌دارد. لذا در روایت برای جنابت آمده: «الْإِكْرَاهِ لِأَنْفُسِهِمْ‌» اما نسبت به ادرار کردن آمده: «بِغَيْرِ إِرَادَةٍ مِنْهُ» یعنی چیزی وا داشتنی است.

برحسب این روایت جنابت از کل بدن خارج می‌شود و منظور از جنابت همان منی است. غسل جنابت بر مرد و هم زن واجب است و اختصاصی به مرد ندارد. بنابراین آب منی از کل بدن مرد و زن خارج می‌شود لذا کل بدن باید شسته شود تا از بوی تعفن و آب منی پاکسازی شود.

در روایتی، امام صادق (ع) در جواب یکی از زنادقه (ملحدان) چنین می‌فرماید:

«لَمّا قالَ لَهُ الزِّنديقُ: ما عِلَّةُ غُسلِ الجَنابَةِ و إنَّما أتى حَلالاً ولَيسَ فِي الحَلالِ تَدنيسٌ؟! إنَّ الجَنابَةَ بِمَنزِلَةِ الحَيضِ وذلِكَ أنَّ النُّطفَةَ دَمٌ لَم يَستَحكِم ولا يَكونُ الجِماعُ إلاّ بِحَرَكَةٍ شَديدَةٍ وشَهوَةٍ غالِبَةٍ فَإِذا فَرَغَ تَنَفَّسَ البَدَنُ و وَجَدَ الرَّجُلُ مِن نَفسِهِ رائِحَةً كَريهَةً فَوَجَبَ الغُسلُ لِذلِكَ و غُسلُ الجَنابَةِ مَعَ ذلِكَ أمانَةٌ اِئتَمَنَ اللّهٌ عَلَيها عَبيدَهُ لِيَختَبِرَهُم بِها»[5]
زندیقی به امام صادق (ع) گفت: علت غسل جنابت چیست، همانا آمیزش کننده کاری حلال انجام داده است و کار حلال هم مایه آلودگی نیست؟ حضرت در پاسخ فرمودند: جنابت به منزله خون حیض است. چرا که نطفه خونی است که استحکام نیافته است و آميزش هم امكان‌پذير نيست مگر به حركتى شدید و شهوتى چيره. پس، چون به پايان رساند، بدن نفس مى‌كشد و مرد از نَفس (بدن) خود، در خود بويى بد احساس مى‌كند و غسل به همین جهت واجب شده است و البته غسل جنابت، افزون بر اين، امانتى است كه خداوند به بندگان خويش سپرده است تا از اين رهگذر، آنان را بيازمايد.

فرد زندیق می‌خواست با طرح چنین سوالی از حضرت اشکال بگیرد.

اصل منی، خون است یعنی در آغازین مراحل وجودی‌اش خون قرمز بوده است و بعد به خون سفید تبدیل می‌شود. لذا علت اینکه می‌فرماید: «از کل بدن خارج می‌شود» این است که اصل آن خون است که در کل بدن جریان دارد. عصاره خونی که در بدن جریان دارد به منی و خون سفید تبدیل می‌شود.

کل اعضای بدن در جماع حرکت می‌کنند و فعال می‌شوند. جناب بوعلی نیز «حَرَكَةٍ شَديدَة» را در کتابش تفسیر و توضیح داده است که کل مغز، اعضای رئیسه و غیر رئیسه همه در جماع فعال می‌شوند.

بدن در جماع سختی مضاعفی را متحمل می‌شود و بعد از خروج منی، نَفَس می‌کشد.

یکی از مصادیق امانت در آیه ﴿إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ﴾[6] (ما امانت خود را بر آسمان و زمین عرضه کردیم و همه ابا کردند اما انسان پذیرفت)، تکالیف الهی است. امام ناظر به این آیه قرآن سخن گفته است. بنابراین این غسل تکلیف است تا انسان مورد امتحان قرار گیرد که آیا حرف‌شنوی دارد یا خیر. خداوند در دل همه‌ی امتحانات حکمتی قرار داده است. حکمت غسل جنابت این است که کل بدن در جنابت درگیر می‌شود همان‌طور که خون حیض آزاری برای زن و فعالیت و حرکت شدیدی است که کل بدن او را درگیر می‌کند: ﴿قُلْ هُوَ أَذًى﴾[7]
درست است که در حیض، خون از یک مجرا خارج می‌شود منتها درگیری مربوط به کل بدن است.

