درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/سدر و خواص آن /

آیه دهم: ﴿فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ﴾

یکی دیگر از آیات طبی قرآن، آیه 28 سوره مبارکه واقعه است: ﴿فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ﴾
در این سوره خداوند متعال در توصیف اصحاب یمین و نعمت‌هایی که آنان در بهشت بهره‌مند می‌شوند، می‌فرماید آنان در بهشتی به سر می‌برند که برخوردار از درخت‌های پر برگ و میوه‌دار است و برخی از درختان از جمله درخت سدر را نام می‌برد.

﴿وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ﴾[1] و سعادتمندان چه بلند مرتبه اند سعادتمندان.
﴿فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ﴾[2] در سایه درخت سدر بی خارند.
﴿وَطَلْحٍ مَنْضُودٍ﴾[3] و درختان موزی که میوه‌هایش خوشه خوشه روی هم چیده شده است.
﴿وَظِلٍّ مَمْدُودٍ﴾[4] و سایه‌ای گسترده و پایدار.
﴿وَمَاءٍ مَسْكُوبٍ﴾[5] و آبی ریزان از آبشار.
﴿وَفَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ﴾[6] و میوه‌ای فراوان.
﴿لَا مَقْطُوعَةٍ وَلَا مَمْنُوعَةٍ﴾[7] که پایان نپذیرد و ممنوع نشود.
﴿وَفُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ﴾[8] و همسرانی بلند مرتبه.
﴿إِنَّا أَنْشَأْنَاهُنَّ إِنْشَاءً﴾[9] که ما آنان را با آفرینشی ویژه آفریدیم.
﴿فَجَعَلْنَاهُنَّ أَبْكَارًا﴾[10] پس آنان را همواره دوشیزه قرار داده‌ایم.
﴿عُرُبًا أَتْرَابًا﴾[11] عشق‌ورز به شوهران، و هم سن و سال با همسران‌اند.
﴿لِأَصْحَابِ الْيَمِينِ﴾[12] [همه این نعمت‌ها] برای سعادتمندان [است.]

شاهد ما آیه ﴿فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ﴾ است. در حقیقت سدر یک درخت بهشتی است که از زیبایی خاصی برخوردار است و سایه‌ای بسیار خنک و لطیف دارد. به میوه‌ی سدر در زبان فارسی، «کُنار» گفته می‌شود و در زبان عربی از آن با عنوان «نبق» یاد می‌شود. میوه و برگ این درخت جنبه درمانی دارد. تفاوت سدر دنیوی با اخروی در این است که سدر دنیایی خار دارد، برخلاف سدر بهشتی که «مخضود» یعنی بدون خار است.

در ذیل این آیه روایتی از حضرت رسول الله (ص) آمده که حضرت فرمودند:

«سِدْرٍ مَخْضُودٍ یَخْضِدُ اللَّهُ شَوْکَةُ فَجَعَلَ مَکَانَ کُلِّ شَوْکَةٍ ثَمَرَةً ثُمَّ یَنْفَتِقُ الثَّمَرَةُ مِنْهَا عَنِ اثْنَتَیْنِ وَ سَبْعِینَ لَوْناً مِنْ طَعَامٍ مَا مِنْهَا مِنْ لَوْنٍ یُشْبِهُ الْآخَرَ»[13]
سدر مخضود یعنی خداوند خارهای آن را قطع کرده است و بجای هر خار میوه‌ای قرار داده که هر میوه‌ای هفتاد و دو رنگ و خواص ماده‌ی غذایی دارد که هیچ یک شباهتی به دیگری ندارد.

