درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/خواص انگور /

از دیگر آیات طبی قرآن،‌ آیه 19 سوره مؤمنون است:

﴿فَأَنْشَأْنَا لَكُمْ بِهِ جَنَّاتٍ مِنْ نَخِيلٍ وَأَعْنَابٍ لَكُمْ فِيهَا فَوَاكِهُ كَثِيرَةٌ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ﴾

در آیه 18 به انزال باران از آسمان اشاره می‌کند:

﴿وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ ۖ وَإِنَّا عَلَىٰ ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ﴾
و از آسمان آبی به اندازه نازل کردیم و آن را در زمین جای دادیم و بی تردید برای از بین بردن آن کاملا توانمندیم.

خداوند به برکت آبی که از آسمان به زمین می‌فرستد، دریاها، اقیانوس‌ها، چاه‌ها و آبشارها را بوجود آورده است. این‌ها مصادیق سکنی دادن آب در زمین است.

خداوند به برکت آب، نخلستان‌ها و باغ‌های انگور بوجود می‌آورد که در این بوستان‌ها انواع میوه‌های دیگر هم رویش می‌یابد. «فَوَاكِهُ كَثِيرَة» واژه‌ای عام است و شامل همه میوه‌ها از جمله خرما و انگور می‌شود. اما اینکه خدای متعال در کنار ذکر این واژه عام، دو میوه را به طور خاص نام می‌برد نشان‌دهنده اهمیت آن دو است. در نتیجه خرما و انگور از درخشش و امتیاز خاصی برخوردار است.

در آیه 20‌ام، به درخت زیتون اشاره شده که باز نشان‌ دهنده‌ی اهمیت این درخت است.

انگور

انگور یکی از میوه‌های بهشتی و ارزشمند است. آثار درمانی فوق العاده‌ای دارد و در اهمیت این میوه همین بس که خداوند نام آن را به صورت خاص در قرآن بکار برده است.

گاهی از درخت انگور در قرآن با عنوان معروشات یاد شده است:

﴿وَهُوَ الَّذِي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ ۚ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ ۖ وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ﴾[1]
هم و بی‌شباهت به هم را پدید آورد. از میوه‌های آن‌ها هنگامی که میوه‌هایشان رسید بخورید و روز درو کردن و برداشت، حق نیازمندان را ادا کنید و اسراف نکنید که خداوند اسراف‌کاران را دوست ندارد.

انگور به دو قسمت تقسیم می‌شود: انگور بوته‌ای و انگوری که نیازمند به سقف و داربست است.

«الزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ» مفهوم عامی است که شامل خرما، انگور، زیتون و انار نیز می‌شود. اما خداوند متعال از این میوه‌ها به صورت خاص یاد کرده است که نشان‌دهنده اهمیت آن‌ها است.

خواص انگور در روایات

1) غم‌زدایی

انگور غم و غصه سودایی را برطرف می‌کند. امام صادق (ع) در این باره فرمودند:

«لَمَّا حَسَرَ الْمَاءُ عَنْ عِظَامِ الْمَوْتَى فَرَأَى ذَلِكَ نُوحٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ جَزِعَ جَزَعاً شَدِيداً وَ اغْتَمَّ لِذَلِكَ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ هَذَا عَمَلُكَ بِنَفْسِكَ أَنْتَ دَعَوْتَ عَلَيْهِمْ فَقَالَ يَا رَبِّ إِنِّي أَسْتَغْفِرُكَ وَ أَتُوبُ إِلَيْكَ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ أَنْ كُلِ الْعِنَبَ الْأَسْوَدَ لِيَذْهَبَ غَمُّكَ»[2]
هنگامی که آب (طوفان نوح) فرو نشست و استخوان های مردگان پدیدار شد. نوح این را بدید و بدین سبب بسیار آشفته و اندوهگین شد. سپس خداوند به او وحی کرد این کاری است که خود با خویش کردی، تو خود آنان را نفرین کردی. نوح گفت: من از تو آمرزش می‌طلبم و به درگاه تو توبه می‌کنم. سپس خداوند به او وحی فرستاد:‌ انگور سیاه بخور تا اندوهت از میان برود.

در روایتی دیگر آمده است:

«شَكَا نَبِيٌّ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْغَمَّ فَأَمَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِأَكْلِ الْعِنَبِ»[3]
یکی از پیامبران محضر خداوند عز و جل، از غم و غصه شکایت کرد، ‌پس خداوند او را به خوردن انگور امر فرمود.

در این روایت خوردن انگور به طور مطلق سفارش شده است؛ چه انگور سیاه باشد و چه نباشد.