منظور از خروج منی از کل بدن این نیست که همه اعضای بدن هنگام جماع، آب را تولید و خارج می‌کنند، در حقیقت نطفه، «دَمٌ لَم يَستَحكِم»، خونی است که استحکام نیافته است. وقتی رنگش قرمز بود استحکام نیافته بود اما وقتی سفید می‌شود، پخته می‌شود. حکیم بوعلی نیز به پخته شدن منی اشاره کرده است. براساس روایت، وقتی هنوز منی به مرحله خون سفید نرسیده بود، خونِ استحکام نیافته و پخته نشده بود. اما وقتی پخته شد، عصاره‌ی خون، منی است. لذا خروج منی انرژی زیادی از انسان می‌گیرد و او احساس ضعف شدیدی می‌کند. به همین علت امام (ع) فرمودند: بعد از آمیزش مومیایی خورده شود تا آب سریعا به بدن برگردد.

‌ غسل نیز ضعف می‌آورد.

حضرت امام رضا (ع) فرمودند:

«ثُمَّ اِغْتَسِلْ وَ اِشْرَبْ مِنْ سَاعَتِكَ شَيْئاً مِنْ اَلْمُومِيَائِي بِشَرَابِ اَلْعَسَلِ أَوْ بِعَسَلٍ مَنْزُوعِ اَلرَّغْوَةِ فَإِنَّهُ يَرُدُّ مِنَ اَلْمَاءِ مِثْلَ اَلَّذِي خَرَجَ مِنْكَ»[8]

مومیایی به شدت استخوان‌ها را (که یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید خون است) قوی می‌کند. همچنین کمر را قوی می‌کند و در نتیجه خون (همان ماده اصلی منی) تولید می‌شود. در خوردن مومیایی نباید زیاده‌روی کرد زیرا استخوان‌ها را مانند سنگ می‌کند. در حالی که استخوان بایستی حالت انعطاف داشته باشد تا بتواند خون تولید کند.

امام صادق (ع) در توحید مفضل فرمودند:

«إِنَّ اَلْكَبِدَ تَقْبَلُهُ فَيَسْتَحِيلُ بِلُطْفِ اَلتَّدْبِيرِ دَماً وَ يُنْفِذُهُ إِلَى اَلْبَدَنِ كُلِّهِ فِي مَجَارِي مُهَيَّأَةٍ لِذَلِكَ بِمَنْزِلَةِ اَلْمَجَارِي اَلَّتِي تُهَيَّأُ لِلْمَاءِ لِيَطَّرِدَ فِي اَلْأَرْضِ كُلِّهَا»[9]
كبد، آن را مى‌پذيرد و با تدبير حكيم به خون تبديل مى‌شود و از طريق عروق و مجارى به تمام بدن سرازير مى‌شود، بسان جوي‌هايى كه در زمين است و آب را به همه جاى آن مى‌رسانند.

کبد خون تولید می‌کند و این خون از طریق رگ‌ها به کل اعضای بدن جریان می‌یابد. وقتی قرار است آب تولید شود، خون و ویتامین‌های موجود در آن به بیضه‌ها، پروستات و کمر منتقل می‌شود یعنی رابطه دو سویه وجود دارد، بدن ویتامین‌ها و انرژی‌ها را گرفته و به منابع تولید کننده منی و مغز استخوان منتقل می‌کند. سپس در بیضه‌ها طی روند و مکانیزمی، خون قرمز به خون سفید تبدیل می‌شود.

امام صادق (ع) فرمودند: هنگامی که جنین در رحم است از خون حیض تغذیه می‌کند اما وقتی به دنیا آمد همان خون به سمت سینه‌ها می‌رود و در آن‌جا به شیر تبدیل می‌شود. خون است که تبدیل به منی یا شیر می‌شود. پس این روایت که کل منی از بدن خارج می‌شود به این معناست که خون در کل بدن جریان دارد و همه خون‌ها دست به دست هم می‌دهند و به سمت منابع تولید کننده منی سرازیر می‌شوند. این روند اختصاصی به انسان ندارد. از این جهت توصیه شده گوشت حیوان را بشویید چرا که هیچ حیوانی نیست مگر اینکه جنب می‌شود. کل بدن حیوانات نیز در آمیزش درگیر می‌شود و خون از کل بدن به منابع تولید کننده منی جریان می‌یابد.