درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/خواص کدو /

از دیگر آیات طبی قرآن، آیه 146 سوره صافات است:

﴿وَأَنْبَتْنَا عَلَيْهِ شَجَرَةً مِنْ يَقْطِينٍ﴾

این آیه مربوط به یونس (ع) است. او قومش را بعد از نپذیرفتن دعوتش، نفرین کرد و غضبناک از آنان فاصله گرفت. سپس سوار بر کشتی شد. نهنگی به امر خداوند سر راه آن کشتی قرار گرفت. اهل کشتی گفتند: به نظر می‌رسد یکی از ما گنه‌کار است که باید طعمه نهنگ گردد. سپس آنان تصمیم گرفتند میان خود قرعه کشیده، تا به نام هر كس اصابت کرد، او را از كشتی بیرون اندازند. قرعه به نام یونس (ع) درآمد. سه بار قرعه زدند و هر بار قرعه به نام یونس (ع) در آمد. یونس (ع) را به دریا افكندند، آن نهنگ به طور معجزه‌آسایی او را بلعید و سالم نگه داشت.

یونس (ع) در دل نهنگ دریافت زود قومش را نفرین کرد و بایستی منتظر می‌ماند تا خداوند به او اجازه دهد از قومش فاصله بگیرد. درست است که قومش پس از تلاش‌ها و موعظه‌های بسیار او، ایمان نیاوردند. اما این دلیل نمی‌شود که آنان را زود نفرین کند و بدون اجازه خداوند از قومش فاصله بگیرد. لذا در سوره انبیاء آمده است:

﴿وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا﴾[1]

قانون الهی این است که هنگام نزول عذاب، دیگر توبه قبول نمی‌شود. اما یک مورد استثناء‌ شده است.

قوم یونس (ع) بعد از رفتن او با مشاهده آثار بلا و عذاب توبه کردند و تنها قومی بودند که از عذاب نجات پیدا کردند. یونس (ع) در دل نهنگ به ستایش و تسبیح خداوند پرداخت و ذکر معروف یونسیه را با اخلاص بر زبان آورد: ﴿لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ﴾[2]
خداوند به برکت تسبیحش او را از دل نهنگ بیرون آورد و به نهنگ امر کرد او را در خشکی بیندازد.

﴿فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَاءِ وَهُوَ سَقِيمٌ﴾[3]

خداوند دعایش را مستجاب كرد و توبه‌اش را پذیرفت و به ماهی فرمان داد تا یونس (ع) را به ساحل ببرد و او را به بیرون دریا بیفكند. خداوند بوته کدویی کنارش رویاند تا یونس (ع) از کدو و سایه‌اش بهره‌مند شود.

کدو یکی از گیاهان مورد تأیید قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) است. کدو غذایی بسیار سبک است. یونس (ع) از قومش به شدت عصبانی شد. به همین جهت خداوند در میان انواع غذاها کدو را برایش انتخاب کرد. معلوم می‌شود کدو برای رفع عصبانیت بسیار مفید است. از طرفی یونس (ع) بسیار خسته بود و کدو برای رفع خستگی هم بسیار مناسب است.

در روایات اهل بیت (ع) خواص درمانی زیادی برای کدو ذکر شده است.

خواص کدو در روایات:

1) افزایش عقل و مغز

حضرت پیامبر (ص) فرمودند:

«عَلَيْكُمْ بِالْقَرْعِ فَإِنَّهُ يَزِيدُ فِي الدِّمَاغِ»[4]
بر شما باد به کدو؛ چرا که مغز را افزون می‌سازد.

در روایات اهل بیت (ع) از «کدو» با چند اسم یاد شده است:

    1. القرع

    2. الدباء

    3. یقطین

این سه تعبیر را می‌توان به مطلق کدوها اطلاق کرد. اما شاید براساس فروغ اللغة تفاوت‌هایی میان این سه کلمه وجود داشته باشد. شاید هر کدام از این سه اسم ناظر به یکی از انواع کدو (کدو سبز، کدو حلوایی و کدو تنبل) باشد. به صورت کلی انواع کدوها مفید هستند.

یکی از عوارض غلبه صفرا در روایات اختلال العقل است به این معنا که مغز دچار خلل می‌شود. لذا کدو برای اختلال عقل بسیار مفید و مؤثر است.