در روایت زیر رنگ انگور نیز مشخص شده است:

«إِنَّ نُوحاً شَكَا إِلَى اللَّهِ الْغَمَّ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ كُلِ الْعِنَبَ الْأَسْوَدَ فَإِنَّهُ يَذْهَبُ بِالْغَم»[4]
حضرت نوح (ع) محضر خداوند از غم و غصه شکایت کرد،‌ پس خداوند به او وحی کرد: انگور سیاه بخور چرا که غم را می‌برد.

در این روایت به خوردن انگور سیاه سفارش شده است. معلوم می‌شود غم‌زدایی انگور سیاه قوی‌تر است. اما به صورت کلی خاصیت ‌غم‌زدایی در انگور وجود دارد.

سیره ائمه اطهار (ع)‌ بر این بود که عنایت ویژه‌ای به خوردن انگور داشتند و آن را در کنار غذاها مصرف می‌کردند.

امیرالمؤمنین (ع) انگور را بسیار دوست می‌داشتند:

«أُمِّ رَاشِدٍ مَوْلَاةِ أُمِّ هَانِي قَالَتْ كُنْتُ وَصِيفَةً أَخْدُمُ عَلِيّاً عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ إِنَّ طَلْحَةَ وَ الزُّبَيْرَ كَانَا عِنْدَهُ وَ دَعَا بِعِنَبٍ وَ كَانَ يُحِبُّهُ فَأَكَلُوا»[5]

در سیره امام سجاد (ع) وارد شده است:

«هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يُعْجِبُهُ الْعِنَبُ فَكَانَ ذَاتَ يَوْمٍ صَائِماً فَلَمَّا أَفْطَرَ كَانَ أَوَّلَ مَا جَاءَتِ الْعِنَبُ أَتَتْهُ أُمُّ وَلَدٍ لَهُ بِعُنْقُودٍ فَوَضَعَتْهُ بَيْنَ يَدَيْهِ فَجَاءَ سَائِلٌ فَدَفَعَ إِلَيْهِ فَدَسَّتْ إِلَيْهِ أَعْنِي إِلَى السَّائِلِ فَاشْتَرَتْهُ ثُمَّ أَتَتْهُ فَوَضَعَتْهُ بَيْنَ يَدَيْهِ فَجَاءَ سَائِلٌ آخَرُ فَأَعْطَاهُ فَفَعَلَتْ أُمُّ الْوَلَدِ مِثْلَ ذَلِكَ حَتَّى فَعَلَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَلَمَّا كَانَ فِي الرَّابِعِ أَكَلَهُ»[6]
هشام بن سالم گفت: علی بن حسین (ع) انگور را دوست می‌داشت. روزی روزه گرفت و چون خواست روزه بگشاید نخستین چیزی که همسر و کنیزش مقابل امام قرار داد،‌ یک خوشه‌ی انگور بود. گدایی در آن هنگام رسید و ایشان انگور را به او بخشید. کنیز امام بی آنکه خود را به سائل بشناساند آن انگور را از او خرید. سپس خدمت حضرت آورد، پس فقیر دیگری آمد، امام انگور را به او عطا کرد. کنیز امام همان کار پیشین را تکرار کرد و در دفعه چهارم حضرت انگور را خوردند.

در آیه قرآن آمده از چیزی که دوست دارید انفاق کنید و حضرت امام سجاد (ع) انگور را که دوست می‌داشت، انفاق کرد.

روای می‌گوید:

«عَمَّنْ رَأَى أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيّاً عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَأْكُلُ الْخُبْزَ بِالْعِنَبِ»[7]
من شاهد بودم که امیرالمؤمنین (ع) نان را با انگور تناول می‌کردند.

این‌ها کدهای قرآنی است. اگر خداوند نام میوه‌ای را در قرآن ذکر کرده،‌ نشان از اهمیت و خواص آن دارد. سیره ائمه اطهار (ع) مستند به قرآن بود. لذا ما بایستی به شهوت پیامبر (ص) غذا بخوریم. پیامبر (ص) خرما را بسیار دوست می‌داشتند و فرمودند: ما تمری (خرمایی) هستیم.

