درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/انگور و شیره و فوائد آن /

آیه نوزدهم: ﴿وَمِنْ ثَمَرَاتِ النَّخِيلِ وَالْأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ

از دیگر آیات درمانی قرآن کریم،‌ آیه 67 سوره نحل است که خداوند فرمود: ﴿وَمِنْ ثَمَرَاتِ النَّخِيلِ وَالْأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا ۗ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ﴾
و هم از میوه‌های درخت خرما و انگور که از آن‌ نوشابه‌های شیرین و رزق حلال و نیکو بدست می‌آورید که در این کار نیز آیتی از قدرت حق برای خردمندان پدیدار است.

نکات:

* «ثمرات» جمع «ثمره» به معنای میوه‌ها است.

* «نخیل» به معنای درخت خرما و «ثمرات النخیل» به معنای میوه‌های خرما است. «ثمرات النخیل» می‌تواند ناظر به این باشد که انواع خرما منظور است و از جمله‌ی آن‌ها می‌توان خرمای برنی، عجوه، هیرون، رطب، خاصویی، مرداب سنگ و کبکاب را نام برد. خرما برخوردار از انواع ویتامین‌ها است و می‌تواند به عنوان غذا و نیز میوه‌ای سالم بحساب آید.

* «اعناب» جمع «عنب» به معنای انگورها است. انواع انگورهایی که خداوند آفریده‌ از نشانه‌های قدرت خداوند است.

* تعبیر ﴿تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا﴾ به این معناست که از این انگور شراب می‌گیرید یا می‌توانید شراب بگیرید. «سَکَرا» می‌تواند به معنای شراب یا شیره انگور باشد. البته در یکی از روایات تفسیری علی بن ابراهیم، ذیل کلمه «سکرا» آمده:

«وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِيلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَراً قَالَ: الخلُّ»[1]
و از میوه‌های خرما و انگور سکرا می‌گیرید، گفت: سرکه.

«سکرا» را به معنای سرکه گرفتند که بنظر می‌رسد این معنا درست نباشد. سرکه و کشمش از مصادیق «رزقا حسنا» هستند. بنابراین منظور از «سکرا» شراب است. انسان از انگور، شراب می‌گیرد درحالی که خداوند چنین چیزی را از او نخواسته است بلکه می‌خواهد از آن «رزق حسن» گرفته شود. مقابله بین «سکرا» و «رزقا حسنا» نشان دهنده‌ی این است که هر چیزی که شراب نباشد، رزق حسن است که مصادیقش می‌تواند انگور، شیره انگور، کشمش، سرکه و آب انگور باشد.

در روایتی، «سکرا» به معنای شراب آورده شده و علتش این است که مشرکین قبل از اسلام اهل نوشیدن شراب بودند و اسلام نمی‌توانست، به طور مستقیم و با حکم صد در صد قطعی شراب را حرام کند. چرا که اگر چنین می‌شد آنان اسلام را نمی‌پذیرفتند. بنابراین می‌بایست به صورت تدریجی سنت‌های ناپسند آنان را اصلاح کرد. لذا خداوند در مرحله‌ای از تحریم فرمود: شما از انگور شراب می‌گیرید، در مرحله‌ای دیگر فرمود: شراب منافع اقتصادی دارد اگر چه مضراتش زیادتر است. بعد از مدتی آیات دیگری نازل شد که بیان داشت، خمر، قمار، ابزارهای قمار و بت پرستی پلیدی و عملی شیطانی است و از آن اجتناب کنید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[2]

اگر خداوند در ابتدا می‌خواست با همین شدت و حدت که در این آیه آمده، شراب را حرام کند، جمع زیادی شهادتین نمی‌گفتند. لذا گام به گام حکم تحریم شراب مطرح شد.

