درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن /خواص موز /

از دیگر آیات طبی قرآن، آیه 29 سوره واقعه است:
﴿وَطَلْحٍ مَنْضُودٍ﴾
و درختان موزی که میوه‌هایش خوشه خوشه روی هم چیده شده‌ است.

این آیه در وصف اصحاب یمین است. آن‌ها در بهشت برین از نعمت‌هایی برخوردار می‌شوند.

﴿وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ﴾[1]
و سعادتمندان چه بلند مرتبه‌اند سعادتمندان.

﴿فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ﴾[2]
در سایه درخت سدر بی‌خارند.

درخت سدر برگ‌های ریز متراکمی و درخت موز برگ‌های بزرگ متراکم و نیز میوه‌های متراکمی دارد. این چینش یعنی درخت‌های برگ ‌ریز پرتراکم و درخت‌های برگ بزرگ پرتراکم صحنه زیبایی را بوجود می‌آورند.

﴿وَظِلٍّ مَمْدُودٍ﴾[3]

اصحاب یمین از سایه گسترده‌ای برخوردار خواهند بود.

﴿وَمَاءٍ مَسْكُوبٍ﴾[4]

آبشارهای فراوانی در اختیار اصحاب یمین است.

﴿وَفَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ﴾[5]

﴿لَا مَقْطُوعَةٍ وَلَا مَمْنُوعَةٍ﴾[6]
که پایان نپذیرد و ممنوع هم نشود.

﴿وَفُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ﴾ [7]

﴿إِنَّا أَنْشَأْنَاهُنَّ إِنْشَاءً﴾ [8]
که ما آنان را با آفرینش ویژه‌ای آفریدیم.

﴿فَجَعَلْنَاهُنَّ أَبْكَارًا﴾[9]
پس آنان را همواره دوشیزه قرار داده‌ایم.

﴿عُرُبًا أَتْرَابًا﴾[10]
عشق به شوهرانِ همسن و سال خود دارند.

این نعمت‌ها تماما اختصاص به اصحاب یمین (سعادتمندان) دارد.

شاهد ما آیه 29 سوره واقعه است: ﴿وَطَلْحٍ مَنْضُودٍ﴾

اکثر مفسران «طَلح» را به معنای میوه موز گرفته‌اند. موز یکی از میوه‌های قرآنی و بهشتی و مورد سفارش روایات اهل بیت (ع) است. مرحوم برقی در کتاب محاسن خویش بابی را به عنوان «باب الموز» باز کرده و در این باب چند روایت در رابطه با موز آورده است.

ابو اسامه می‌گوید:

«دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَقَرَّبَ إِلَيَّ مَوْزاً فَأَكَلْنَا مَعَهُ‌»[11]

در روایت دیگری ابو خدیجه نقل می‌کند:

«دَخَلْتُ أَنَا وَ الْفَضْلُ عَلَى أَبِي خَالِدٍ الْكَعْبِيِّ صَاحِبُ الشَّامَةِ فَأُتِيَ بِمَوْزٍ وَ رُطَبٍ فَقَالَ كُلُوا مِنْ هَذَا فَإِنَّهُ طَيِّبٌ‌»[12]
من و فضل را نزد ابو خالد کعبی بردند. موز و رطب برایمان آوردند. ابوخالد گفت: از این بخورید که چیز پاکیزه و خوشمزه‌ای است.

این روایت به امام (ع) نمی‌رسد. منتها چون بنای مرحوم صاحب محاسن بر این بود که روایات منسوب به امام را نقل کند، این روایت در حقیقت مربوط به امام معصوم (ع) است. ابی خدیجه از خود نقل نمی‌کند و این کلام را از امام معصوم (ع)‌ شنیده بود و جمله‌ی «كُلُوا مِنْ هَذَا فَإِنَّهُ طَيِّبٌ‌» (از این بخورید که چیز پاکیزه و خوشمزه‌ای است) نشان‌دهنده این است که این کلام، کلام امام معصوم (ع) بوده است.

موز طیّب است؛ زیرا میوه‌ای بهشتی است. در روایت آمده از جمله خصوصیات میوه‌های بهشتی، نداشتن هسته است. یکی از معانی «طیّب»، خوشمزه بودن و معنای دیگرش مفید بودن برای بدن است.

