درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/ادامه بحث خواص انار /

بحث ما در بررسی آیات الأبدان، در رابطه با آیه 141 سوره انعام بود. بخش‌هایی از آیه را قبلا بحث کرده بودیم و تنها بخشی از این آیه شاهد بحث ما است.

﴿وَهُوَ الَّذِي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ ۚ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ ۖ وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ﴾
اوست که باغ‌هایی که درختانش برافراشته و داربستی است و باغ‌هایی که درختانش بدون داربست است را آفرید و درخت خرما و کشت‌زار با محصولات گوناگون آفرید و زیتون و اناری که شبیه به هم و بدون شباهت با هم است را پدید آورد. از میوه‌ی درختان زمانی که برسد و به بار بنشیند، بخورید و حق نیازمندان را در هنگام درو کردن و برداشت میوه‌ها، کامل پرداخت کنید و در این انفاق کردن اسراف نکنید چرا که خداوند اسراف کاران را دوست نمی‌دارد.

شاهد ما این قسمت از آیه است: ﴿وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ﴾

میوه‌ها نبایستی شب هنگام برداشت شوند؛ چرا که فقرا نمی‌بینند و نمی‌توانند حاضر شوند.

از امام صادق (ع) سوال شد: آیا می‌شود میوه‌ها را پس از بردن به خانه، به مساکین داد؟ حضرت فرمودند: اشکالی ندارد، اما آنچه به سخاوت نزدیک‌ است آن است که موقع برداشت حق آنان پرداخت شود.

در انفاق کردن نباید زیاده‌روی و اسراف کرد و به گونه‌ای نباشد که خانواده‌ فرد به انفاق دیگران محتاج شوند. خانواده هر فرد اولین افراد واجب النفقه هستند.

﴿كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ﴾
زمانی میوه را بچینید که وقت به ثمر رسیدن آنان است.

نباید میوه نارس و کال را چید و بعد با قیمت بالایی فروخت و اسم آن را میوه نوبر گذاشت. قبلا بیان کردیم شرط میوه نوبر، رسیدن آن است و اولین میوه رسیده درخت را نوبر می‌گویند.

در ذیل این آیه روایات زیادی وارد شده است که اهمیت انار و خواص درمانی آن را نشان می‌دهد. قبلا بیان کردیم انار میوه‌ای بهشتی است و از این جهت نام آن را در قرآن آورده شده است. در ذیل آیه آمده «جَنَّاتٍ مَعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَات» به معنای باغستان‌ها و بستان‌ها است. «مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ» یعنی در کشت‌زارها، باغستان‌ یا بوستان‌ها انواع میوه از جمله هلو، زردآلو و گیلاس وجود دارد. اینکه خداوند چند میوه را نام برده و دیگر میوه‌ها را ذیل عنوان کلی «مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ» قرار داده نشان از اهمیت خرما، انگور، زیتون و انار دارد.

شایسته است انسان انار را به صورت کامل بخورد و دیگری را در یک انار شریک قرار ندهد. چرا که در هر انار یک دانه‌ی بهشتی وجود دارد و راز درمان‌گری آن هم به علت وجود همین یک دانه است. حضرت رسول الله (ع) وقتى انار میل مى‌کرد دوست داشت کسى را در آن شرکت نکند.
اگر قرار است با فرد دیگری انار بخورید، به آن شخص یک انار کامل بدهید نه اینکه نصف آن را خودتان بخورید و نصف آن را به شخص دیگر بدهید.

خواص انار در روایات:

راوی می‌گوید:

«دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ فِي يَدِهِ رُمَّانَةٌ فَقَالَ يَا مُعَتِّبُ أَعْطِهِ رُمَّانَةً فَإِنِّي لَمْ أُشْرَكْ فِي شَيْ‌ءٍ أَبْغَضَ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أُشْرَكَ فِي رُمَّانَةٍ ثُمَّ احْتَجَمَ وَ أَمَرَنِي أَنْ أَحْتَجِمَ فَاحْتَجَمْتُ ثُمَّ دَعَا بِرُمَّانَةٍ أُخْرَى ثُمَّ قَالَ يَا يَزِيدُ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ أَكَلَ رُمَّانَةً حَتَّى يَسْتَوْفِيَهَا أَذْهَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الشَّيْطَانَ عَنْ إِنَارَةِ قَلْبِهِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً وَ مَنْ أَكَلَ اثْنَتَيْنِ أَذْهَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الشَّيْطَانَ عَنْ إِنَارَةِ قَلْبِهِ مِائَةَ يَوْمٍ وَ مَنْ أَكَلَ ثَلَاثاً حَتَّى يَسْتَوْفِيَهَا أَذْهَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الشَّيْطَانَ عَنْ إِنَارَةِ قَلْبِهِ سَنَةً وَ مَنْ أَذْهَبَ اللَّهُ الشَّيْطَانَ عَنْ إِنَارَةِ قَلْبِهِ سَنَةً لَمْ يُذْنِبْ وَ مَنْ لَمْ يُذْنِبْ دَخَلَ الْجَنَّةَ»[1]
بر امام صادق (ع)‌ وارد شدم در حالی که در دست او اناری بود، فرمودند: ای معتب یک انار به این مرد بده. چرا که در خوردن هیچ چیز با من شریک نشده است که برایم ناخوشایندتر از شریک شدن در خوردن انار باشد. آن‌گاه حضرت (ع) حجامت نمود و به من دستور داد كه حجامت كنم، من حجامت كردم. سپس انار دیگری خواست. سپس فرمود: ای یزید! هر مؤمنی که انار بخورد و آن را تمام کند، خداوند تا چهل روز شیطان را از آسیب‌رسانی به فروغ دل او دور می‌سازد. اگر کسی دو انار بخورد، خداوند تا صد روز شیطان را از آسیب‌رسانی به فروغ دل او دور می‌سازد و هر کس در طی روز سه انار بخورد، خداوند شیطان را به مدت یکسال از آسیب رساندن به قلب او و نورانیت دلش دور می‌سازد. کسی را که خداوند، شیطان را در طی یک سال از او دور بدارد، گناه نمی‌کند. کسی که گناه نکند وارد بهشت می‌شود.

* حضرت از اناری که خود میل می‌کردند به آن مرد ندادند و امر کردند انار دیگری برایش بیاوردند.

* انار شیطان را از انسان دور می‌کند تا به نورانیت قلب او آسیب نرساند.

مداومت بر خوردن انار می‌تواند بر روحیات انسان اثر داشته باشد و شیاطین و وسوسه آنان را از او دور می‌کند. قلمرو فعالیت شیطان وسوسه کردن است. وقتی وسوسه شیطان ضعیف شود، فرشتگان بیشتر حضور پیدا می‌کنند و انسان بیشتر راغب به انجام کار خوب خواهد بود.

یکی از وقت‌های مناسب برای خوردن انار، روز جمعه است. امام کاظم (ع)‌ فرمودند:

«مَنْ أَكَلَ رُمَّانَةً يَوْمَ الْجُمُعَةِ عَلَى الرِّيقِ نَوَّرَتْ قَلْبَهُ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً فَإِنْ أَكَلَ رُمَّانَتَيْنِ فَثَمَانِينَ يَوْماً فَإِنْ أَكَلَ ثَلَاثاً فَمِائَةً وَ عِشْرِينَ يَوْماً وَ طَرَدَتْ عَنْهُ وَسْوَسَةَ الشَّيْطَانِ وَ مَنْ طُرِدَتْ عَنْهُ وَسْوَسَةُ الشَّيْطَانِ لَمْ يَعْصِ اللَّهَ وَ مَنْ لَمْ يَعْصِ اللَّهَ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ»[2]
اگر کسی روز جمعه در موقع ناشتا اناری میل کند، قلب او به مدت چهل روز نورانی می‌شود. اگر دو انار در صبح جمعه موقع ناشتا بخورد، هشتاد روز قلب او نورانی می‌شود. کسی که سه انار موقع ناشتا در روز جمعه بخورد، صد و بیست روز، قلب او نورانی می‌شود و وسوسه شیطان از او دور می‌شود و هر کس وسوسه شیطان از او دور شد، معصیت خدا را نمی‌کند و هر کسی معصیت خدا را نکند، وارد بهشت می‌شود.

* انار حکم غذا را دارد و باعث سیری می‌شود.

در برخی روایات مطلق انار مورد سفارش قرار گرفته و در برخی روایات خاصیت خاصی برای انار ملس ذکر شده است. در برخی دیگر از روایات برای انار شیرین خاصیت ویژه‌ای ذکر شده است.