در روایتی دیگر آمده است:

«عَلَيكُم بِالقَرعِ فَإِنَّهُ يَزيدُ فِي العَقلِ و يُكَبِّرُ الدِّماغَ»[5]
بر شما باد به کدو؛ چرا که عقل را زیاد می‌کند و مغز را بزرگ می‌سازد.

ممکن است عقل در هنگام عصبانیت شدید،‌ آن‌طور که باید و شاید نتواند خوب تصمیم بگیرد. یونس (ع) نیز در حالت عصبانیت تصمیم گرفت و از قومش جدا شد. لذا خداوند متعال به ایشان کدو داد تا با اعصاب تسکین یافته و بدون غلبه صفرا به سوی قومش برود.

در روایتی دیگر آمده است:

«عَلَيْكُمْ بِالدُّبَّاءِ فَإِنَّهُ يُزَكِّي الْعَقْلَ وَ يَزِيدُ فِي الدِّمَاغِ»[6]
بر شما باد به خوردن کدو؛ چرا که عقل را می‌پالاید و مغز را می‌افزاید.

روای می‌گوید:

«سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَقُولُ‌ الدُّبَّاءُ يَزِيدُ فِي الْعَقْلِ»[7]
شنیدم امام موسی کاظم (ع) می‌فرماید: کدو عقل را زیاد می‌کند.

در روایتی حضرت پیامبر (ص)‌ به حضرت امیر المؤمنین (ع) توصیه کردند:

«عَلَيْكَ بِالدُّبَّاءِ فَكُلْهُ فَإِنَّهُ يَزِيدُ فِي الْعَقْلِ وَ الدِّمَاغِ‌»[8]
بر تو باد به کدو؛ از آن بخور چرا که مغز و عقل را زیاد می‌کند.

«علیک بالدباء»؛ ملازم کدو باش به این معنا که بر خوردن آن مداومت داشته باش.

در روایت نبوی دیگری، پیامبر (ص) فرمودند:

«كُلُوا اَلْيَقْطِينَ فَلَوْ عَلِمَ اَللَّهُ أَنَّ شَجَرَةً أَخَفُّ مِنْ هَذِهِ لَأَنْبَتَهَا عَلَى أَخِي يُونُسَ إِذَا اِتَّخَذَ أَحَدُكُمْ مَرَقاً فَلْيُكْثِرْ فِيهِ مِنَ اَلدُّبَّاءِ فَإِنَّهُ يَزِيدُ فِي اَلدِّمَاغِ وَ اَلْعَقْلِ»[9]
کدو بخورید. اگر خداوند می‌دانست درختی سبک‌تر از این وجود دارد آن را برای برادرم یونس می‌رویاند. هرگاه کسی از شما خورشتی (یا آبگوشتی) می‌سازد در آن کدوی زیادی بریزد. چرا که مغز و عقل را زیاد می‌کند.

* کدو زود هضم می‌شود. بنابراین توصیه می‌کنیم همیشه در خورشت‌ها و آبگوشت‌ها، زیاد کدو بریزید.

عقل نعمتی است که هر چه بیشتر از خدا بخواهید باز هم کم است و هیچ نعمتی بالاتر از عقل نیست. بنابراین ما موظفیم دائما از خداوند درخواست فزونی عقل کنیم.

در روایتی آمده است:

«كانَ رَسولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله يُكثِرُ مِن أكلِ الدُّبّاءِ فَقُلتُ: يا رَسولَ اللَّهِ، إنَّكَ لَتُحِبُّ الدُّبّاءَ! فَقالَ: الدُّبّاءُ يُكثِرُ الدِّماغَ ويَزيدُ فِي العَقلِ‌»[10]
حضرت پیامبر (ص) زیاد کدو می‌خوردند. پس به ایشان گفتم: ای رسول خدا! شما بسیار کدو دوست می‌دارید! حضرت فرمودند: کدو مغز را زیاد می‌کند و عقل را افزایش می‌دهد.

اگر می‌خواهید محبوب خدا شوید، باید از رسول خدا (ص)‌ پیروی کنید. یکی از سِیَر حضرت این بود که زیاد کدو می‌خوردند و یکی از علل خوش اخلاقی حضرت نیز همین است.

