درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن کریم/لباس /

آیه 26 سوره اعراف نیز آیه‌ای طبی است:

﴿يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا ۖ وَلِبَاسُ التَّقْوَىٰ ذَٰلِكَ خَيْرٌ ۚ ذَٰلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ﴾
ای فرزندان آدم ما برای شما لباسی که شرمگاهتان را می‌پوشاند و لباسی فاخر که مایه زینت و جمال است، پدید آوردیم و لباس تقوا که انسان را از آلودگی‌های ظاهر و باطن باز می‌دارد، بهتر است و این لباس که با استفاده از آن به سعادت ابدی می‌رسید،‌ از نشانه‌های خداست، باشد که متذکر این حقیقت شوند.

لباس یکی از مباحث ضروری، مخصوصا برای زمانه‌ای که در آن به سر می‌بریم، می‌باشد. زیرا از زاویه‌های گوناگونی می‌توان به این بحث نگاه کرد. اگر چه نگاه ما، طبی است اما لباس از منظرهای گوناگون قابل بررسی است. قرآن کریم به لحاظ طبی نیز به بحث لباس نگریسته است.

انسان تنها موجود در میان مخلوقات است که خداوند بر او منت نهاده و برایش لباس و پوشش انتخاب کرده است. هیچ جانور و حیوانی برخوردار از لباس نیست و حیوانات اعم از حیوانات اهلی و وحشی عریان و بدون لباس هستند. جانوران و خزندگان هم بدون لباس هستند. زیرا از روح الهی برخوردار نیستند و به تبع آن حیا ندارند. بنابراین خداوند متعال برای آنان لباس را نازل نکرد.

در این آیه افتخاری از افتخارات انسان ذکر شده است. نزول لباس توسط خداوند مایه تکریم انسان‌ها است. اگر عده‌ای می‌خواهند لباس‌های خود را به تدریج در آورند و خود را مانند حیوانات قرار دهند، مایه ننگ است. خداوند با دادن لباس به انسان، او را تکریم کرده است؛ باید به این عده گفت با این وجود آیا شما می‌خواهید لباس خود را درآورید؟

خداوند لباس را نازل کرده نه به این معنا که آن را از آسمان فرستاده باشد؛ یعنی این قابلیت و امکان را در فضای دنیا فراهم کرده است که انسان بتواند از پشم، مو، کرک و فرآورده‌های حیوانی لباس تهیه کند تا زشتی‌های بدن (یعنی شرمگاه) را بپوشاند.

«ریش» به معنای لباس زیبا و زینت است. با توجه به آیه، خداوند هم اصل لباس را نازل کرد و هم زمینه‌ای فراهم کرد که انسان بتواند از پارچه‌های گوناگون لباس‌های زیبا تهیه کند. این لباس، لباس ظاهر است و منت ماست. لباس دیگری نیز وجود دارد و آن هم لباس تقوا است که زیبایی روح به حساب می‌آید. هر دو لباس ظاهر و تقوا از آیات الهی است.

ما تنها در صدد این هستیم که تذکری بدهیم و بعدا به لطف خدا مباحث لباس را مطرح می‌کنیم. پوشیدن امری فطری است. چرا که خداوند در وجود انسان روح قرار داده و یکی از اموری که مایه رشد آن می‌شود، جنبه‌های ظاهری و پوشش ظاهری است.

حضرت آدم و حوا به هم محرم بودند و در بهشتی به سر می‌بردند که دار تکلیف نبود، موظف نبودند خود را بپوشانند و دین وجود نداشت. زمانی دین مطرح شد که حضرت آدم پا بر زمین قرار داد. بعد از این‌که شیطان حضرت آدم و حوا را وسوسه کرد، به صورت فطری و طبیعی پوشش آنان کنار رفت و عریان شدند.

﴿وَيَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ فَكُلَا مِنْ حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ﴾[1]
ای آدم خودت و همسرت در بهشت ساکن شو، از انواع میوه‌ها و غذاها بخورید و نزدیک این درخت نشوید که به خودتان ظلم می‌کنید.