خواص انار شیرین در روایت:

1) نابودی بیماری‌ها و درمان وسوسه

امام صادق (ع‌) در رابطه با خوردن انار شیرین و خواص آن فرمودند:

«عَلَيْكُمْ بِالرُّمَّانِ الْحُلْوِ فَكُلُوهُ فَإِنَّهُ لَيْسَتْ مِنْ حَبَّةٍ تَقَعُ فِي مَعِدَةِ مُؤْمِنٍ إِلَّا أَنَارَتْهَا وَ أَطْفَأَتْ شَيْطَانَ الْوَسْوَسَةِ وَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ مَنْ أَكَلَ الرُّمَّانَ طُرِدَ عَنْهُ شَيْطَانُ الْوَسْوَسَةِ»[3]
بر شما باد به انار شیرین و به خوردن آن ملازم باشید. چرا که هیچ دانه‌ای از آن به معده مؤمنی در نمی‌آید مگر اینکه بیماری از آن ریشه کن می‌شود و شیطان وسوسه را از او دور می‌سازد.

* طبیعت مؤمن شیرین است و انار شیرین دوست دارد.

2) افزایش آب کمر مرد و زیباسازی فرزند

خوردن انار شیرین تقویت کننده نیروی جنسی و آب کمر مرد است. در روایت آمده است:

«أَكْلُ الرُّمَّانِ الْحُلْوِ يَزِيدُ فِي مَاءِ الرَّجُلِ وَ يُحَسِّنُ الْوَلَدَ»[4]
خوردن انار شیرین آب کمر مرد را زیاد می‌کند و فرزند را زیبا می‌کند.

* مناسب است زن باردار انار شیرین بخورد.

* در فصلش انار شیرین و در فصول دیگر آب یا رب آن استفاده شود. اگر هیچ کدام از این‌ها در دسترس نبود می‌توان از مربای انار استفاده کرد.

3) تسکین دهنده خون

خوردن انار شیرین بعد از حجامت، تسکین دهنده و صاف کننده خون است. بنابراین انار شیرین درمان غلظت خون است. خاصیت تسکین‌دهندگی انار ترش برای خون بیشتر است.

در روایت آمده است:

«كُلِ اَلرُّمَّانَ بَعْدَ اَلْحِجَامَةِ ـ رُمَّاناً حُلْواً ـ فَإِنَّهُ يُسَكِّنُ اَلدَّمَ [وَ يُصَفِّي اَلدَّمَ] فِي اَلْجَوْفِ»[5]
انار شیرین بعد از حجامت بخورید، چرا که تسکین دهنده‌ی خون است و خون را درون فرد صاف می‌کند.

ممکن است حجّام بیش از اندازه خون بگیرد و این کار موجب غلبه صفرا شود. همچنین ممکن است خون خون سوخته فرد زیاد باشد و حجّام مجبور باشد خون سوخته زیادی بیرون بکشد، در این صورت خوردن انار شیرین کمک کننده است. بخشی از پاکسازی خون با حجامت و بخشی دیگر با خوردن انار انجام می‌شود.

خواص انار ملس در روایات:

1) سازگاری با معده و شکم

خوردن انار ملس (ترش و شیرین) برای کسانی که غلبه صفرا و هیجان خون دارند، مفید است. در روایت آمده است:

«ذُكِرَ الرُّمَّانُ الْحُلْوُ فَقَالَ الْمُزُّ أَصْلَحُ فِي الْبَطْنِ»[6]
نزد امام صادق (ع) از انار شیرین ذکر و خیری شد. فرمودند: انار ترش برای معده و شکم سازگارتر است.

انار ملس برای صفرا، سودا و بلغم مفید است و حالت تعادل دارد. نه می‌توان گفت ترش است که برای بلغم مناسب نباشد و نه می‌شود گفت کاملا شیرین است که تنها برای خون مناسب باشد. ترش و شیرین است و حالت تعادل دارد و برای اکثر مزاج‌ها مفید است.

2) تقویت نفس و خون‌ساز قوی

یکی از بهترین کیفیات خوردن انار ملس مکیدن آن است. این نحوه خوردن انار می‌تواند نقش درمانی داشته باشد.

امام رضا (ع) فرمودند:

«وَ اِمْتَصَّ مِنَ اَلرُّمَّانِ اَلْمُزِّ فَإِنَّهُ يُقَوِّي اَلنَّفْسَ وَ يُحْيِي اَلدَّمَ»[7]
انار ملس یا ترش و شیرین را بمک چرا که نَفَس را قوی می‌کند و خون را زنده می‌سازد.