دکترها کودکان بیش فعال را بیمار می‌دانند و برای آنان انواع داروهای شیمیایی را تجویز می‌کنند. در حالی که بهترین غذا برای این کودکان کدو است. کدو را به عنوان غذا به آنان بدهند یا به غذای آنان اضافه کنند. برخی مادران می‌گویند: کودکان ما کدو دوست ندارند. این مادران بایستی خلاقیت به خرج دهند به عنوان مثال با کدو شیرینی و چیزهای دیگری درست کنند و به نحوی کدو را به خورد بچه‌ها بدهند.

حضرت پیامبر (ص) به علت فزونی مغز و عقل، بسیار کدو مصرف می‌کردند.

«كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يُعْجِبُهُ الدُّبَّاءُ وَ كَانَ يَأْمُرُ نِسَاءَهُ إِذَا طَبَخْنَ قِدْراً يُكْثِرْنَ مِنَ الدُّبَّاءِ وَ هُوَ الْقَرْعُ»[11]

2) نیکوساز اخلاق و شاداب کننده صورت

از جمله وصایای حضرت پیامبر (ص)‌ به حضرت امیر المؤمنین (ع)‌ روایت زیر است:

«كُلِ الْيَقْطِينَ فَإِنَّهُ مَنْ‌ أَكَلَهَا حَسُنَ‌ خُلُقُهُ‌ وَ نَضُرَ وَجْهُهُ وَ هِيَ طَعَامِي وَ طَعَامُ الْأَنْبِيَاءِ قَبْلِي‌»[12]
کدو بخور؛ کسی که بر خوردن آن مداومت داشته باشد، اخلاقش زیبا و صورتش شاداب می‌شود و آن غذای من و غذای پیامبران قبل از من بوده است.

خداوند در قرآن کریم به پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: ﴿وَلَا تَكُنْ كَصَاحِبِ الْحُوتِ﴾[13] مانند ملازم ماهی (یونس (ع)) نباش.
از این جهت پیامبر گرامی اسلام (ص) هیچگاه قوم خود را نفرین نکرد و همواره می‌فرمود: خدایا قوم من را هدایت کن چرا که ناآگاهند.

3) شاد کننده دل اندوهگین

در روایتی آمده است:

«إِذَا طَبَخْتُمْ‌ فَأَكْثِرُوا الْقَرْعَ فَإِنَّهُ يَسُرُّ الْقَلْبَ الْحَزِينَ»[14]
زمانی که می‌خواهید غذا بپزید، کدو زیاد بریزید چرا که موجب شادابی قلب افراد محزون می‌شود.

به صورت کلی در غذاها کدو بریزید و اختصاصی به آبگوشت و خورشت ندارد.

کدو غذایی خوب برای غم و غصه است و فرد اندوهگین را سبک می‌کند. شاید یکی از دلایلی که خداوند کدو را برای یونس (ع) انتخاب کرد، قلب محزون ایشان بود. او از خانواده‌اش جدا شده و غصه‌دار بود.

4) درمان قولنج و یبوست

راوی می‌گوید:

«قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ: اَلْحَدِيثَ اَلْمَرْوِيَّ عَنْ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ فِي اَلدُّبَّاءِ أَنَّهُ قَالَ: كُلُوا اَلدُّبَّاءَ فَإِنَّهُ يَزِيدُ فِي اَلدِّمَاغِ فَقَالَ اَلصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ: نَعَمْ وَ أَنَا أَقُولُ: إِنَّهُ جَيِّدٌ لِوَجَعِ اَلْقُولَنْجِ»[15]

به امام صادق (ع) گفتم: آیا درست است حدیثی که از امیر المؤمنین (ع) در رابطه با کدو روایت شده، که حضرت فرمودند: «كُلُوا اَلدُّبَّاءَ فَإِنَّهُ يَزِيدُ فِي اَلدِّمَاغِ» کدو بخورید که مغز را زیاد می‌کند؟ امام صادق (ع) فرمودند: بله مغز را زیاد می‌کند و من هم چیزی اضافه می‌کنم: این کدو بسیار برای قولنج (درد روده‌ها) خوب است.

یکی از معانی قولنج یبوست است. در کتاب علل الشرایع آمده است:

«فَلَانَ بَطْنُهُ»[16]
شکم او را نرم کرد.

