درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/خواص انار /

از دیگر آیات طبی قرآن، آیه 141 سوره انعام است که قبلا مفصلا بحث کردیم و به خرما، انگور و زیتون اشاره شده در این آیه پرداختیم. اما در قسمتی از این آیه به انار هم اشاره شده که در این جلسه قصد داریم به آن بپردازیم.

﴿وَهُوَ الَّذِي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ ۚ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ ۖ وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ﴾
اوست که باغ‌هایی که درختانش برافراشته و داربستی است و باغ‌هایی که درختانش بدون داربست است را آفرید و درخت خرما و کشت‌زار با محصولات گوناگون آفرید و زیتون و اناری که شبیه به هم و بدون شباهت با هم است را پدید آورد. بخورید از میوه‌ی درختان زمانی که برسد و حق نیازمندان را هنگام درو کردن و برداشت میوه‌ها، کامل پرداخت کنید و در این انفاق کردن اسراف نکنید، چرا که خداوند اسراف کاران را دوست نمی‌دارد.

انار

شاهد ما این قسمت از آیه است: ﴿وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ﴾
انارهایی که به لحاظ مزه شبیه به هم هستند؛ هر دو ترش، ملس یا شیرین هستند. انارهایی که به لحاظ مزه، رنگ یا اندازه با هم تفاوت دارند؛ یکی از انارها دانه سیاه و دیگری دانه قرمز است؛ اناری بزرگ و دیگری کوچک است؛ اناری معدّل مزاج و دیگری غیر معدّل مزاج است به عنوان مثال اناری سورانی و دیگری غیر سورانی است. این تفاوت‌ها بین انارها وجود دارد.

انار میوه‌ای بهشتی است و به قدری اهمیت دارد که خداوند نام آن را در قرآن ذکر و به آفرینش آن افتخار کرده است. خداوند انواع میوه‌ها را خلق کرده است اما نام آن‌ها در قرآن ذکر نکرده بلکه تحت عنوان «وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ» از آنان یاد کرده است. اما نام انار، زیتون، خرما و انگور در قرآن برده شده که نشان از اهمیت آنان دارد.

روایات اهل بیت (ع) خواص و فوائد بسیاری برای انار ذکر کرده‌اند. در روایتی حضرت رسول الله (ع) فرمودند:

«الرُّمَّانُ سَيِّدُ الْفَاكِهَةِ وَ مَنْ أَكَلَ رُمَّانَةً أَغْضَبَ شَيْطَانَهُ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً»[1]
انار آقا و سید میوه‌ها است و کسی که یک انار بخورد، شیطانِ خویش را به مدت چهل روز به خشم درآورده است.

امام صادق (ع) فرمودند:

«الْفَاكِهَةُ مِائَةٌ وَ عِشْرُونَ لَوْناً سَيِّدُهَا الرُّمَّانُ»[2]
میوه صد و بیست گونه است و سید و آقای آن‌ها انار است.

خواص انار در روایات:

1) نورانیت بخشی به قلب

در روایت آمده است:

«مَنْ أَكَلَ رُمَّانَةً حَتَّى يَسْتَتِمَّهَا نَوَّرَ اَللَّهُ قَلْبَهُ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً»[3]
هر کس اناری را کامل بخورد خداوند قلب او را چهل شب نورانی می‌دارد.

از حضرت رسول الله (ع‌) روایت دیگری نقل شده است:

«كُلُوا اَلرُّمَّانَ فَلَيْسَتْ مِنْهُ حَبَّةٌ تَقَعُ فِي اَلْمَعِدَةِ إِلاَّ أَنَارَتِ اَلْقَلْبَ وَ أَخْرَجَتِ اَلشَّيْطَانَ أَرْبَعِينَ يَوْماً»[4]
هیچ دانه‌ای از انار در معده جای نمی‌گیرد مگر اینکه چهل روز قلب را نورانی می‌سازد و چهل روز شیطان را از درون انسان بیرون می‌راند.

2) حیات ‌بخشی به قلب؛ باز کننده نَفَس؛ درمان وسوسه و وسواس

انار نَفَس انسان را باز می‌کند و درمان وسوسه و وسواس‌های شیطانی است. امیر المؤمنین (ع‌) فرمودند:

«فِي كُلِّ حَبَّةٍ مِنَ الرُّمَّانِ إِذَا اسْتَقَرَّتْ فِي الْمَعِدَةِ حَيَاةٌ لِلْقَلْبِ وَ إِنَارَةٌ لِلنَّفْسِ وَ تُمْرِضُ وَسْوَاسَ الشَّيْطَانِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً»[5]
در هر دانه‌ی انار چون در معده جای بگیرد، حیاتی برای قلب و نورانیتی برای َنفس یا پاک‌سازی برای نَفَس است و شیطانی که وسواس نام دارد، چهل شب زمین‌گیر و بیمار می‌شود.

* اگر منظور از «نفس» در عبارت «إنارة للنفس» نَفَس باشد، به این معناست که ریه را پاکسازی و نَفَس را باز می‌کند.

* مداومت بر خوردن انار درمان وسواس است. وسواس کار شیطان است و انار شیطان را از انسان دور می‌کند. لذا یکی از میوه‌های قابل سفارش به افراد وسواسی انار است.