خواص درمانی سدر در روایات

در روایات اهل بیت (ع) با صراحت خواصی درمانی برای سدر ذکر شده است:

1) رافع هم و غم

شستن سر با سدر رافع هم و غم است. حضرت امیرالمؤمنین (ع) در این باره فرمودند:

«لَمَّا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَسُولَهُ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بِإِظْهَارِ الْإِسْلَامِ وَ ظَهَرَ الْوَحْيُ رَأَى قِلَّةً مِنَ الْمُسْلِمِينَ وَ كَثْرَةً مِنَ الْمُشْرِكِينَ فَاهْتَمَّ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ هَمّاً شَدِيداً فَبَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ جَبْرَئِيلَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ بِسِدْرٍ مِنْ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى فَغَسَلَ بِهِ رَأْسَهُ فَجَلَا بِهِ هَمَّهُ»[14]
زمانی که خداوند عزّ و جلّ رسول خودش را امر کرد به اینکه اسلام را اظهار کند و وحی ظاهر شد.‌ دید تعداد مسلمانان کم و تعداد مشرکین زیاد است، لذا رسول خدا (ص) دچار غم و غصه زیاد گردید. پس خداوند عز و جل، جبرئیل را با قدری سدر از درخت سدر بهشتی که در سدرة المنتهی است، فرستاد. حضرت سرش را با آن شست و هم و غمش برطرف شد.

بنابراین شستن سر با سدر هم و غم را برطرف می‌کند.

در سیره حضرت پیامبر (ص) آمده که سر و محاسن مبارکشان را با سدر می‌شستند:

«إِذَا غَسَلَ رَأْسَهُ وَ لِحْيَتَهُ غَسَلَهُمَا بِالسِّدْرِ»[15]
زمانی که حضرت پیامبر (ص) مى‌خواست سر و محاسن‌ خود را بشويد با سدر مى‌شستند.

2) افزایش دهنده رزق

شستن سر با سدر جلب‌کننده و افزایش‌دهنده رزق و روزی است. احتمال دارد سدر مستقیما چنین ویژگی را داشته باشد. این احتمال نیز وجود دارد که با برطرف کردن غم و غصه، به فرد انرژی و انگیزه بیشتر برای کار و تلاش اقتصادی می‌دهد.

امام کاظم (ع)‌ فرمودند:

«غَسْلُ اَلرَّأْسِ بِالسِّدْرِ يَجْلِبُ اَلرِّزْقَ جَلْباً»[16]
شستن سر با سدر روزی را جلب می‌کند جلب کردنی.

3) برطرف کردن وسواس

برگ سدر وسواس فکری، عملی و وسوسه‌های فکری را درمان می‌کند. شستن سر با سدر برطرف کننده‌ی وسواس سودایی است. چنانچه حضرت پیامبر (ص) مواردی را در سیره‌ی خود انجام می‌دانند، جهت فرهنگ‌سازی بود.

در سیره‌ی ایشان آمده است:

«كَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَغْسِلُ رَأْسَهُ بِالسِّدْرِ وَ يَقُولُ مَنْ غَسَلَ رَأْسَهُ بِالسِّدْرِ صَرَفَ اَللَّهُ عَنْهُ وَسْوَسَةَ اَلشَّيْطَانِ»[17]
رسول خدا (ص) همیشه سرشان را با سدر مى‌شستند و مي‌فرمودند: هر كه سر خود را با سدر بشويد خدا وسوسه شيطان را از او دور می‌کند.

در روایتی چنین آمده است:

«مَنْ غَسَلَ رَأْسَهُ بِوَرَقِ السِّدْرِ صَرَفَ اللَّهُ عَنْهُ وَسْوَسَةَ الشَّيْطَانِ سَبْعِينَ يَوْماً وَ مَنْ صَرَفَ اللَّهُ عَنْهُ وَسْوَسَةَ الشَّيْطَانِ سَبْعِينَ يَوْماً لَمْ يَعْصِ وَ مَنْ لَمْ يَعْصِ دَخَلَ الْجَنَّةَ»[18]
هر کس سرش را با برگ سدر بشوید، ‌خداوند وسوسه شیطان را هفتاد روز از او دور می‌کند و هر که هفتاد روز وسوسه شیطان از او دور شود، معصیت خدا نکند و هر که معصیت خدا نکند داخل بهشت می‌شود.