طبق روایت کدو درمان یبوست است.

گاهی قولنج به معنای نفخ و بادی است که در روده می‌افتد، خارج نمی‌شود و ایجاد درد می‌کند. کدو برای رفع این عارضه نیز مفید است.

افرادی که یبوست دائمی دارند خوب است کدو بخورند. کسانی که برنج زیادی مصرف می‌کنند حتما بایستی کنار آن کدو بخورند. برخی از مردم خمینی شهر به ما مراجعه می‌کنند و می‌گویند: دو وعده در روز برنج می‌خوریم. مصلح برنج به توصیه اهل بیت (ع‌)‌ کدو و بادمجان است.

«أَنَّ عَلِيّاً عَلَيْهِ السَّلاَمُ سُئِلَ عَنِ الْقَرْعِ هَلْ يُذْبَحُ قَالَ الْقَرْعُ لَيْسَ شَيْئاً يُذَكَّى فَكُلُوهُ وَ لَا تَذْبَحُوهُ وَ لَا يَسْتَهْوِيَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ‌»[17]
از امام علی (ع)‌ سوال شد آیا کدو قابل ذبح است؟ حضرت فرمودند: کدو چیزی نیست که قابلیت تذکیه داشته باشد. آن را بخورید و ذبحش نکنید، مبادا شیطان عقلتان را برباید.

* «لَا تَذْبَحُوهُ» شاید به این معنا باشد که با پوست بخورید یا سر آن را نبرید و آن را هم مصرف کنید.

* دمکرده سرِ بادمجان برای قند و دیابت مفید است. بادمجان نیز برای غلبه سودا مفید است.

* «لَا يَسْتَهْوِيَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ‌» یعنی شیطان دوست دارد ما کدو نخوریم. کاری می‌کند که مجرای ادراکی و تحریکی و ذائقه ما عوض شود. برخی از کودکان چیزهایی که مفید است را دوست ندارند. کدو فی نفسه خوشمزه است اما برای اینکه باب میل کودکان باشد، باید به شکلی پخته شود که خوشمزه شود. ترکیب کدو تنبل آب‌پز با عسل، نوعی حلوا محسوب می‌شود.

سوال: آیا کلاهک کدو برای قند مفید است؟
جواب: علاوه بر کلاهک کدو، خود کدو برای قند بسیار مفید است. کلاهک خیار و بادمجان که تلخ می‌باشند نیز مناسب هستند.

«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يُعْجِبُهُ الدُّبَّاءُ وَ يَلْتَقِطُهُ مِنَ الصَّحْفَةِ»[18]

حضرت رسول الله (ص) کدو را دوست می‌داشتند و در ظرف غذا می‌گشتند کدو را پیدا می‌کردند.

در رساله ذهبیه امام رضا (ع) وارد شده که سعی کنید غذایتان با غذای سبکی شروع کنید. سوپ کدو یکی از غذاهای سبک است. برای اینکه معده رَم نکند و به یکباره غذایی سنگین بر آن وارد نشود، بهتر است قبل از غذای سنگین، یک کاسه کوچک سوپ کدو خورده شود.

کدو برای افرادی که غلبه سودا و صفرا دارند بسیار مفید است. دیابت معلول غلبه صفرا ( مخصوصا عصبانیت صفرایی) یا غلبه سودا (و مخصوصا غم و غصه سودایی) است. کدو همه عوارض سودا و صفرا را می‌تواند درمان کند و هر چه شیرین‌تر باشد، سردی‌اش کمتر می‌شود. خود کدو فی حد نفسه شیرین است اما وقتی حلوایی می‌شود شیرینی‌اش بیشتر است. آب‌پز کردن کدو،‌ آن را تبدیل به حلوا می‌کند.

سوال: آیا طبع کدو و بادمجان یکسان است؟
جواب: بادمجان طبق روایت «معتدل في الأوقات»[19] است یعنی حالت اعتدال دارد. کدو سبز سرد است اما هر چه شیرین‌تر شود سردی‌اش کم می‌شود. افراد سرد مزاج می‌توانند بعد از خوردن آن یک قاشق عسل مصرف بخورند اما افراد گرم مزاج نیازی به مصلح ندارند.