درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/خواص خرما برای زن تازه زا /

از دیگر آیات طبی قرآن، آیه 25 سوره مریم است:

آیه به این نکته اشاره می‌کند که بهترین غذا برای زن نفساء (که می‌خواهد زایمان کند)، بعد از وضع حمل خرمای تازه است.

در آیات قبل آمده، زمانی که حضرت مریم (س) درد زایمان پیدا کرد، در کنار یک تنه درخت خشکیده خرما سکنی گزید و فرمود: ای کاش من قبل از این مرده بودم و یکسره فراموش می‌شدم تا این وضع خودم را به این صورت نمی‌دیدم.

قرار بود نحوه تولد حضرت عیسی مسیح (ع) که بدون پدر است، به عنوان آیتی از آیات خداوند قرار گیرد. مردم متوجه این نکته نبودند و نمی‌دانستند. حضرت مریم (س) از آنجا که فردی پاکدامن بود و با بشری تماس نداشت از این ناراحت بود که چگونه در جمع مردم حضور پیدا کند. از این جهت از جمع مردم فاصله گرفت و در کنار درخت خرمای خشکیده‌ای سکنی گزید و در این هنگام بود که صدایی بلند از پایین بدن خود شنید. برخی از مفسرین احتمال دادند این صدا از جانب حضرت جبرئیل (ع) یا حضرت عیسی (ع) بوده باشد.

﴿فَنَادَاهَا مِنْ تَحْتِهَا أَلَّا تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا﴾[1]
از زیر پای او ندایی فرا خوانده شد؛ غمگین نباش که پروردگارت از زیر پای تو نهر آبی پدید آورده است که بیاشامی و شست و شو کنی.

همچنین در ادامه فرمود:

﴿فَكُلِي وَاشْرَبِي وَقَرِّي عَيْنًا ۖ فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنْسِيًّا﴾[2]
از این خرما بخور و از آب آن چشمه بنوش و (بعد از وضع حمل با دیدن این فرزند) چشمت را روشن دار. از این به بعد هر انسانی را دیدی، بگو من برای خداوند رحمان روزه گرفته‌ام و امروز نمی‌توانم با هیچ انسانی سخن بگویم.

بقیه داستان شاهد ما نیست و جنبه‌های تفسیری و اخلاقی دارد و شاهد ما آیه 25 است. ائمه اطهار (ع) با استناد به این آیه توصیه می‌کنند بهترین غذا برای زنی که تازه وضع حمل کرده، خرمای رطب (تازه) است.

روایاتی ذیل این آیه وارد شده است.

پیامبر (ص) فرمودند:

«قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: لِيَكُنْ أَوَّلُ مَا تَأْكُلُ اَلنُّفَسَاءُ اَلرُّطَبَ لِأَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لِمَرْيَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ "وَ هُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ اَلنَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَيْكِ رُطَباً جَنِيًّا" قِيلَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ إِبَّانُ اَلرُّطَبِ قَالَ سَبْعَ تَمَرَاتٍ مِنْ تَمَرَاتِ اَلْمَدِينَةِ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ فَسَبْعَ تَمَرَاتٍ مِنْ تَمْرِ أَمْصَارِكُمْ فَإِنَّ اَللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَالَ وَ عِزَّتِي وَ جَلاَلِي وَ عَظَمَتِي وَ اِرْتِفَاعِ مَكَانِي لاَ تَأْكُلُ نُفَسَاءُ يَوْمَ تَلِدُ اَلرُّطَبَ فَيَكُونُ غُلاَماً إِلاَّ كَانَ حَلِيماً وَ إِنْ كَانَتْ جَارِيَةً كَانَتْ حَلِيمَةً»[3]
رطب تازه‌اى بر تو فرو ريزد. گفته شد: ای رسول خدا (ص) اگر فصل خرمای رطب نبود، چطور؟ حضرت فرمودند: هفت دانه خرما از خرماهای مدینه و اگر خرمای مدینه نبود، هفت خرما از خرماهای شهر خودتان، چرا که خداوند تبارک و تعالی فرمود: به عزت و جلال و عظتم و ارتفاع مکانتم سوگند، زن تازه زا در روز زایمان از خرمای رطب نخورد مگر اینکه اگر فرزندش پسر باشد، بردبار و حلیم گردد و اگر دختر باشد نیز حلیم و بردبار می‌شود.

