درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/اهمیت درمانی گوشت/

آیه سیزدهم: ﴿وَلَحْمِ طَيْرٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ﴾

از دیگر آیات طبی قرآن، آیه 21 سوره واقعه است: ﴿وَلَحْمِ طَيْرٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ﴾ از گوشت پرندگان و مرغان و هر غذایی که مایل باشند، متنعم می‌شوند و تناول می‌کنند.

قبل از این آیه، در آیات ﴿يَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدَانٌ مُخَلَّدُونَ﴾[1] ﴿بِأَكْوَابٍ وَأَبَارِيقَ وَكَأْسٍ مِنْ مَعِينٍ﴾[2] ﴿لَا يُصَدَّعُونَ عَنْهَا وَلَا يُنْزِفُونَ﴾[3] و ﴿وَفَاكِهَةٍ مِمَّا يَتَخَيَّرُونَ﴾[4] اشاره می‌کند: پسرانی زیبارویکه جاودانه هستند بر اطراف بهشتیان طواف می‌کنند و در دست آنان کوزه‌ها و جام‌های زرین و مملو از شراب ناب است طوری که بهشتیان دچار سردرد و مستی نمی‌شوند و میوه‌هایی که دوست داشته باشند را می‌توانند انتخاب کنند و گوشت پرندگان از آنچه اشتها می‌کنند.

کلمه «طَيْر» اسم جنس برای مطلق پرندگانی است که در آسمان پرواز می‌کنند یا پرندگانی که پر دارند اما قدرت پرواز ندارند و روی زمین زندگی می‌کنند مانند مرغ، خروس، مرغابی و غاز.

از کلمه «مِمَّا يَشْتَهُونَ» بدست می‌آید که بهشتیان سلائق گوناگونی دارند و هر کسی متناسب با سلیقه و مذاق خودش گوشت خاصی را طلب می‌کند. همچنین از این کلمه برداشت می‌شود که گوشت هر پرنده‌ای مزه و طعم خاصی دارد که متناسب با آن پرنده است و نیز گوشت هر پرنده‌ای خواص خاص خودش را دارد. بهشتیان در انتخاب گوشت پرندگان مخیّر هستند و برحسب اشتهایی که دارند از گوشت پرندگان گوناگون استفاده می‌کنند. در برخی از آیات وارد شده که بهشتیان وقتی از نعمت‌های الهی بهره‌مند می‌شوند می‌گویند شبیه این‌ها را در دنیا داشتیم و چون در دنیا خوردن پرندگان خاصی حلال است، به نظر می‌رسد آنان از گوشت پرندگانی که در دنیا حلال گوشت است، تناول می‌کنند. امام صادق (ع) ضابطه‌ای را در رابطه با گوشت پرندگان مطرح فرمودند:

«وَ مَا يَحِلُّ مِنْ أَكْلِ لُحُومِ اَلطَّيْرِ كُلِّهَا مَا كَانَتْ لَهُ قَانِصَةٌ فَحَلاَلٌ أَكْلُهُ وَ مَا لَمْ يَكُنْ لَهُ قَانِصَةٌ فَحَرَامٌ أَكْلُهُ وَ لاَ بَأْسَ بِأَكْلِ صُنُوفِ اَلْجَرَادِ»[5]

پرندگانی مانند شاهین و عقاب که سنگدان و چینه‌دان ندارند و گوشت‌خوار هستند، حرام است. پرندگانی که دانه‌خور هستند، در میان دانه‌ها سنگ‌ریزه‌هایی هم می‌خورند که در سنگدان آنان جمع می‌شود و نقش خاصی در هضم غذا دارد.

بنابراین قاعده کلی این است: پرندگانی که سنگدان و چینه‌دان دارند، حلال گوشت و آنان که سنگدان و چینه‌دان ندارند، حرام گوشت هستند.