«ان الله أمر نوحا أن يحمل في السفينة من كل زوجين اثنين، فحمل الفحل و العجوة فكانا زوجا، فلما نضب الماء أمر الله نوحا أن يغرس الجبلة و هي الكرم، فأتاه إبليس فمنعه عن غرسها و أبى نوح الا أن يغرسها، و أبى إبليس أن يدعه يغرسها و قالت ليس لك و لا لأصحابك انما هي لي و لأصحابي، فتنازعا ما سألته، ثم انهما اصطلحا على ان جعل نوح لإبليس سهما و لنوح ثلثة، و قد أنزل الله لنبيه في كتابه ما قد قرأتموه‌ «وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِيلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَراً وَ رِزْقاً حَسَناً» فكان المسلمون بذلك ثم أنزل الله آية التحريم: «إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ» الى «منتهون» يا سعيد فهذه آية التحريم، و هي نسخت الآية الاخرى‌»[3]
خدا به نوح (ع) فرمان داد که در کشتی از هر چیز یک جفت را سوار کند، فحل (درخت نخل نر) و عجوه (درخت نخل ماده) که زوج بودند، وارد کشتی کرد. زمانی که آب فرو رفت، خداوند به نوح دستور داد که حبله (درخت مو) بکارد که همان «کَرم» است. ابلیس نزد حضرت نوح آمد و از کاشتن آن بازداشت و نوح (ع) به سخن ابلیس وقعی ننهاد و درخت مو را کاشت ولی ابلیس نیز پافشاری می‌کرد تا نکارد. آن‌گاه حضرت نوح (ع)‌ به او گفت: این درخت نه برای تو است و نه برای یارانت، همانا این درخت برای من و اصحاب من است. بدین گونه تا آنجا که خدا خواست با هم به نزاع پرداختند. سپس صلح کردند بر اینکه حضرت نوح یک سهم به ابلیس بدهد و برای نوح سه سهم باشد. خداوند برای پیامبر خودش در کتاب خودش آنچه را قرائت کردید،‌ نازل کرد: ما میوه‌های گوناگون از نخل و میوه‌های گوناگون از درخت مو برای شما آفریدیم، شما از انگور، شراب و رزق حسن می‌سازید. مسلمین اوایل کار چنین می‌کردند. همانا شراب، قمار و ابزارهای قمار پلیدی و عمل شیطانی است و اجتناب کنید، شاید رستگار شوید. چرا که شیطان می‌خواهد بین شما از طریق قمار و شراب دشمنی و عداوت ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد، آیا وقت آن نشده که متنبه شوید؟ و فرمود: ای سعید این آیه، آیه تحریم است و آیه‌ی دیگر را نسخ کرد.

نکات:

* حضرت نوح علاوه بر حیوانات، یک جفت از هر درختی یعنی درختان نر و ماده را هم وارد کشتی کرد. بحث جنسیت درختان مخصوصا برای نخل مطرح است. امام صادق (ع) فرمودند:

«اسْتَوْصُوا بِعَمَّتِكُمُ النَّخْلَةَ خَيْراً فَإِنَّهَا خُلِقَتْ مِنْ طِينَةِ آدَمَ»[4]
عمه خود را فراموش نکنید زیرا نخل از اضافه گل بدن حضرت آدم آفریده شد.

بنابراین درخت خرما مانند انسان نر و ماده دارد و از طریق گرده افشانی و تلقیح بارور می‌شود. برای این کار باید گرده‌های درخت نر را گرفته و کنار درخت ماده قرار دهند. واحد شمارش نخل مانند انسان «نفر» است. اگر درخت نخل از قسمت فوقانى‌اش ضربه ببیند، می‌خشکد همان‌طور که اگر انسان از ناحیه سر آسیب ببیند می‌میرد. اگر سر نخل زیر آب برود،‌ می‌میرد.

* به درخت حبله، «کَرم» هم گفته می‌شود.

* اینکه یک سهم از درخت انگور، به ابلیس و سه سهم به حضرت نوح داده شد، می‌تواند به این معنا باشد که سهم ابلیس همان شراب و سهم حضرت نوح (ع) شیره، کشمش، سرکه و ... است که حلال می‌باشد.

* مسلمانان در اوایل اسلام از انگور شراب می‌ساختند چرا که اطلاعات آنان نسبت به آموزه‌های دینی کامل نبود.

خوردن شراب، مستی به همراه دارد که منجر به ضعف عقل و بی‌عقلی و نهایتا منجر به کشمکش، دعوا و بغض می‌شود. خداوند انگور و نه شراب را نازل کرد و ساختن شراب کار انسان است.

* اگر آب انگور حرارت ببیند و بجوش آید،‌ شراب می‌شود. اگر شراب شد، بایستی به قدری حرارت ببیند که دو سوم آن بخار شود، در این صورت یک سوم باقی‌مانده حلال است.

* برای تهیه سرکه،‌ انگور یا آب آن را در خمره می‌ریزند و 45 تا 90 روز منتظر می‌مانند تا پشه سرکه وارد خمره شود و خود به خود استحاله صورت گیرد و شراب تبدیل به سرکه شود.

* برای تهیه کشمش،‌ انگور را آویزان می‌کنند و در سایه می‌گذارند تا خشک شود.

* انگور میوه‌ای بهشتی و انواع آن مطلوب است. انگور سیاه، غذایی ملین و برای رفع افسردگی و غم و غصه مفید است.

* با نازل شدن آیه‌ی تحریم یا ﴿إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ﴾، آیه ﴿تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا﴾ نسخ می‌شود و دیگر نمی‌توان از انگور، شراب ساخت. اصل حکم خدا این است که تمام فرآورده‌های انگور رزق حسن است بجز شراب که به توصیه‌ی شیطان درست می‌شود و سهم اوست. منظور از ﴿مَنَافِعُ لِلنَّاسِ﴾[5] ،‌ منافع اقتصادی و نه درمانی است. چرا که خداوند در حرام،‌ شفاء‌ قرار نداده و هیچگونه درمانی در شراب نیست.