خوردن خرما آثار فوق العاده‌ای بر فرزند می‌گذارد و او را صبور می‌کند.

در روایتی دیگر آمده است:

«إِذَا وَلَدَتِ اِمْرَأَةٌ فَلْيَكُنْ أَوَّلُ مَا تَأْكُلُ اَلرُّطَبَ اَلْحُلْوَ أَوِ اَلتَّمْرَ فَإِنَّهُ لَوْ كَانَ شَيْءٌ أَفْضَلَ مِنْهُ أَطْعَمَهُ اَللَّهُ تَعَالَى مَرْيَمَ حِينَ وَلَدَتْ عِيسَى عَلَيْهِ السَّلاَمُ»[4]
زمانی که زنی فرزندی به دنیا بیاورد، بایستی اولین چیزی که می‌خورد خرمای رطب شیرین یا خرمای دیگر باشد اگر چیزی بهتر از خرما برای زن تازه زا وجود داشت، خداوند تعالی هنگامی که حضرت عیسی (ع) متولد شد،‌ آن را غذای حضرت مریم (س) قرار می‌داد.

بنابراین بهتر از خرما برای زن تازه زا وجود ندارد. بسیار مناسب است هسته خرما را نیز پودر کرده و به او بدهند. چرا که در روایات داریم اسراف شامل هسته خرما هم می‌شود. لذا هسته خرما نیز می‌تواند غذا و تقویت کننده استخوان باشد. هسته خرما هم مانند هسته سنجد، استخوان‌ساز است و اساسا دم‌کرده آن می‌تواند به عنوان قهوه طب اسلامی، نوشیدنی خوبی باشد. برای تقویت استخوان‌ها بسیار مفید است. با تقویت استخوان‌ها، در تولید خون نیز می‌تواند مؤثر باشد.

حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) فرمودند:

«وَ مَا اسْتَشْفَتِ النُّفَسَاءُ بِمِثْلِ أَكْلِ الرُّطَبِ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَطْعَمَهُ مَرْيَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ ع جَنِيّاً فِي نِفَاسِهَا»[5]
زن نفساء به هیچ چیزی مانند خوردن خرمای رطب شفا نجسته است چرا که خداوند تبارک و تعالی به مریم دختر عمران (ع) هنگام نفاسش خرمای تازه اطعام کرد.

عسل و کباب هم نمی‌توانند کار خرما را انجام دهند. خرما برای زن تازه زا،‌ از کباب گوشت کبوتر و گوشت گوسفند، انجیر، و عسل بهتر است.

زن نفساء خونش کم و تشنگی‌اش زیاد می‌شود از این جهت بعد از خوردن خرما بدنش آب می‌طلبد. با خوردن خرما، قند خون بدن بالا می‌رود و بدن آب طلب می‌کند و یکی از بهترین لذت‌ها نوشیدن آب بعد از خرما است. آشامیدن آب بعد از خرما، رطوبت بدن را به اندازه کافی نگه می‌دارد، موجب تولید خون می‌شود، ضعفی که بر اثر خونریزی بوجود آمده برطرف می‌شود و در نتیجه شیر به اندازه کافی برای کودک تأمین می‌شود.