﴿فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُورِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا﴾[2]
شیطان آن‌ها را وسوسه کرد و از آن درخت تناول کردند، پوشش آنان کنار رفت و عریان شدند.

﴿وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ﴾[3]

چه عاملی آنان را واداشت که خود را بپوشانند با اینکه در معرض دید نبودند و به همدیگر محرم بودند؟ به علت وجود روح الهی و حیای درونی چنین کردند.

روح الهی که در وجود انسان دمیده شده، او را به حیا وا می‌دارد و این یکی از کمالات انسان است. انسان دوست دارد شرمگاهش را بپوشاند ولو اینکه در جایی خلوت باشد. دیدن شرمگاه در انسان حالتی مانند حالت حیا ایجاد می‌کند و از این جهت تمایل دارد آن را بپوشاند.

بحث لباس در قرآن از چند جهت قابل بررسی است:

1) تمیزی و عدم تمیزی:
اینکه لباس تمیز چه فوائد طبی دارد و لباس کثیف چه عوارض جسمانی دارد.
﴿وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ﴾[4]
و لباست را پاکیزه نگه دار.

2) جنس لباس:
لباس باید طوری انتخاب شود که بتواند انسان را در فصل گرما از گرمی و در فصل سرما از سردی محافظت کند.

﴿وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِمَّا خَلَقَ ظِلَالًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنَ الْجِبَالِ أَكْنَانًا وَجَعَلَ لَكُمْ سَرَابِيلَ تَقِيكُمُ الْحَرَّ وَسَرَابِيلَ تَقِيكُمْ بَأْسَكُمْ ۚ كَذَٰلِكَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْلِمُونَ﴾[5]
و خداوند برای شما از آنچه آفریده سایه‌هایی قرار داد و در دل کوه‌ها پناه‌گاه‌هایی برایتان بوجود آورد و برای شما لباس‌هایی قرار داد که شما را از گرما و سرما و نیز از آسیب‌های جنگ حفظ می‌کند، اینگونه نعمت‌هایش را برای شما کامل می‌کند، شاید تسلیم فرمان‌های او شوید.

* سایه یکی از نعمت‌های الهی است که انسان را در فصل گرما از گرمی محافظت می‌کند.

* خداوند در دل کوه‌ها غارهایی قرار داده تا انسان هنگام بارش شدید باران و سرمای شدید از آن‌ها استفاده کند، زمانی که در کوه به سر می‌برد.

چند آیه اختصاصا به بحث لباس پرداخته است. ما نگاه طبی داریم و قصد داریم از این زاویه به آیات نگاه کنیم.

3) رنگ لباس:
اینکه رنگ روشن یا تیره چه آثار درمانی دارد. وجود رنگ‌ها آیت الهی است و یکی از مصادیق آن رنگ لباس‌ است.

بنابراین ما به بحث لباس از چند زاویه نگاه می‌کنیم:
1) جنس پارچه‌ی لباس و تناسب آن با مزاج فرد
3) کیفیات لباس به لحاظ نرمی و زبری و آثار درمانی آن

اصل لباس از منظر قرآن امری طبیعی، فطری و غریزی است و جزو منت‌های خداوند بر بنی آدم است. هیچ مخلوقی از مخلوقات خداوند مشمول این نعمت خاص قرار نگرفته است. جانوران، حشرات، خزندگان و حیوانات بدون لباس هستند. کمال انسان عریان شدن نیست بلکه به پوشش و لباس است. حفظ لباس ظاهر او را به حفظ لباس باطن می‌رساند و حفظ ظاهر موجب حفظ باطن که همان تقواست، می‌رساند. بحث لباس در قرآن به صورت استعاره و تشبیه به زن و شوهر نیز اطلاق شده است:
﴿هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ﴾[6]
آنان لباس شما هستند و شما لباس آنان هستید.

زنان، لباس مردان و مردان نیز لباس زنانشان هستند. در اینجا وجه تشبیه هایی وجود دارد؛ اینکه لباس چه کارهایی انجام می‌دهد و چرا قرآن چنین تشبیهی نسبت به همسران بکار برده است. این جلسه فتح بابی برای بحث لباس است.