اهمیت درمانی گوشت در روایات

ذیل آیه‌ 21 سوره واقعه روایاتی وارد شده که اهمیت درمانی گوشت را نشان می‌دهد. در یکی از روایات،‌ راوی می‌گوید:

«سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ عَنْ سَیِّدِ الْآدَامِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَقَالَ اللَّحْمُ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لَحْمِ طَیْرٍ مِمَّا یَشْتَهُونَ»[6]

انسان نیازمندی‌های گوناگونی دارد. چهار نیاز اصلی برای انسان وجود دارد که همیشگی است و در سوره طه به آن اشاره شده است: مسکن، غذا، پوشاک و نوشیدنی. این چهار نیاز علاوه بر دنیا، در عالم برزخ و قیامت نیز همراه با انسان است. جهنمیان نیز از این چهار نیاز برخوردارند. منتها متناسب با جهنم، برای آنان فراهم می‌شود. غذای آنان از «ضریع»، نوشیدنی آن از «حمیم»، لباس‌شان از خار و مسکن آنان در «سقر» است. بهشتیان نیز در بهشت متناسب با درجه‌شان، خیمه‌گاه (خِیام)، قصر، بیت یا غرفه به عنوان مسکن و همچنین لباس،‌ نوشیدنی و غذا دارند.

بهشتیان خوش اشتها هستند و چون در دنیا بهترین و احسن را انتخاب می‌کردند، در بهشت نیز چیزهای خوب را انتخاب می‌کنند. بهشتیان در دنیا شراب نمی‌خوردند زیرا بدن انسان احتیاجی به شراب ندارد. خداوند محرمات را برای بشر حرام کرده زیرا احتیاجی به آن ندارد و اگر به آن احتیاج می‌داشت قطعا آن را حلال می‌کرد. در بهشت نیز احتیاجات واقعی بروز پیدا می‌کند.

حضرت پیامبر (ص)‌ فرمودند:

«‌اَللَّحْمُ سَيِّدُ اَلطَّعَامِ فِي اَلدُّنْيَا وَ اَلْآخِرَةِ»[7]

در روایتی دیگر فرمودند:

«سَيِّدُ إِدَامِ الْجَنَّةِ اللَّحْمُ»[8]

در حقیقت خورشت به آن‌ چیزی می‌گویند که با نان خورده می‌شود. ما خورشت‌ را با برنج می‌خوریم مانند خورشت قیمه یا خورشت سبزی. وقتی که در خورشت گوشت باشد، به آن «إدام» گفته می‌شود. اگر در خورشت گوشتی نباشد، سیّد خورشت‌ها به حساب نمی‌آید.

سوال: سیادت در روایت به چه معناست؟
جواب: یعنی از نظر خاصیت فوق العاده است. هیچ چیزی از لحاظ قوت‌بخشی به بدن جایگزین گوشت نمی‌شود.

گفتیم که در روایات ضابطه‌ای برای حلیّت پرندگان بیان شد و آن داشتن سنگدان و چینه‌دان است. حال سوالی پیش می‌آید و آن این است که پرستو، بلبل و هدهد جز کدام طیور هستند؟ جواب آن در این روایت آمده است:

«نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْ قَتْلِ الْهُدْهُدِ وَ الصُّرَدِ وَ الصُّوَّامِ وَ النَّحْلَةِ»[9]

در اینکه هدهد از مصادیق طیر است،‌ شکی وجود ندارد. زیرا امام کاظم (ع) فرمودند:

«سَأَلْتُ أَخِي مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ عَنِ اَلْهُدْهُدِ وَ قَتْلِهِ وَ ذَبْحِهِ فَقَالَ لاَ يُؤْذَى وَ لاَ يُذْبَحُ فَنِعْمَ اَلطَّيْرُ هُوَ»[10]

وقتی حضرت سلیمان (ع) دید هدهد حاضر نیست، فرمود: ﴿لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِيدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَيَأْتِيَنِّي بِسُلْطَانٍ مُبِينٍ﴾[11] قطعاً او را عذابی سخت خواهم کرد یا او را ذبح می‌کنم یا باید دلیلی روشن برایم بیاورد.

به قول استاد آیت الله جوادی آملی، در فرهنگ انبیاء و اهل بیت (ع) پرنده را حکیم می‌کنند. وقتی نَفَس ولی خدا به او بخورد،‌ حرف حکیمانه می‌زند و می‌گوید: من در سرزمینی رفتم که زنی پادشاه است و همه خورشید پرست هستند در حالی که باید خورشید آفرین را پرستش کنند.