امیرالمؤمنین (ع) در حدیث معروف اربعمائه چهار صد نکته برای اصلاح دنیا و آخرت بیان داشتند. یکی از نکاتی که امور دنیوی را اصلاح می‌کند این است:

«مَا تَأْكُلُ الْحَامِلُ مِنْ شَيْءٍ وَ لَا تَتَدَاوَى بِهِ أَفْضَلَ مِنَ الرُّطَبِ، قَالَ اللَّهُ لِمَرْيَمَ وَ هُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَيْكِ رُطَباً جَنِيًّا فَكُلِي وَ اشْرَبِي وَ قَرِّي عَيْناً»[6]
زن تازه زا چیزی نمی‌خورد و مداوا نمی‌جوید که برتر از خرمای رطب باشد، خداوند عز و جل به حضرت مریم (س) فرمود: شاخه خشکیده درخت خرما را تکان بده تا بر تو خرمای تازه فرو ریزد، پس بخور و بنوش و چشم خود (به عیسی) روشن دار.

در فرهنگ قرآن، خرما از مصادیق میوه است و اینکه در برخی روایات اهل تسنن وارد شده که آشامیدن آب بعد از میوه درست نیست، خلاف آیه قرآن است. بنابراین آشامیدن آب بعد از میوه جایز است.

حضرت عیسی (ع) مایه افتخار و روشنایی چشم حضرت مریم (س) شد. آن حضرت قبل از تولد سخن گفت و بعد از آمدن به دنیا نیز سخنان معجزه‌آسا به زبان آورد. پس وجودش کلمه الهی و آیت الهی است.

سوال:‌ آیا می‌توان به جای آب از شیر استفاده کرد؟

ممکن است کسی بگوید خرما و چشمه‌ی مورد اشاره در آیه، خرما و چشمه‌ای ویژه بوده است. بنابراین این قضیه،‌ قضیه‌ی شخصیه است و ما نمی‌توانیم از آن استفاده کنیم و هر خرما و آب هر چشمه‌ای نمی‌تواند برای زن نفساء مفید باشد. زیرا آن چشمه و درخت خرما جنبه اعجاز داشته است. در جواب باید بگوییم: ائمه اطهار (ع) به این آیه استناد کردند و توصیه کردند که زن تازه زا خرما ولو خرمای شهرش را بخورد. پس معلوم می‌شود عالی‌ترین مرتبه همان خرمایی بود که حضرت مریم (س) از آن تناول کرد. اما در مراتب پایین‌تر، نفس خوردن خرما مفید است. در روایتی که امام فرمود: بهترین گوشت در میان گوشت‌ها، گوشت گوسفند نر و قوچ است، به جریان فدیه قوچ به جای حضرت اسماعیل (ع) استناد می‌کند. با اینکه آن قوچ جنبه اعجاز داشت، فرمودند: بهترین گوشت،‌ گوشت گوسفند نر است. اگر بگوییم این‌ قضیه شخصیه بود، نمی‌توانیم از قرآن استفاده هدایت‌گرانه کنیم. قرآن نازل شده تا علاوه بر نشان دادن قدرت خداوند، به ما درس دهد.

حضرت زکریا (ع) از نماز برای فرزنددار شدن استفاده کرد. بنابراین مناسب است افراد نازا نیز از نماز استفاده کنند و در حین نماز، دعا کنند. ائمه اطهار (ع) به این قصه استناد کردند و فرمودند: در حین نماز از خداوند طلب فرزند کنید. همچنین به کفالت حضرت زکریا (ع)‌ استناد کردند و فرمودند: یتیم یا نیازمندی را تحت تکفل قرار دهید. حضرت زکریا (ع) نیز کفالت حضرت مریم (س) را به عهده گرفت.

در روایتی به این صورت وارد شده است:

«أَطْعِمُوا نِسَاءَكُمُ اَلتَّمْرَ اَلْبَرْنِيَّ فِي نِفَاسِهِنَّ تُجَمِّلُوا أَوْلاَدَكُمْ»[7]
به زنانتان در هنگام نفاس‌شان خرمای برنی بدهید، فرزندانتان زیبا می‌شوند.

بنابراین خرما در زیبایی فرزند نیز تأثیر دارد.

حداکثر زمان نفاس هجده روز است و باید خرما تا زمانی که خون نفاس جریان دارد،‌ خورده شود.