در روایت دیگری یحیی بن موسی صنعانی نقل می‌کند:

«دَخَلْتُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ الثَّانِي عَلَيْهِ السَّلاَمُ بِمِنًى وَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَلَى فَخِذِهِ وَ هُوَ يُقَشِّرُ مَوْزاً وَ يُطْعِمُهُ‌»[13]

بنابراین موز یکی از میوه‌های بهشتی است که ائمه اطهار (ع)، خود از آن تناول می‌کردند و به خوردن آن نیز سفارش می‌کردند.

جناب میر حیدر در کتاب معارف گیاهی‌ خود در رابطه با موز چنین بیان کرده است:

«موز از نظر طبیعت طبق رأي حکماي طب سنتی در گرمی و سردي معتدل و ضمنا تر است. از نظر خواص معتقدند که بطئی الهضم است و خون غلیظ ایجاد میکند و فربه کننده می‌باشد. سینه را نرم می‌کند. اگر گوشت موز را با سرکه و آب لیمو مخلوط کنند و در مواضع کچلی و جرب و خارش به موضع بمالند مفید است. گوشت موز براي سرفه‌هاي خشک و خشونت حلق و مرطوب کردن معده و تحریک نیروي جنسی در گرم مزاجها نافع است. ضماد برگ آن براي تحلیل ورم و جراحتها و سوختگی آتش نافع می‌باشد.
موز نفاخ است و اسراف در خوردن آن تولید باد و گاز و خون غلیظ بلغمی کرده و موجب ضعف هاضمه می‌شود، خصوصا در سردمزاج‌ها و اشخاصی که داراي مزاج مرطوب هستند، بویژه اگر روي آن آب خورده شود. براي رفع اینگونه عوارض آن باید پس از موز نمک خورد و در مزاج‌هاي سرد پس از موز مرباي زنجبیل و عسل و شکر خورده شود و در مزاج‌هاي گرم اگر چنین عوارضی رخ دهد، سکنجبین بخورند. خوردن موز در موقع ناشتا مضر است. به طور کلی موز براي اشخاص گرم مزاج و یبس و در مناطق گرم خشک مفید است و مقوي و فرح‌آور و در اشخاص سردمزاج و ضعیف و مناطق مرطوب مضر است و ایجاد عوارض نامساعدي می‌کند.
ریشه موز گرم و خشک است و خوردن آن کرم شکم را دفع می‌کند. خاکستر پوست موز و خاکستر پوست گیاه از طریق پاشیدن روي زخم براي قطع خونریزي و التیام زخم مفیدست.»[14]

نکات و نقدها:

* از نظر ایشان مزاج موز معتدل و تر است. این کلام قابل نقد است. زیرا موز رطوبت آنچنانی ندارد، بلکه برعکس ضد رطوبت و درمان اسهال است. در حقیت طبعش گرمِ خشک است.

* «بطیء الهضم» به این معناست که هضم آن سنگین است. این مطلب درست است و موز دیر هضم می‌باشد و فرد با خوردن آن سر معده احساس سنگینی می‌کند. حکما معتقدند چیزی که دیر هضم باشد، خون غلیظ و چیزی که زود هضم باشد، خون خالص تولید می‌کند.

* موز چاق کننده و برای رفع بلغم مفید است.

* حکمای طب سنتی معتقدند اگر موز را با سرکه و آبلیمو مخلوط کنند و روی موضعی که دچار ریزش شده یا خارش دارد، قرار دهند، مفید خواهد بود.

* موز برای سرفه و خلط‌های گلو و همچنین برای معده‌ای که رطوبت و بلغم داشته باشد، مفید است. اما موز معده را مرطوب نمی‌کند.

* موز به صورت کلی تحریک کننده نیروی جنسی است و اختصاصی به گرم‌مزاج‌ها ندارد. پس برای افراد سرد مزاج نیز مفید است. استاد آیت الله تبریزیان ضمن تعریف از کتاب معارف گیاهی جناب میر حیدر، می‌فرمودند: حرفای سخیف نیز در آن موجود است و انسان بایستی با ملاحظه و دقت کتاب را مطالعه کند.

* موز سنگین است و شاید از این جهت هضم آن برای معده سنگین باشد. لذا اگر کنار آن دم‌کرده آویش، پودر زنیان یا داروی هاضوم خورده شود، دیگر نباید از خوردن میوه‌ها یا غذاهای سنگین باکی داشت.