امام کاظم (ع) علت اذیت و ذبح نکردن هدهد، را خوب بودن آن ذکر کردند. آیا نهی از کشتن هدهد به علت نداشتن چینه‌دان و سنگدان است یا حکمت‌های دیگری وجود دارد؟

خانم مجتهد نجفی در کتاب خود با نام «اقتصاد مقاوم‌تر محیط سالم‌تر» بررسی کردند که کاشتن درختان مثمره پرندگان خوش‌صدا مانند سنگ‌چشم، بلبل هزار دستان، عندلیب،‌ قنبره‌ (قبره)،‌ سبز قبا،‌ بلبل خرما را جمع می‌کند. این پرندگان در فضای بوستان‌ها شروع به خواندن می‌کنند و موسیقی طبیعی بوجود می‌آید.

حضرت حافظ فرمود:

فکر بلبل همه آن است که گل شد یارش      گل در اندیشه که چون عشوه کند در کارش

در روایتی آمده:

«أَبَا حَنِيفَةَ سَأَلَ اَلصَّادِقَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ كَيْفَ تَفَقَّدَ [سُلَيْمَانُ] اَلْهُدْهُدَ مِنْ بَيْنِ اَلطَّيْرِ قَالَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِنَّ اَلْهُدْهُدَ كَانَ يَرَى اَلْمَاءَ فِي بَطْنِ اَلْأَرْضِ كَمَا يَرَى أَحَدُكُمْ اَلدُّهْنَ فِي اَلْقَارُورَةِ فَضَحِكَ أَبُو حَنِيفَةَ وَ قَالَ يَرَى اَلْمَاءَ فِي بَطْنِ اَلْأَرْضِ وَ لاَ يَرَى اَلْفَخَّ فِي اَلتُّرَابِ حَتَّى يَأْخُذَ بِعُنُقِهِ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ إِذَا نَزَلَ اَلْقَدَرُ أُغْشِيَ اَلْبَصَرُ»[12]
و گفت: آب را درون زمین می‌بیند اما دامی که برای صیدش گسترانیده شده، نمی‌بیند تا اینکه گردن او را می‌گیرند. حضرت فرمودند: آیا نمی‌دانی آنگاه که تقدیر الهی بکار افتد دیدگان بینایی خود را از دست می‌دهند؟

هدهد راهنمای حضرت سلیمان (ع) برای یافتن آب در اعماق زمین بود.

وقتی گل‌های معطر و درختان مثمره در بوستان‌ها کاشته شود،‌ پرندگان خوش آواز نیز جمع می‌شوند. یکی از کاربردهای پرندگان خوش آواز از بین بردن آفات درختان است. لذا دیگر به کود شیمیایی احتیاجی نیست. خداوند همه چیز را به احسن وجه آفریده و توصیه کرده درختان مثمره بکارید که تحت عنوان «جنات» از آن یاد کرده است. در کنار کلمه «جنات» در قرآن، درختان میوه‌دار مانند نخل و عنب و تعابیر «معروشات و غیر معروشات» آمده و انواع درختان میوه‌دار را در توصیف جنات ذکر کرده است. وقتی پرندگان خوش آواز آفات را از بین ببرند، خاک، درخت و میوه‌ها سالم می‌مانند و انسان انگیزه پیدا می‌کند در چنین بوستان‌هایی حضور پیدا کند، روحش آرام گیرد، جسمش به آسایش برسد و فوائد بسیار دیگری نصیب انسان می‌شود. تغییر در خلقت خداوند به اسم تمدن و علم، موجب شده به جهالتی مدرن مبتلا شویم. بجای درختان مثمره،‌ درختان بی‌ثمر کاشته می‌شود و برای درختان مثمره از سموم شیمیایی استفاده می‌شود. سموم جذب آب و میوه‌ها می‌شود. کارشناسانی که میوه‌ها را در آزمایش‌گاه‌ها بررسی می‌کنند،‌ پی بردند که سموم در اعماق میوه‌ها وجود دارند. برخی پیشنهاد می‌دهند برای از بین بردن سموم میوه‌ها را یک الی دو ساعت در آب قرار داده تا از میوه بیرون کشیده شود که باید این موارد را تجربه کرد. قطعا این‌ها در بو و مزه‌ی میوه نیز اثر دارد. ما با خوردن میوه باید سالم شویم نه اینکه با خوردن آن‌ها مبتلا به سرطان شویم. این همان تغییر در خلقت خداوند است و شیطان دنبال تغییر در همه چیز است. بایستی به مدل‌های پیشنهادی قرآن برگردیم و از آنان استفاده کنیم که مطابق با فطرت است. همچنین بایستی از نحوه توصیف بهشت در قرآن، مدل‌گیری کنیم.