برخی «تُمْرِضُ وَسْوَاسَ الشَّيْطَانِ» را چنین معنا کردند: انار شیطان وسواس را مریض و زمین‌گیر می‌کند. معنای غیر مستقیم آن این است که شیطان وسواس دیگر به انسان وسواس القا نمی‌کند.
در روایت زیر مستقلا کلمه «وسوسه» آمده است:

«مَنْ أَكَلَ الرُّمَّانَ طُرِدَ عَنْهُ شَيْطَانُ الْوَسْوَسَةِ»[6]
هر کس انار بخورد شیطان وسوسه را از او طرد می‌کند.

شیطان وسوسه که در انسان وسوسه و وسواس ایجاد می‌کند و نامش «خنّاس» است. خوردن انار این شیطان را از انسان دور می‌کند. بنابراین انار می‌تواند علاوه بر درمان وسواس، وسوسه را نیز درمان کند.

انار منطقه سورانی (جایی در عراق، در سرزمین بابل و نزدیکی حلّه) انار شاخصی است و معدّل مزاج‌هاست یعنی برای همه مزاج‌ها مفید است و طبیعت انسان را معتدل نگه می‌دارد. در روایت آمده است:

«أَرْبَعَةٌ يَعْدِّلْنَ الطَّبَائِعَ الرُّمَّانُ السُّورَانِيِّ وَ الْبُسْرُ الْمَطْبُوخُ وَ الْبَنَفْسَجُ وَ الْهِنْدَبَاءُ»[7]
چهار چیز است که طبیعت انسان را تعدیل می‌بخشد؛ انار سورانی و خرمای نارس پخته شده و گل بنفشه و کاسنی.

3) رفع هول و اضطراب

انار به انسان امنیت روحی می‌دهد و برای رفع هول و اضطراب مفید است.

«مَنْ أَكَلَ رُمَّاناً عِنْدَ مَنَامِهِ فَهُوَ آمِنٌ فِي نَفْسِهِ إِلَى أَنْ يُصْبِحَ»[8]
هر کس در هنگام خفتن یک انار بخورد تا صبح جانش در امان است.

«آمن» از امنیت می‌آید یعنی امنیت جانی و روحی می‌دهد و آرامشی در وجود انسان ایجاد می‌کند. احتمال دارد انار بتواند امنیت جانی به انسان بدهد و بعضی موجودات یا جانوران را از انسان دور کند.

4) سیر کننده

انار حکم غذا را دارد. لذا اگر گرسنه آن را بخورد، سیر می‌شود. در روایت آمده است:

«عَلَيْكُمْ بِالرُّمَّانِ فَإِنَّهُ لَمْ يَأْكُلْهُ جَائِعٌ إِلَّا أَجْزَأَهُ»[9]
بر شما باد به انار چرا که هیچ گرسنه‌ای آن را نمی‌خورد مگر اینکه او را سیر می‌کند و برای وی کافی است.

5) هضم کننده غذا

انار جز مواردی است که فرد مجاز است با شکم سیر و پری معده، بخورد. چرا که هضم کننده غذا است. در روایتی آمده است:

«عَلَيْكُمْ بِالرُّمَّانِ ... وَ لَا شَبْعَانُ إِلَّا أَمْرَأَهُ»[10]
هیچ انسان سیری آن را نمی‌خورد مگر اینکه غذا را بر وی قابل هضم می‌سازد.

6) تعدیل بخش مزاج صفرا و سودا

برای مزاج صفرا و سودا مفید است و گرمای ناشی از غلبه صفرا را خاموش می‌کند. خوردن انار مخصوصا قبل و بعد از حجامت ضمن اینکه خون را تمیز می‌کند، از غلبه صفرا بعد از حجامت پیشگیری می‌کند. ممکن است فرد بعد از حجامت دچار غلبه سودا شود.

در روایت آمده است:

«كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَدَعَا بِالْحَجَّامِ فَقَالَ لَهُ اِغْسِلْ مَحَاجِمَكَ وَ عَلِّقْهَا وَ دَعَا بِرُمَّانَةٍ فَأَكَلَهَا فَلَمَّا فَرَغَ مِنَ اَلْحِجَامَةِ دَعَا بِرُمَّانَةٍ أُخْرَى فَأَكَلَهَا فَقَالَ هَذَا يُطْفِئُ اَلْمِرَارَ»[11]
نزد امام صادق (ع)‌ بودیم و امام فرد حجام را درخواست کرد. فرمود: ابزارهای حجامت خود را بشوی و آویزان کن تا خشک شود. اناری طلبید و میل فرمود. زمانی که حجامت امام تمام شد، انار دیگری طلب کرد و آن را خورد و فرمود: این (انار) مره‌ها را خاموش می‌کند.

انار مره‌ها (صفرا و سودا) مخصوصا مره صفرا و مخصوصا گرمای آن را خاموش می‌کند. حجامت و خوردن انار مکمل هم هستند. هر دو درمان غلظت خون هستند. ممکن است بادکش نتواند خون سوخته را کامل بیرون بکشد، از این جهت خوردن انار قبل و بعد از حجامت، آن را تکمیل می‌کند. اگر خون فرد بیش از اندازه خارج شود، کم‌خونی موجب هیجان صفرا می‌شود. انار خون را از داخل تمیز می‌کند و در صورت غلبه صفرا، آن را خاموش می‌کند. انار خون‌ساز نیز هست و از هیجان خون پیشگیری می‌کند.