امام صادق در روایت زیبایی چنین فرمودند:

«خَرَجَ اَلْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ فِي بَعْضِ عُمَرِهِ وَ مَعَهُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ اَلزُّبَيْرِ كَانَ يَقُولُ بِإِمَامَتِهِ، قَالَ: فَنَزَلُوا فِي مَنْزِلٍ مِنْ تِلْكَ اَلْمَنَازِلِ تَحْتَ نَخْلٍ يَابِسٍ قَدْ يَبِسَ مِنَ اَلْعَطَشِ، قَالَ: فَفُرِشَ لِلْحَسَنِ تَحْتَ نَخْلَةٍ وَ لِلزُّبَيْرِيِّ بِحِذَاهُ تَحْتَ نَخْلَةٍ أُخْرَى قَالَ: فَقَالَ اَلزُّبَيْرِيُّ وَ رَفَعَ رَأْسَهُ: لَوْ كَانَ فِي هَذَا اَلنَّخْلِ رُطَبٌ لَأَكَلْنَا مِنْهُ؟ فَقَالَ اَلْحَسَنُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ: وَ إِنَّكَ لَتَشْتَهِي اَلرُّطَبَ؟ قَالَ: نَعَمْ، فَرَفَعَ اَلْحَسَنُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَدَهُ إِلَى اَلسَّمَاءِ وَ دَعَا بِكَلاَمٍ لَمْ يَفْهَمْهُ اَلزُّبَيْرِيُّ، فَاخْضَرَّتِ اَلنَّخْلَةُ ثُمَّ صَارَتْ إِلَى حَالِهَا فَأَوْرَقَتْ وَ حَمَلَتْ رُطَباً، قَالَ: فَقَالَ اَلْجَمَّالُ اَلَّذِي اِكْتَرَوْا مِنْهُ: سِحْرٌ وَ اَللَّهِ! فَقَالَ اَلْحَسَنُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ: وَيْلَكَ لَيْسَ بِسِحْرٍ وَ لَكِنْ دَعْوَةُ اِبْنِ نَبِيٍّ مُجَابٍ، قَالَ: فَصَعِدُوا إِلَى اَلنَّخْلَةِ حَتَّى تَصَرَّمُوا مَا كَانَ فِيهَا فَأَكْفَاهُمْ»[8]
امام حسن (ع) در زمانی از زندگی‌اش خارج و به منطقه‌ای وارد شد و با او مردی از فرزندان زبیر بود که امامت حسن (ع) را قبول داشت. در یکی از منازل، زیر درخت خرمایی فرود آمدند که از بی آبی خشکیده بود. امام حسن (ع) زیر یک نخل جا گستراند و در مقابلش آن شخص زبیری زیر نخل دیگری جای گرفت. زبیری سرش را بالا آورد و گفت: اگر این درخت خرمایی داشت، از آن می‌خوردیم. امام حسن (ع) فرمودند: آیا اشتها به خرمای رطب داری؟ گفت: بله. پس حضرت امام حسن (ع) دست خود را به سمت آسمان بلند کردند و دعایی خواندند که زبیری نفهمید. درخت خرما سبز شد، سپس به حالت نخل درآمد، دارای برگ شد و رطب به بار آورد. شتربانی که اجیر شده بود، از این کار به شگفت آمد و گفت: به خدا سوگند، سِحر کرد. امام حسن (ع) فرمودند: وای بر تو! این سحر نبود، دعای فرزند پیغمبر (ص) بود که به اجابت می‌رسد. پس بالای درخت رفتند و آنچه رطب داشت چيدند و سرِ درخت را زدند و آن را از بین بردند.

در نتیجه باید گفت، براساس آیه، خرما برای زن تازه زا بهترین غذاست و بهترین آشامیدنی برای بعد از خوردن آن، ‌آب ويلك است. خرما هر چه بدن نفساء نیاز دارد را تأمین می‌کند ضمن اینکه تأثیرات روحی و روانی هم دارد. موجب می‌شود فرزند صبور و حلیم و از لحاظ ظاهری زیبا شود.