همه دانه‌های انار ترش و شیرین باید خورده شود. اما انار ملس باید مکیده شود. در این صورت است که ریه را پاکسازی می‌کند و شست و شو می‌دهد و نفس را باز می‌کند. بنابراین مکیدن انار ملس برای افرادی که تنگی نفس دارند بسیار کارساز است.

اگر انار ملس به صورت مکیدن استفاده شود، نقش خون‌سازی فوق العاده‌ای خواهد داشت و موجب حیات خون می‌شود.

در روایات ائمه اطهار (ع)‌ سفارش شده که انار با پیه آن خورده شود. پیه اعم از پیه نازک (که بیشتر منظور است) و پیه درشت و تلخ می‌باشد. هر دوی این‌ها می‌تواند مفید باشد. اما مسلما پیه نازک مدنظر است.

در روایت آمده است:

«كُلُوا الرُّمَّانَ بِقِشْرِهِ فَإِنَّهُ دِبَاغُ الْبَطْنِ‌»[8]
انار را با پیه آن بخورید چرا که معده و شکم را دباغی می‌کند.

* غذاهایی که لای پرزهای معده مانده است از طریق خوردن انار با پیه آن برطرف می‌شود.

درباره جناب صعصعة بن صوحان نقل شده است:

«أَنَّهُ دَخَلَ عَلَى أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ هُوَ عَلَى الْعِشَاءِ فَقَالَ يَا صَعْصَعَةُ ادْنُ فَكُلْ قَالَ قُلْتُ قَدْ تَعَشَّيْتُ وَ بَيْنَ يَدَيْهِ نِصْفُ رُمَّانَةٍ فَكَسَرَ لِي وَ نَاوَلَنِي بَعْضَهُ وَ قَالَ كُلْهُ مَعَ قِشْرِهِ يُرِيدُ مَعَ شَحْمِهِ فَإِنَّهُ يَذْهَبُ بِالْحَفَرِ وَ بِالْبَخَرِ وَ يُطَيِّبُ النَّفَسَ»[9]
ایشان بر امیر المؤمنین (ع)‌ وارد شد در حالی که حضرت (ع) در حال شام خوردن بودند. حضرت فرمودند: ای صعصعه! پیش آی و بخور. گفتم: شام خورده‌ام. در این هنگام نیمه‌ای از یک انار نزد امام بود، تکه‌ای از آن را شکست و به دستم داد و فرمودند: آن را با پیه‌اش بخور چرا که خوردن انار با پیه آن زردی دندان و بدبویی دهان را از بین می‌برد و نَفَس را پاک می‌کند.

اگر در عبارت «يُطَيِّبُ النَّفَسَ»، نَفس مراد باشد، به این معنا است که خوردن انار با پیه روح را پاک می‌کند و اگر نَفَس مراد باشد، ریه را پاکسازی می‌کند.

در روایتی آمده است:

«كُلُوا الرُّمَّانَ بِشَحْمِهِ فَإِنَّهُ يَدْبُغُ الْمَعِدَةَ وَ يَزِيدُ فِي الذِّهْنِ»[10]
انار را با شحم آن بخورید چرا که معده را دباغی می‌کند و ذهن را زیاد می‌کند.

* خوردن انار با پیه ذهن انسان را زیاد می‌کند. ذهن انسان قوه‌ای در بدن است که کار انتقال مطلبی به مطلب دیگر را دارد. وقتی ذهن قوی شود، قدرت پردازشش فوق العاده می‌شود. خوردن انار با پیه آن قدرت پردازش انسان را زیاد می‌کند.

پوست انار هم خواص درمانی دارد. جناب میرحیدر در کتاب معارف گیاهی نقل می‌کند: مناسب است آن را بخشکاند و پودر کند برای اسهال و رفع اسهال مفید است. دمکرده پوست انار نیز برای درمان اسهال مفید است. خشک‌کرده پوست آن نسبت به دمکرده‌اش تأثیر بیشتری برای درمان اسهال دارد.

این آیه از چند جهت طبی است و می‌توان از صدر تا ذیل آیه بحث طبی داشت. برخی می‌گویند چون عرب‌ها این میوه‌ها را دوست داشتند، خداوند برای مخاطبش که عرب زبان بوده، نام آنان را در قرآن ذکر کرده است. در صورتی که چنین چیزی صحیح نیست. مخاطب قرآن تنها عرب‌ها نیستند و خداوند با عباراتی مانند: «يَا بَنِي آدَمَ» و «يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ» همه انسان‌ها را مورد خطاب قرار می‌دهد.