بنابراین افرادی که اهل وسواس عملی هستند و کاری را تکرار می‌کنند یا وسواس فکری دارند و به موضوع خاصی فکر می‌کنند به عنوان مثال همیشه به فکر مرگ هستند، سر خود را با سدر بشویند تا این عارضه برطرف شود.

کتاب «طب الائمه الصادقین» نوشته شیخ تلعکبری، استاد شیخ مفید، کتاب بسيار فوق العاده‌اي است که اخیرا کشف شده اما هنوز چاپ نشده است. استاد آیت الله تبریزیان در درس‌های خود از این کتاب نیز استفاده کردند. در این کتاب آمده خوردن میوه کُنار (که مانند عناب است) برای کسانی که مشکل نعوظ دارند، مفید است.

در آداب اموات و غسل میت هم سفارش شده که بدن میت با سدر شسته شود. این هم به اعتبار معطر بودن این گیاه است. در روایت آمده است

«إِذَا أَرَدْتَ غُسْلَ اَلْمَيِّتِ ... وَ اِعْمِدْ إِلَى اَلسِّدْرِ فَصَيِّرْهُ فِي طَشْتٍ: وَ صُبَّ عَلَيْهِ اَلْمَاءَ وَ اِضْرِبْهُ بِيَدِكَ حَتَّى تَرْتَفِعَ رَغْوَتُهُ... ثُمَّ اِغْسِلْ رَأْسَهُ بِالرَّغْوَةِ وَ بَالِغْ فِي ذَلِكَ»[19]
زمانی که اراده کردی مرده‌ای را غسل دهی،‌ سدر آماده کن و در تشتی بریز و روی آن آب بریز و آن را به هم بزن تا کف کند. سپس سرش را با کف خوب بشور.

البته شستن سر با سدر برای تأکید بیشتر است وگرنه بایستی تمام بدن میت با سدر شسته شود.

به طور خلاصه درخت سدر، درخت بابرکتی است و شایسته است در طراحی مدینه‌ی فاضله‌ای که قرار است روی زمین شکل بگیرد از این درخت استفاده شود.

خواص میوه کُنار تنها در رفع مشکل نعوظ خلاصه نمی‌شود. این خاصیت برای ما کدی است و باید با تجربه به خواص دیگر آن دست یابیم. خواص برگ آن نیز در درمان وسواس خلاصه نمی‌شود بلکه ممکن است برای رویش مو و رفع چربی آن مفید باشد. باید این موارد تجربه شود تا اطلاعات بیشتری بدست آید.

خانم مجتهد نجفی در کتاب خود در مورد سدر چنین آورده است:

«گیاه سدر تقویت‌کننده عمومی و مقوی معده است. برای تسکین دندان‌درد به صورت دندان‌شویه بکار می‌رود. دم‌کرده‌ی آن برای شست‌و شوی چشم، میوه‌ی آن برای درمان برونشیت، سرفه،‌ سل و جوشانده برگ آن برای درمان سرماخوردگی و افزایش فشار خون استفاده می‌شود. از برگ سدر برای شست‌ و شوی موی سر و بدن استفاده می‌شود. همچنین به عنوان ضد عفونی کننده و ضد قارچ،‌ مصرف موضعی دارد. از میوه آن به عنوان خشک کننده و قابض برای رفع ناراحتی‌های ناشی از صفرا، برگ‌های له شده آن را برای رفع ناراحتی پوست،‌ خارش، جرب (کچلی) و جوش و کَوَرَک روی پوست می‌اندازند. از روزگار پیشین، میوه این گیاه تخم مرغی شکل و زرد رنگ و خوراکی است. این درخت دارای تنه‌ای بزرگ و میوه‌اش کوچک و قرمز رنگ و خوراکی با طعم‌های ترش مطبوع و شیرین می‌باشد.»

میوه‌ی آن برای ناراحتی‌های صفراوی مانند اسهال صفراوی مناسب است. برخی سدر را همان کاج می‌دانند. در حالی که کاج از مصادیق سدر نیست.