* تنها معده‌ای که ضعیف باشد، با هضم موز تولید باد می‌کند.

* موز موجب ضعف هاضمه نمی‌شود. دانشمندان تحقیقاتی برای التهاب معده انجام دادند و دریافتند که موز یکی از بهترین میوه‌ها برای درمان آن است. هضم موز برای معده ضعیف سنگین است. پس باید آن را تقویت کرد. موز می‌تواند رطوبت‌هایی موجود در پرزهای معده را بگیرد.

* ایشان معتقد است آشامیدن آب بعد از خوردن موز، رطوبت معده‌ی سرد مزاج‌ها را افزایش می‌دهد.
به نظر ایشان مزاج موز به لحاظ گرمی و سردی معتدل است. آیا شما بعد از خوردن موز احساس گرمی می‌کنید یا سردی یا حالت ثابتی دارد؟ به نظر می‌رسد موز طبیعت گرمی داشته باشد. امام صادق (ع)‌ فرمودند: با چند بار خوردن گیاه یا میوه‌ای می‌توان به مزاج آن پی برد. تجربه ثابت کرده است که بدن بعد از خوردن موز گرم می‌شود. اما ما نیز سنگینی موز را قبول داریم.

سوال:‌ چگونه است که موز در برخی افراد درمان یبوست و در بعضی دیگر درمان اسهال است؟

* اینکه خوردن موز موقع ناشتا مضر است، نیز قابل نقد است. چرا که بهتر است بلغم زداها ناشتا مصرف شوند. زیرا محل بروز بلغم همان صبح است. موز نیز بلغم زدا است.

* بدن بعد از خوردن موز، آب طلب می‌کند. آب بعد از موز همانند آب بعد از خرما رطوبت بدن را حفظ می‌کند.
چرا خداوند در مناطق گرم میوه‌های گرمی مانند موز و خرما قرار داده است؟
زیرا مردم این مناطق بعلت گرمای هوا، صفراوی مزاج می‌شوند و میل به خوردن آب زیاد پیدا می‌کنند. لذا خداوند با حکمت خود خرما و موز را قرار داده است تا بعد از آن آب بیاشامند و این، بدن را مرطوب نگه می‌دارد. بنابراین خوردن موز با آب یا شیر، بدن را مرطوب نگه می‌دارد.

* موز برای افراد سرد مزاج مفید است به شرط اینکه بعد از آب نیاشامند. افرادی که رطوبت بدنش زیاد است باید خرما را بدون آب بخورند. پس این گونه افراد بهتر است موز را نیز بدون شیر یا مایعات بخورند.

طبق تحقیقاتی که دانشمندان در رابطه با موز انجام دادند این میوه برای کسانی که سرطان معده و التهاب معده (یا گاستریت) دارند و یا افرادی که سرطان دارند و سلول‌های بدنشان فرسوده شده، ‌مفید است. همچنین برای چربی‌های مضر خون مانند اِل دی اِل (LDL) یا کلسترول بد خون را برطرف می‌کند.

البته جناب میرحیدر در پایان بحث چنین آورده است: اگر موز نارس را بپزند و کباب کنند و مانند سیب زمینی بخورند بهتر برای التهاب معده و افرادی که سلول‌های بدنشان فرسوده شده، مفید است.
شاید موز نارس شبیه خرمای نارس باشد. برخی ﴿وَطَلْحٍ مَنْضُودٍ﴾ را «طلع منضود» قرائت کردند و یکی از معانی «طلع»، خرمای نارس است. در سوره قاف آمده است: ﴿وَالنَّخْلَ بَاسِقَاتٍ لَهَا طَلْعٌ نَضِيدٌ﴾[15]
لذا موز شبیه خرمای نارس است که مزاج را معتدل نگه می‌دارد. در روایت آمده است:

«أَرْبَعَةٌ يُعَدِّلْنَ‌ الطَّبَائِعَ ... الْبُسْرُ الْمَطْبُوخُ»[16]
چهار چیز است که مزاج را معتدل نگه می‌دارد ... یکی از آنان خرمای نارسی است که با گرمای بیرونی و زائد رسیده شود.

* خرمای نارس مطبوخ برای همه مزاج‌ها مفید است.

پختن موز نارس برای همه افراد مخصوصا کسانی که سرطان و سلول‌های فرسوده‌ای دارند، مفید است.