درس خارج فقه استاد اشرفی

موضوع: لقاح مصنوعى «حکم تکلیفی ادخال نطفه مرد اجنبی در رحم زن اجنبیّه بدون مقاربت به جهت استیلاد»

مقدمه: لقاح مصنوعى عبارت است از: داخل كردن منى مرد بوسيله آلات پزشكى یا غیر آن در رحم زن از غیر طریق معمول، علم پزشكى توانسته بوسيله لقاح مصنوعى در تولّد طفل كمك نمايد و نواقص و موانع تولید نسل را كه گاه در اثر بيمارى و يا ضعف اعصاب در اسپرم شوهران است، یا ضعفی را که در رشد و انعقاد نطفه در رحم زنان است، برطرف سازد به این صورت که تخمک و اسپرم را در خارج رحم پرورش داده سپس به رحم زن منتقل کند یا نطفه مرد را بوسیله آلات پزشکی خارج رحم و بدون مقاربت اصطلاحی پرورش داده سپس داخل در رحم زن کند حال سوال این است که آيا حامله شدن زن بايد با مباشرت و از طريق مقاربت اصطلاحى باشد، يا از طريق لقاح مصنوعى نيز جائز است؟ بدين معنى كه نطفه مرد به طريقى غير از مقاربت و با روشهاى پزشكى یا حتی غیر روش پزشکی در رحم زن قرار ‌گرفته، حمل منعقد ‌شود.

مقام اول: از منظر حكم تكليفى است یعنی بررسی جواز یا عدم جواز لقاح مصنوعی.

مقام دوم: از منظر حكم وضعى است نسبت به طفل متولّد از این طریق، كه این طفل از طرف مادر ملحق به مادر طبيعى اوست که از او متولد شده ولس اط طرف پدر آیا ملحق به شوهر این زن است یا این که ملحق به صاحب نطفه یعنی مرد اجنبی است؟ آیا آثار و احکام فرزند که از جمله آن توارث و محرمیت فرزند نسبت به والدین باشد بر چنین فرزندی جاری است یا خیر؟

تارة تخمک زن و اسپرم همسر شرعی او را می گیرند و در خارج رحم در دستگاه پرورش داده مجدّد به رحم زن بر می گردانند و این مورد در جایی استفاده می شود که یا رحم زن قابلیت پرورش و جذب تخمک همسرش را ندارد یا اسپرم همسر او قابلیت تکوّن فرزند را ابتداءاً ندارد مگر این که در خارج رحم تقویت و پرورش داده شود سپس به رحم منتقل شود که با این کار در تکوّن مراحل بارداری به زن کمک می شود.

و اخری تخمک زن را با اسپرم مرد اجنبی در خارج رحم پرورش داده سپس داخل در رحم زن اجنبیه می کنند، و این مورد در

جایی استفاده می شود که اسپرم همسر این زن به هیچ عنوان قابلیت تکوّن فرزند را ندارد از این جهت برای حاملگی زن از اسپرم مرد اجنبی استفاده می شود و بحث فعلی ما در این صورت اخیر از لقاح مصنوعى است یعنی استفاده از منی غیر زوج برای استیلاد زن، سوال این است که آیا شرعاً جائز است زنی از منی غیر زوج خود برای استیلاد و حاملگی خود استفاده کند یا خیر؟

این مساله نزد پزشکان کشورهای اروپایی امری متعارف است و با کمال أسف بدون بررسی از حکم شرعی، مورد تصدیق و امضاء غربی ها قرار گرفته است و معلوم نیست که از علماء اهل کتاب آیا کسی آن را تجویز کرده است یا خیر؟

فعلا بحث ما در حکم مساله لو خلی و طبعه است یعنی نفس عمل با قطع نظر از صُور و فروضی که در مساله متصوّر است که بحث مستقلی را می طلبد چرا که تلقیح تارة بواسطه خود زن یا شوهر زن انجام می گیرد که در این صورت مستلزم نگاه و لمس حرام نیست و اخری بوسیله مرد اجنبی یا زن دیگری انجام می گیرد و در هر دو صورت تارة زن دارای همسر است و اخری همسر ندارد، تارة منی از مردی است که محارم زن است و نسبت نسبی و سببی با زن داشته و ازدواج با او حرام است و اخری منی از غیر محارم است، تارة زن از همسر خود جدا شده و در عده طلاق است به طوری که همسر او حق رجوع دارد و اخری مطلّقه به طلاق بائن است.[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12]

برخی از فضلای معاصر به صورت قطعی گفته اند استفاده زن از منی غیر شوهر برای استیلاد بالاجماع مطلقاً جائز نیست خواه ادخال منی در رحم زن توسط مرد نامحرم یا زن دیگر مثل طبیب باشد خواه توسط خود زن و بدون نظر و لمس حرام صورت گیرد در تمام این صور از مذاق شرع مقدس استفاده نموده اند که چنین کاری مطلقا ممنوع است و برای عدم جواز به آیات و روایات متعددی تمسک نموده اند که به برخی از آن ها اشاره می شود:

الآیه الاولی: وَ قُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لاَ يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ...[13]

محل شاهد: قُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ.

کیفیت استدلال: در آیه شریفه امر شده به حفظ فرج و مقید به حفظ خاصی نشده است یعنی به طور مطلق امر شده به حفظ نمودن فرج از هر نوع تمتع و استفاده در غیر ارتباط با همسر «وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ ...إِلاَّ لِبُعُولَتِهِن».

اگر چه ابتداءاً به نظر می آید که مراد از حفظ فرج حفظ از تمتعات جنسی نسبت به غیر همسر است ولی آیه شریفه اطلاق دارد و همچنان که اگر گفته شود دین خود را حفظ کنید مراد تمام امور مرتبط به دین است و یا اگر گفته شود زبان خود را حفظ کنید مراد حفاظت از هر امر شنیع و زشت مرتبط با زبان است، در ما نحن فیه نیز مراد، حفظ و مراقبت از هر عملی است که منافات با عفت زن داشته و موجب شین و ننگ از برای زن باشد خواه حفظ فرج از امور جنسی باشد خواه از امور دیگر و از طرفی از نظر عرف و عقلاء بلا اشکال لقاح مصنوعی از منی اجنبی برای استیلاد زن موجب شناعت و ننگ از برای زن است. توضیح بیشتر ان شاء الله در جلسات بعد خواهد آمد.