روایت دیگری از حضرت پیامبر (ص) ذیل آیه آمده است:

«فَلَمَّا دَخَلْتُ اَلْجَنَّةَ رَأَيْتُ فِي اَلْجَنَّةِ شَجَرَةَ طُوبَى أَصْلُهَا فِي دَارِ عَلِيٍّ وَ مَا فِي اَلْجَنَّةِ قَصْرٌ وَ لاَ مَنْزِلٌ إِلاَّ وَ فِيهَا فِتْرٌ مِنْهَا وَ أَعْلاَهَا أَسْفَاطٌ حُلَلٌ مِنْ سُنْدُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ يَكُونُ لِلْعَبْدِ اَلْمُؤْمِنِ أَلْفُ أَلْفِ سَفَطٍ فِي كُلِّ سَفَطٍ مِائَةُ أَلْفِ حُلَّةٍ مَا فِيهَا حُلَّةٌ يُشْبِهُ اَلْأُخْرَى عَلَى أَلْوَانٍ مُخْتَلِفَةٍ وَ هِيَ ثِيَابُ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ وَسَطُهَا ظِلٌّ مَمْدُودٌ عَرْضُ اَلْجَنَّةِ «كَعَرْضِ اَلسَّماءِ وَ اَلْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللّهِ وَ رُسُلِهِ» يَسِيرُ اَلرَّاكِبُ فِي ذَلِكَ اَلظِّلِّ مَسِيرَةَ مِائَةِ عَامٍ فَلاَ يَقْطَعُهُ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ: «وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ» وَ أَسْفَلُهَا ثِمَارُ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ وَ طَعَامُهُمْ متدلى [مُتَدَلٍّ] فِي بُيُوتِهِمْ يَكُونُ فِي اَلْقَضِيبِ مِنْهَا مِائَةُ لَوْنٍ مِنَ اَلْفَاكِهَةِ مِمَّا رَأَيْتُمْ فِي دَارِ اَلدُّنْيَا وَ مِمَّا لَمْ تَرَوْهُ وَ مَا سَمِعْتُمْ بِهِ وَ مَا لَمْ تَسْمَعُوا مِثْلَهَا وَ كُلَّمَا يُجْتَنَى مِنْهَا شَيْءٌ نَبَتَتْ مَكَانَهَا أُخْرَى «لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ»»[20]
چون وارد بهشت شدم، درخت طوبی را دیدم که ریشه‌اش در خانه علی (ع) بود. در بهشت خانه‌ای نبود مگر آنکه شاخه‌ای از آن درخت در آن آویخته بود و در بالای شاخه‌ صندوقچه‌هایی بود که درونش لباس‌هایی از جنس استبرق و سندس نهاده شده بود. گاهی یک مؤمن یک میلیون صندوقچه داشت که در هر یک از آن‌ها صد حُلّه زیبا قرار داشت و هیچ کدام همانند دیگری نبود. با این درخت سایه‌ای پدید آمده بود که سراسرِ بهشت را فرا گرفته بود به گونه‌ای که اگر سواره‌ای می‌خواست آن را طی کند در طول دویست سال نیز نمی‌توانست چنین راهپیمایی کند. این همان سخن خداوند است که فرمود: سایه‌ای گسترده (ظِلٍّ مَمْدُودٍ). در پایین این درخت میوه‌های اهل بهشت بود که در هر شاخه‌ی آن صد نوع از میوه‌هایی که در دنیا دیده‌اند و ندیده‌اند، شنیده‌اند و نشنیده‌اند بر شاخه‌هایش آویخته بود و هر گاه میوه‌ای چیده شود، میوه‌ای دیگر می‌روید و هر کس که بخواهد می‌تواند از آن استفاده کند.

روایت دیگری در ذیل «فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ» آمده است:

«شَجَرٌ لَا یَکُونُ لَهُ وَرَقٌ وَ لَا شَوْکٌ فِیه»[21]
درختی است که برگ تیغ‌دار ندارد.