در روایت دیگری وارد شده است:

«دَخَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَلَى امْرَأَتِهِ الْعَامِرِيَّةِ وَ عِنْدَهَا نِسْوَةٌ مِنْ أَهْلِهَا فَقَالَ هَلْ زَوَّدْتِهِنَّ بَعْدُ قَالَ قَالَتْ وَ اللَّهِ مَا أَطْعَمْتُهُنَّ شَيْئاً قَالَ فَأَخْرَجَ دِرْهَماً مِنْ حُجْزَتِهِ فَقَالَ اشْتَرُوا بِهَذَا عِنَباً فَجِيءَ بِهِ فَقَالَ أَطْعِمْنَ فَكَأَنَّهُنَّ اسْتَحْيَيْنَ مِنْهُ قَالَ فَأَخَذَ عُنْقُوداً بِيَدِهِ ثُمَّ تَنَحَّى وَحْدَهُ فَأَكَلَهُ»[8]
امیر المؤمنین (ع) بر زنی از قبیله عامر که تعدادی از زنان خانواده‌اش با او بودند، وارد شد. فرمود: آیا به اینان غذایی داده‌ای؟ گفت: به خدا سوگند هیچ نداده‌ام. امام از لای کمربند خود درهمی بیرون آورد و فرمودند: با این مقداری انگور بخرید. انگور را که آوردند، فرمود: به آنان دِه تا بخورند. زنان گویا از خوردن شرم داشتند. امام خوشه‌ای انگور به دست گرفت و به گوشه‌ای رفت و شروع به خوردن کردند.

امام با خوردن انگور قصد داشتند زن‌ها خجالت نکشند و بتوانند به راحتی انگور بخورند.

امام صادق (ع) در مورد خوردن آداب انگور فرمودند:

«قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِذَا أَكَلْتُمُ الْعِنَبَ فَكُلُوهُ حَبَّةً حَبَّةً فَإِنَّهَا أَهْنَأُ وَ أَمْرَأُ»[9]
هر گاه خواستید انگور بخورید، دانه دانه بخورید چرا که لذت‌بخش‌تر و خوش گوارتر است.

دانه دانه خوردن انگور علاوه بر اینکه لذت‌بخش تر است، در هضم غذا نقش بهتری دارد.

هر دو شکل خوردن انگور در روایاتِ مربوط به آداب خوردن انگور وارد شده است. می‌توان خوشه را در دهان گذاشت و هم می‌توان دانه دانه یا دو تا دو تا خورد.

«كانَ [النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله] رُبَّما أكَلَ العِنَبَ حَبَّةً حَبَّةً ، وكانَ صلى الله عليه و آله رُبَّما أكَلَهُ خَرطا حَتّى تُرى رُوالٌ عَلى لِحيَتِهِ كَتَحَدُّرِ اللُّؤلُؤِ»[10]
گاهی پیامبر (ص) انگور را دانه دانه می‌خوردند و گاه خوشه را به دهان می‌برد و دانه‌ها را در دهان فرو می‌ریخت تا جایی که قطره‌های آب بسان دانه مروارید بر ریش ایشان می‌غلطید.

هر دو شکل خوردن لذت‌بخش است.

در روایتی آمده است:

«دَخَلَ أَبُو عُكَّاشَةَ بْنُ مِحْصَنٍ الْأَسَدِيُّ عَلى أَبِي جَعْفَرٍ عليه‌السلام وكان أبو عبد الله عليه‌السلام قائماً عنده فَقَدَّمَ إِلَيْهِ عِنَباً وَقَالَ لَهُ: حَبَّةً حَبَّةً يَأْكُلُ الشَّيْخُ الْكَبِيرُ وَالصَّبِيُّ الصَّغِيرُ وَثَلَاثَةً وَأَرْبَعَةً يَأْكُلُهُ مَنْ يَظُنُّ أَنَّهُ لَايَشْبَعُ وَكُلْهُ حَبَّتَيْنِ حَبَّتَيْنِ؛ فَإِنَّهُ مُسْتَحَبٌّ»[11]

براساس سیره رسول الله (ص) که دانه دانه می‌خورند و گاهی خوشه را در دهان می‌گذاشتند، به نظر می‌رسد که نوع خوردن انگور بستگی به حالات فرد دارد. اگر احساس گرسنگی می‌کند بهتر است طبق این دستور روایی سه دانه سه دانه یا چهار دانه چهار دانه بخورد و اگر می‌خواهد برایش بیشتر گوارا باشد، دانه دانه بخورد.

«أَمْرَأُ» بالاتر از هضم است یعنی همه ویتامین‌های غذا کاملا اخذ می‌شود. اگر فرد می‌خواهد تمام ویتامین‌های انگور اخذ شود یا غذایی که در معده‌ است به خوبی هضم شود، بهتر است دانه دانه انگور بخورد. اگر می‌خواهد لذت بیشتری از خوردن انگور ببرد، خوشه را در دهان بگذارد و اگر می‌خواهد طبق سنت و استحباب عمل کند، دو دانه دو دانه بخورد.